Білім Тұлғалар туралы алған ақпараттарым Эмоция

169
1. Мешіт, медресе және діни тұлғалар арасындағы байланысты 
ашыңдар. 
2. Өздерің тұратын жердегі киелі орындар жайлы қосымша мәлі-
мет дайындаңдар.
3. Қорытынды топтық жұмыс. 
3 топқа бөлініңдер. 
1-топ кітапта берілген мәтіндерді және қосымша материал-
дарды пайдаланып, баяндама жасайды. 
2-топ қосымша әдебиеттерде берілген Тәж-Маһал кесенесі 
жайлы ақпаратты оқып шығып, осы материалды Айша бибі ке-
сенесінің тұрғызылу тарихымен салыстырып, шағын шығарма 
жазады. 3-топ Қазақстанның өзге өңірлеріндегі тарихи ескерт-
кіштерге жалпы шолу жасап, олардың өзіндік ерекшеліктерін ба-
яндайды. Өздеріңді қызықтырған мәліметтер жайында сұрақтар 
қойып, пікір алмасуларыңа болады. Өз білгендерің бойынша 
ақпарат алмасуды дағдыға айналдырыңдар.
1-топ
2-топ
3-топ
Ислам мәдениетінің 
жазба ескерткіштері 
туралы
Тәж-Маһал және Айша 
бибі кесенелерінің са -
лыну тарихы туралы
Қазақстан аумағындағы 
тарихи ескерткіштердің 
ерекшеліктері туралы
Қазақстан аумағындағы ғылым мен мәдениет орталығы болған 
қалалар толық зерттелді ме? Баға беріңдер.
Жинақтау
Бағалау

170
§27. Әл-Фараби, Ж. Баласағұни, 
М. Қашқари, А. Иүгінеки, Х. Сығнақи 
діни мұралары
Әл-Фараби Мұхаммед пайғамбар туралы қандай ой түйген?
Әбу На 
сыр Мұ 
хам 
мед ибн Тар 
хан ибн 
Ұз лағ әл-Фа ра би ат-Түр ки 870 жы лы Фа раб 
(Оты рар) қа ла сы на жа қын Ве сиж ат ты ел ді 
ме кен де дү ниеге кел ген. Әл-Фа ра би 20 жас қа 
дейін Фа раб та бі лім алып, кейін нен Аббаси-
лер ха ли фа тын да ғы көп те ген ел дер ді ара лап, 
ғы лым-бі лім жо лы на түс кен. Ол ең ал ғаш рет 
сол кез де гі мем ле кет ор та лы ғы Бағ дат қа ба-
рып, Әбу Бә кір әс-Са раж дан (928 ж.ө.) араб ті-
лін, Әбу Бишр Мат та ибн Юнус тан ло ги ка ны 
үй рен ген. Бұдан соң Хар ран ға ба рып, Иу хан-
на ибн Хай лан нан Арис то тель дің «Ло ги ка-
сын», «2-ші Ана ли ти ка лар» ат ты мұраларын 
зерттеген. Осы са пар ла ры нан кейін әл-Фа ра-
би Бағ дат қа қайт а ора лып, тіл бі лі мі, фи ло со-
фия, му зы ка, ма те ма ти ка, аст ро но мия, дін жә не бас қа да ғы лым дар ды 
мең ге ре ді. Ха леб ке, кейін Да маск қа ла сы на ба рып, қал ған ғұ мы рын сол 
жер де өт кі зе ді. Сол жер дің сұл та ны Сайф ад-Даула ер кін ойға, ғы лым ға 
қат ты кө ңіл бө ле тін еді. Ол ғұ ла ма ны са рай ына ша қы ра ды, бі рақ әл-Фа-
ра би бұ дан бас тар тып, қа ра пай ым өмір сү ру ді ар тық кө ре ді. 
Әл-Фа ра би – бі лім нә рі мен те рең су сын да ған әйгілі ғұ ла ма, фи ло со-
фияда ғы қа бі ле ті мен бі лімі не бай ла ныс ты Арис то тель ден кейін гі екін ші 
Ұс таз (муал лим әс-са ни) де ген атақ қа ие бол ған. Ол кө не грек ой шыл да ры 
Пла тон, Арис то тель, Эвк лид, Пто ле мей ең бек те рін те рең тал дап, олар-
ды ис лам ұ станым да ры не гі зін де жа ңа ша қо рыт қан. Та ри хи де рек тер де 
Фа ра би ата мыз дың 72 тіл ді мең гер ген ді гі айтыла ды. Бұл мә лі мет Фа ра-
би дің көп тіл біл ген ді гі мен қо са, сол кез де гі ис лам мем ле ке ті нің түр лі 
саяси, әлеу мет тік жағ дайла рын те ре ңі нен та ны ған ой шыл екен ді гін көр-
се те ді. Әл-Фа ра би 950 жы лы сек сен жас қа кел ген ша ғын да Да маск қа ла-
сын да қайт ыс бол ған жә не «Баб-ас-са ғир» ма за ры на жерлен ген. Қазіргі 
таңда әл-Фа ра би атамыздың ма за ры Қа зақ стан үкі ме ті та ра пы нан қайт а 
жөн деу ден өт кі зіл ді.
Әбу Насыр әл­Фараби

