Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық
Ж.Баласағұнидың «Құтадғу білік» шығармасы қандай еңбек?
жүктеу/скачать 3,82 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ж.Баласағұнидың «Құтадғу білік» шығармасы қандай еңбек?
Жү сіп Ба ла са ғұ ни ша ма мен 1015/1017 жыл да ры дү ниеге кел ген деп есеп те ле ді. Оның қайт ыс бол ған уақы ты мен қан ша жыл өмір сүр ге ні ту ра лы еш қан дай мә лі мет жоқ. Ұлық Хас Ха жиб Жү сіп Ба ла са ғұ ни Шы ғыс Түр кіс тан өл ке сі нің мә де ни ор та лық та ры ның бі рі, мұ сыл ман әле мі нің Шы ғыс та ғы қақ па сы бол ған Ба ла са ғұн қа ла сын да туып, өмір сүр ген. Оның ең құн ды ең бе гі «Құ тад ғу бі лік» («Құт да ры ған бі лім») шы ғар ма сы 1069–1070 жыл да ры жа зыл ған. «Құ тад ғу бі лік» – адам гер ші лік құн ды лық жай лы жа зыл ған моральдық, діни фи ло со фия лық шы ғар ма. Он да адам өмі рі нің мә ні мен 172 ма ғы на сы тал да на ды, адам ба ла сы ның бел гі лі бір қо ғам да ғы ат қа ра тын мін де ті мен мі нез-құл қы ның нор ма ла ры ай қын да ла ды. Шы ғар ма ның не гіз гі кейіп кер ле рін таң дап алу әді сі де түр кі ха лық та ры ның эпи ка лық сарыны бой ын ша бе ріл ген: Күн тоғ ды (« Күн ту ды» ), Айт ол ды ( «Ай тол ды» ), Өг дүл міш ( «Мақ тау лы» ), Од ғұр мыш ( «Сер гек» , «Ояу» ). Оның ең бас ты идеясы төрт ұстанымға не гіз дел ген: 1. Ту ра заң. Оның бей не сі – Күн тоғ ды, пат ша. 2. Құт (Ба қыт). Оның бей не сі – Айт ол ды, уә зір. 3. Ақыл. Оның бей не сі – Өг дүл міш, Айт ол ды ның ба ла сы. 4. Қа на ғат. Оның бей не сі – Од ғұр мыш, уә зір дің туыс қа ны, та қуа (дү- ниеден бе зіп, ел-жұрт тан бө лек тұ ра тын дін шіл со пы, бә рі нен биік ақыл-бі лім иесі). Жү сіп Ба ла са ғұ ни да адам мен Ұлы жаратушы ара сын да ғы бай ла- ныс ты Құ ран та ны мы шең бе рін де тү сін ді ре ді. Мы са лы, Ал ла адам ға ақыл, ерік пен таң дау бер ген. Ақыл мен ерік ті да мы та біл ген адам ға Ал ла ның құ ты тұ рақ тайды. Сон дық тан на ғыз мұ сыл ман әр дай ым Ал ла дан мі на жат етіп, одан жол көр се туін ті леуі қа жет. Адам Ал ла ның құ ты ар қы лы ке мел дік ке же тіп, оның ди дар-жа ма лын кө ре ала ды. Жақ- сы, дұ рыс адам дар ға на қо ғам да се нім ді ор нығады деп баян дай ды. Ба ла са ғұ ни мұрасын да «дү ниеқұ мар лық, аш көз дік, пен де ші лік адам ды түр лі бә ле ге ұрын ды ра ды, Ал ла ны ұмыт ты ра ды. Адам ның ең бас ты үш дұш па ны бар: дү ние, тән жә не шайт ан. Ал ла ны аузы ңа ал саң, шайт ан қа ша ды, дү ниені тәрк ет сең, құ ты ла сың, ал тән ді қа лай тәрк етер сің? Өле-өл ген ше бір ге сің. Өліп құ ты ла сың. Сон дық тан тән нен, яғ- ни оның қа жет ті лі гі мен құ мар лы ғын те жеу ар қы лы тән дұш пан ды ғы- нан құ ты лу ға бо ла ды» деп тү сін ді ре ді. Сондай-ақ ол: «Ал ла әр бір нәр се ні мақ сат пен жа рат қан. Со ның ішін де адам ды Ал ла жер де гі өзі нің орын- ба са ры (ха ли фа сы) ет кен. Әр бір жа ра тыл ған ның қыз ме ті бар. Бар лық жа ра тыл ған дар Жа ра ту шы ға ұм ты ла ды, оған қайт а ора ла ды. Өйт ке ні әлем Жа ра ту шы сы мен ға на мән ді. Та би ғат, адам, рух, қо ғам өза ра үн дес- тік пен, үйле сім ді лік пен жа ра тыл ған. Сон дық тан олар дың ара сын да ғы те пе-тең дік ті сақ тау адам ба ла сы ның па ры зы са на ла ды» дейді. Ба ла са- ғұ ни та би ғат тың төрт эле мен тін: от, су, ауа, то пы рақ ты Әбу Бә кір, Омар, Ос ман, Әли сияқ ты төрт ша дияр ға (ха лиф ке) ұқ са та ды. жүктеу/скачать 3,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|