Дархан қыдырәлі ұлы дала тарихы
жүктеу/скачать 13,38 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Uluγ Türük qaγanlïγ > Ұлы Түрк қағандығы
- ҰЛЫ ДАЛА тарихы
| түрк, түрктер
деген ортақ атаумен танылғандығын Орхон жазба ескерткіштері растайды. Көктүрк қағандығының мемлекеттілік концепциясының негізгі тұғырларының бірі мемлекетіліктің негізін қалаған әулет пен биліктегілер шыққан түрк этносына сүйенеді. Қытай жылнамаларында Көктүрк қағандары лауазымдарының бірқатарына Ta Tu-jüe («Ұлы түрк») сөзі қолданылған 370 . Осыған ұқсас басқа мәліметтер көктүрктердің өз мемлекетін Uluγ Türük qaγanlïγ > Ұлы Түрк қағандығы деп атағандарын көрсетеді. Қағандыққа байланысты тағы бір сөздің 368
Harmatta, 1996, 367–401; Inaba, 2005, P. 1–19. 369
Karakaş S. İlk ve Orta Zamanlarda Devlet, Ülke ve Millet fikri // http: //www.Altayli.Net 370
Бичурин, 1950, C. 237. ҰЛЫ ДАЛА тарихы 191
бактриялық құжаттарда көрініс табуы бұл болжамды дәлелдей түседі. Мысалы, 710 жылғы бактрия тіліндегі құжаттағы «στορογο τοροσαν ζοοισλογο» (Doc T) деген жазуды Н.Симс-Вильямс «Ұлы Түрк періштесі» деп аударған 371
. Аталған құжаттағы «Ұлы Түрк» сөзі Көктүрк қағандығын меңзейді. Себебі бұған ұқсас бактрия тіліндегі басқа да құжаттарда әуел баста құжат жазылған аймақ пен биліктегілер туралы мәлімет беріліп, көбінесе «қағанның Елтебері басқаруында жазылды» деген сөйлеммен басталады. Kөктүрктердің өз мемлекетін Ұлы Түрк қағандығы деп атағанындай, Шыңғыс хан мемлекетінің билеушілері де өз империясын Yeke Moŋγol Ulus («Ұлы моңғол ұлысы, ұлық моңғол мемлекеті») деп атағандығы белгілі 372 . Мұның дәлелі ретінде, Шыңғыс қағанның тақмұрагері Өгедей болса, оның ұлы Күйік қағаннан Рим папасы 4-шi Иннокентийге (1195-1254 жж.) жіберген жарлықты хатына назар аударайық. Хат мәтіні араб жазуымен орта түрк және парсы тілінде аралас жазылған. Ал хатқа екі рет көне моңғол мәтінді қызыл бояулы төрт бұрыш пішінді мөр басылған. Аталмыш құжатты 1920 жылы Ватикан құпия архивінен поляк попы Крилл Кавалевский анықтаса, мәтінін алғашқы зерттеген француз ғалымы П.Пелио 373
болатын. Ал хаттың бастапқы араб графикалық екі жолы ортағасырлық түрк тілінде: жүктеу/скачать 13,38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|