Дархан қыдырәлі ұлы дала тарихы
жүктеу/скачать 13,38 Mb. Pdf көрінісі
|
| V
ҰЛЫ ДАЛА тарихы 310
МӘҢГІЛІК ӨМІР ЖОҚШЫСЫ – ҚОРҚЫТ АБЫЗ Ол – бағзыдан жет кен түпкі сенімді се рт етіп, түрк бітігінде «мың жылға, тү- мен күн ге жететін» өсиетін өр нек теген То ны көк пен ислам өр кениетіне тәу еткен Ясауи ара лығындағы рухани ке ңіс тік ті ұлас тырып тұрған бір ту ар кемеңгер. Жа- ғы ра фиялық тұр ғыдан қарасақ алтын бе сік, баба мекен Алтай, оғыз-қып шақ тың ата жұрты Сыр бойы, кей інгі кенже то пырақ Кавказ бен Анадолы аймағын өз есімі ар қы лы біріктіріп тұрған толағай тұл ға. Ажалды жеңген абыз Түрк халықтарының ғасыр лар қой науынан сүрлеу тартқан сал қар да шытыр ман тауарихы та биғат пен тұлғаны түй іс тірген түрлі құбылыстарды басы нан кешіп, бүгінгі толағай белесіне кө терілді. Дәуірлер мен заманалар, қо ғам дық жүйелер алмасып халықтың тағ дыры тығырыққа тірелген өліара ке зең дерде алаш жұртына әманда көш бас таушы тұлғалары жол көрсетіп отырды. Түрк жұртын алып бәйтерек десек, сол бәйтеректің әрбір жа пырағы бүршік атып, әрбір бұ та ғы қаулап өскен сайын ді ңі жуан дап, қабығы қалыңдап, өзе гіне түс кен сақина саны ар та берді. То лық сы ған мәуелі бәй терек лықсыған дән-дә не гін алысқа шашып отырды. Мұндай ке зеңдерде санада сілкініс туады, жұ рт та ны мы түлейді, замана ту дырған тол ғақ ты сауалдарға ке меңгер даналар жау ап беріп, бұл оқиғалар халықтың жа ды на қат талып, жан дүниесіне бедерлі із қал ды рады. Бұл ретте ажалмен айқасып, өлімді өнер дің құдіреті арқылы жеңуге болады деп өнеге қа лып тастырып, киелі күй мен қас тер лі жырдың теңдессіз құн ды- лық екенін жария еткен Қорқыт ата түрк халықтарын ізгілік пен мәң гілік өмір ге шақыратын ұлы ұран, рәміз-код, та ғы лымды ми рас қа айналды, оның ардақты аты Алаш жұртына кісілік кілті бо лып кел ді. Ұлы дала өр ке ни етін Қорқыт ата ілгері жыл жыт ты, топтап толықтырды, ке ме ріне жет кізе кемелдендірді. Даланың данагөй дара тұл ғасы ұлы ойшыл, жырау, сәу егей, абыз, әулие Қорқыт ата түр к халықтарының кеу де сіне құ діретті ұран болып ұялады, қа ра тасты қақ жарып көктеген жа сыл же лекті шынардай қадым дәу ірден бү гін ге жалғасқан саялы тұлға болды 519
. Ол – бағзыдан жет кен түпкі сенімді се рт етіп, түрк бітігінде «мың жылға, тү мен күн ге жететін» өсиетін өр нек теген То ны көк пен ислам өр - кениетіне тәу еткен Ясауи ара лығындағы рухани ке ңіс тік ті ұлас тырып тұрған бір ту ар кемеңгер. Жа ғы ра фиялық тұр ғыдан қарасақ алтын бе сік, баба мекен Алтай, оғыз-қып шақ тың ата жұрты Сыр бойы, кей інгі кенже то пырақ Кавказ бен Анадолы аймағын өз есімі ар қы лы біріктіріп тұрған толағай тұл ға. Оның рухани келбетінде тәңір мен ислам, дала мен қала әп санасы, оғыз бен қыпшақтың ше- жіре-дәстүрі түй ісіп, жара сымды үйлесім тапқан. Ол кейде ақбас Алтайдан жер жәннаты Же тісуға, Сырдария бойына жөңкіле көш кен, тәкаппар Кавказ бен миу - 519
Ауэзов,1939. № 10-11; Бартольд,1962. С. 109-120; Жирмунский С.131-258; Марғұлан,1944, 1983, № 3. 139-166-б. Короглы, 1976; Взаимосвязи эпоса народов Средней Азии, Ирана и Азербайджана,1983. |