171
Әл-Фа ра би дің біз ге қал дыр ған жүз ден ас там мұ ра ла ры бар. О лар : 
фи ло со фия, дін, мо раль, сая сат, тіл, му зы ка, эти ка, фи зи ка, ме та фи зи ка, 
ло ги ка жә не бас қа са ла лар ға ар нал ған шы ғар ма лар.
Әл-Фа ра би дің өз дәуі рін де гі ат қар ған ең ма ңыз ды қыз ме ті – дін 
мен фи ло со фия ара сын да кө пір сал уы. Оның пі кі рін ше, на ғыз ой шыл 
фи ло соф пен пай ғам бар ара сын да айыр ма шы лық аз. Әл-Фа ра би да на 
ой шыл дар ды дін шын ды ғын тү сін ді ру мә се ле сін де пай ғам бар дә ре же-
сі мен те ңес ті ре ді: ең ке мең гер бас шы – ер кін ой шылдық қа сиеті бар адам. 
Бұл қа сиет тер Мұ хам мед пай ғам бар дың бой ын да бол ған. Сон дық тан 
әл-Фа ра би Мұ хам мед пай ғам бар ды «Бі рін ші бас шы» деп есеп тейді.
Әл-Фа ра би кез кел ген адам қайы рым ды ел дің бас шы сы бо ла ал май ды 
дей ді. Се бе бі бас шы да екі нәр се: а) бой ын да туа біт кен қа бі лет бо луы 
ке рек, ә) бас шы лық қа бай ла ныс ты ерік ті дағ ды ла ры қа лып та суы ке рек.
Бас шы ны әл-Фа ра би бі рін ші жә не екін ші бас шы деп бө ле ді. Бі рін ші 
бас шы ның бой ын да жа ра ты лы сы нан бо луы ке рек 12 та би ғи қа сиет 
мы на лар: 1) де ні сау; 2) айт ыл ған ақыл ды, сын ды дұ рыс қа был дау; 3) ес те 
жақ сы сақ тау; 4) кө кі рек кө зі ояу; 5) ше шен дік; 6) із ден гіш тік; 7) ту ра-
шыл дық; 8) нәп сі сі не бе ріктік; 9) ке мел адам; 10) бай лық қа қы зық пау; 
11) әді лет ті; 12) жі гер лі, ба тыл бо лу ке рек.
Екін ші бас шы ның бой ын да бо луы ке рек қа сиет тер мы на лар: 1) ой шыл 
бо лу; 2) бі рін ші бас шы ның өсиеті бой ын ша жү ру; 3) әділ заң шы ға ру, ат қа-
ру жұ мыс та рын жүр гі зу; 4) ақыл ды, тә жі ри бе лі бо лу; 5) ха лық қа жол көр-
се те ала тын да на бо лу; 6) қыз мет те бол сын, со ғыс та бол сын бі лік ті бо лу. 
Осы шарт тар дың бар лы ғын бой ына жи на ған адам бас шы бо лу ға лай ық ты. 
Егер адам да ой шыл дық қа сиет бол ма са, қал ған шарт тар бол ған күн нің 
өзін де ол ел бас шы сы бо ла ал май ды. Бас шы сы бол ма ған қауым жойы лып 
ке ту қаупі не ұшы рай ды. Сон дай-ақ, ел бас шы сы бол ған күн нің өзін де қа-
сын да ой шыл, ха кім адам бо луы ке рек. «Бас шы сы бол ма са – ел же тім» 
де ген ха лық на қы лы да әл-Фа ра би дің осы ілі мін қуат тай ды.

жүктеу/скачать 3,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: