Дәрігерге зәрулік неліктен орын алып отыр? Атажұрттағы

10

№40 (1298) 

8 – 14 қазан 

2015 жыл

АНА ТІЛІ

СЕН 

ОМІР!

ПРОЗА

(әңгіме)

(әңгіме)

М

изам ұшып, мия басы сарғайып 

қалған шақ. Арық-атыздың 

 айналасына бекінген нәршіл 

нудан  зге  сімдік дүниесі түгелдей күздің 

ыңғайына к ніп үлгерген. Тамырын 

тереңге жіберген жантақ пен қарасораның 

зі бойындағы с л-шырынынан айыры-

лып, бозаң тарта бастапты. К ктің алды 

боп қылтиып, елден бұрын еңкейетін 

мысықмұрт тарақбоздың тіпті сабағына 

дейін семіп, қаудырлап қалғаны байқалады. 

Жол бойында бірін-бірі жетектескен-

д е й   т ы р м ы с а   т ы ғ ы з   с к е н   ж а т а ғ а н 

жыңғылдардың да күлтеленген ұштары 

күлгіндене құлпырып, к з қытықтайды. 

Арғы жиектегі алқапта белуарына дейін 

жалаңаш, бастарына ақ шаршыны т рт 

бұрышынан түйіп байлаған үш жігіт 

орылған жүгерінің паясын баулап, буып жа-

тыр. Тек күннің ыстық лебіне ынтық мақта 

жарықтық қана бауырындағы к сек арасы-

нан ақ ұлпа ағараңдаса да, жазғы бояуын 

бергісі келмей, жасыл реңі қошқылдана 

қарауытады. Дегенмен, тіршілік заңына 

бағынбайтын құдірет бар ма, к п ұзамай 

осы бір ең ұзақ жасайтын дақылдың да 

жапырақтары езілген к кнәрдің түсіндей 

күреңіте құбылып, қурай бастары анық.

Жетісайға кеп түсе сала ауылға тура бара-

тын такси жалдап, тас жолмен тағатсыздана 

тартып келемін. К ңіл аударар к рініс 

аулап, т ңірекке қанша қарағыштасам 

да, кеуде тұсымды кемірген уайымның 

уыты тарқар емес. «Расында да,  мір заңы 

бәрімізге де ортақ-ау, – деймін іштей. – 

Тәңір бұйрығы қашанда талқыланбайды, 

қабылданады. «Құдайсыз қурай да сын-

байды» деуші еді әжем. Қурайдың қашан 

сынары, кімнің қашан  лері – жалғыз 

Аллаға ғана аян. Жазмыштан озмыш жоқ». 

Бірақ мұнартқан мұң тұманының арасынан 

әлдебір үміт ұшқыны жел  тіндегі от тәрізді 

леусірей жылтылдап, жабырқау жаныма 

жұбаныш іздейді.

« жең әл үстінде жатыр. Тез жет!» деген 

әкемнің қоңырауынан соң, жедел жина-

лып, жолға шыққам. «Біз қайтеміз?» деген 

сауалды жанарымен ұқтырған жарым мен 

балаларыма: « уелі  зім барып, анықтайын. 

Сосын бір хабарын жеткізермін. Кім біледі, 

мүмкін, бұл жолы да Жасаған Ием жар бо-

лып, жазылып кетер?» деп жайбарақат жа-

уап беруге тырыссам да, ауылға алай-түлей 

к ңіл-күймен аттанғам. «Бұл жолы да...» де-

ген себебім: әжем бұған дейін де бірер мәрте 

қатты науқастанып, т сек тартып жатты, 

алайда Алланың мейірім-шапағаты түсіп, 

дәрігерлердің де емі шипа болып, аяғынан 

тік тұрып кеткен еді.

жем биыл тоқсанның т ртеуіне келді. 

Қайбір жылы, тура тоқсанға толарда, 

арғы-бергі ағайын-туғанның бәрін жиып, 

дүрілдетіп той жасамақ едік, ойламаған 

жерден  зі қарсы шықты. «Немене, 

алжыған кемпірді ортаға алып, шыр ай-

нала билейтін шырша қылайын деп пе 

едіңдер? Қалталарыңа сыймай бара жатқан 

ақшаларың болса, бала-шағаларыңның 

қызығына бұйырсын. Тілімді ғана безеп, 

әйтеуір тірі отырғаным болмаса, мен енді 

бұ дүниенің адамы емеспін. Той-пойларың 

здеріңе!» деп шат-шәлекейі шыққан. 

« желерің тойда  зімен шүйіркелесіп 

отыратын кіләстастары қалмаған соң, 

кергиді де...» деп кеңк-кеңк күлген к рші 

Сейітжаппар шалды да жетістірген жоқ. 

«Жүзге қараған мен түгілім, сексенге кел-

генше селкілдеп матасекілден түспейтін 

сен сорлының да қажасатын қатарың 

қалмады! Неменеңе жетісіп күлесің?» деп, 

бәріміздің ішек-сілемізді қатырған. Бірақ 

біз, аста-т к қып аса шашылмасақ та, екі-

үш ш бересінің сүндет тойын қосақтап, 

етжақын елдің басын қосқан болатынбыз.

Неге екенін кім білсін, әжем он шақты 

немересінің ішінен – мені, ал жиырмаға 

жуық ш бересінің арасынан – марқұм 

үлкен ағам Нұркеннің ұлы Ұланды айрық-

ша жақсы к ретін. Қай кезде де жылы-

жұмсағын біздің аузымызға тосатын, зерлі 

қамзолының білегімізге дейін бойлап 

кететін терең қалтасынан табылар тәттінің 

де түр-түрін,  згелерден жасырып, екеумізге 

беретін... Алматыдан бері шығарда Ұланға 

қоңырау шалғам. «Билет таппай, Астананың 

әуежайында аласұрып жүрмін, – деді ол 

ызалы үнмен. – Бірақ, саспаңыз, сайтанға 

мініп ұшсам да, әйтеуір жетемін!».

Мен кіріп келгенде, ауызғы үйге жинал-

ған бір қауым ел азанғы дастарқаннан әлі 

тұра қоймаған екен. 

– Келдің бе, күнім? – деп шешем құшақ-

тап, маңдайымнан сүйді.  ңі сынық болса 

да,  з ұлын к ргеніне ерекше қуанышты 

еке нін жанарының жарқылы жасыра алмай 

тұр.

Ағаларым, әпкелерім, жезделерім, 

жеңгелерім, басқа да ағайын-туыс, к рші-

қолаң түгел қауқылдасып қалды. Жағалай 

қол бере амандасып шығып, т рдегі әкемнің 

тұсына келгенде, ол кісі сәл ығысыңқырап, 

жанынан орын ұсынды. Тізе бүгіп жатып:

–  жем қалай? – дедім к кейімдегі 

күмән әлі басылмай.

– Құдайға шүкір, бүгін тәуірлеу, – 

деді әкем. – Екі күннен бері есі кіресілі-

шығасылы болып, қайта-қайта талықсып 

кете берген соң, қапыда қалмасын деп 

бәріңе хабар бергенбіз. Молдекеңе де 

«осында бола тұрыңыз» деп, қолқа салдық.

кемнің ар жағында қолындағы тәспісін 

термелеп, к зін шарт жұма бас шұлғып 

отырған Мүтәліп молдаға мен сонда ғана 

назар сала қараппын.

– Тамағынан қара судан басқа ештеңе 

тпей, бәрімізді әбден шошытып еді, 

бүгін таң ата тілге келді. Біздің қиыла 

қинауымызбен бір пиала тауық сорпасын 

ішіп, сүтке шыланған үзім нан жеп, әлгінде 

ғана ұйықтап кетті. Оянған соң кірерсің, 

жарай ма? – деді шешем маған мейірлене 

қарап.

– Алматылық мырзаағаны жанын-

дай жақсы к ріп, аузынан еш таста-

майтын, енді баласы келген соң басын 

к теретін шығар. Мұндай қуаныштың 

әсерінен ұлы енем тез жазылып кетуші еді 

ғой, – деді шай құйып отырған Анаргүл 

жеңешем. Осы к шенің басында тұратын 

Сердеш дейтін аталас ағайынымыздың 

әйелі.  жем алдыңғы жылы ма, одан арғы 

жылы ма, әйтеуір бір қатты ауырып, қайта 

тұрғанында, хал сұраған жұртқа: «Е, ол 

кемпір атсаң да  лмес» дегенін естіп,  зін 

жақтырмай қалғанмын. Жаныма жағатын 

с з айтқанымен, бұ жолы да елп ете түспей, 

естімеген адамша отыра бердім.

Кенет есік шалқасынан ашылды да, 

ентіге басып Ұлан кіріп келді.  бден 

шаршағаны уайым меңдеген жүзінен, ұйқы 

к рмей қызарған к зінен байқалып-ақ тұр.

– Дәу әжем аман ба? – деді ол, әй жоқ, 

шәй жоқ. Ш берелері әжемді осылай атай-

тын. Қабағы қаусырылып, танауы делдиіп 

кетіпті.  зімен амандасып, ахуал сұрасып 

жатқан елдің с зін еш естімейтіндей. «Аман, 

аман, кел, жоғары шық» дескен дауыстар 

 Ыбы раев Смоленск түбіндегі фашистермен 

кескілескен айқаста ерлікпен қаза тапты» 

деген қара қағаз келген. 22 жасында-ақ 

ер-азаматынан айырылған, Айы тұтылып, 

Күні к легейленген әжемнің қолында үш 

жасар ұлы – біздің әкеміз Жанысбай ғана 

қалған. Бүгінгінің жығылса болды, қайта 

тұруы қиын боркемік босбелбеулері мұндай 

қиыншылықтың біріне де шыдамас па еді, 

кім білсін, ал жайнап жүрер жас ғұмырының 

қызығы келте үзілген Зияда әжем сон-

да да мойымаған, бармақтай баласын 

арқасына таңып алып, елмен бірге еңбек 

еткен. Бұрынғы адамдардың сүйегі асыл 

ма, қайраты басым ба, әлде рухы мықты 

ма, әйтеуір тар заманның талай қыспағына 

т зіп, к зінің қарашығындай жалғызын 

бағып-қағып, аман-есен жетілдірді. Енді, 

міне, немере-ш бере сүйіп, үбірлі-шүбірлі 

үлкен әулеттің бас иесі болып отыр.

Тағдыр тауқыметін к п тартқан, бір 

үзім нанның қадірін біліп  скен әжем 

бізді де әр бұйымға, әр тиынға ұқыппен 

қарауға, үнемдеп жұмсауға тәрбиеледі. 

Ысырапшылдықты ынсапсыздық деп ұқты, 

уақ-түйек дүниеліктің  зін күтіп ұстамай, 

рәсуа қылғанымызды байқаса, біз тұрмақ, 

пайғамбар жасынан әлдеқашан асып кет-

кен әке-шешемізге де кәдімгідей ұрсып 

тастайтын. Кейде сандықты ашып немесе 

үлкен ағаш шкафтағы мүлік-мүкәмалды 

ақтарып-т ңкеріп отырып,  зінен- зі 

бұрқылдайтын.

Бұ кісінің жас шамасынан хабардар до-

сым «кәрі адамның құлағы ауырлау келуші 

еді ғой» деген долбармен әжеме қарай 

еңкейіңкірей түсіп:

– Атым – Нұрғали, Алматыда немереңіз 

лкенмен бірге жұмыс істеймін! – депті бар 

даусымен айғайлап.

– Жақсы, айналайын, – дейді әжем 

әлгінің сонша жан дауысы шыққанына 

түсінбей, таңдана қарап қойып. – Ауыл 

қайдан?

– Шымкенттің ар жағында Түлкібас 

деген аудан бар! – дейді анау тағы да ат-

тан салғандай үйді басына к теріп. – Сол 

жердің баласымын!

«Байғұстың с зі қалай,  зі қалай?» деген 

сыңайда сынай барлаған әжем енді оған:

– Есендік білісіп, ел сұрасқанның айы-

бы жоқ шығар, шырағым, руың кім? – деген 

сауал қояды.

– Дулаттың ішінде жаныспын, әже! – 

дейді Нұрғали «естімей қала ма?» дегендей 

ерекше екпінмен.

– Е, құда бала екенсің ғой, т рем.

Осы сәтте даладан «Дәрет алатын құман 

қайда?» деген әкемнің даусы естіледі. Сонда 

әжемнің үйде отырып-ақ оған:

– Құдай-ай, тұр ғой ошақтың ар 

жағында! Неғып к зінің алдындағыны 

к рмейді осылар? – деп жайбарақат жауап 

бергенін к рген Нұрғали бағанадан бері 

бекерге бақырғанына ұялып, далаға қашып 

шыққан еді...

 ***

Күзгі жайма-шуақ күннің жадырай 

ойнақшыған сәулесі терезе тұсынан жоғары 

рлеп, үй ішінде қою к леңке орнаған 

шақта түкпірдегі б лмеден шешем шықты 

да:

–  желерің оянды. Кіріп, сәлем 

беріңдер, – деді бізге.

ол күліп. – «Қане, дәблениемді  лшең дер, 

дәрімді тауып беріңдер, бүгіннен бас-

тап тұрақты ішемін» дейді. Ертең айнып 

қалмай, осы с зінде тұрса жақсы болар 

еді. Соған шуылдасып, мәз болып жатыр-

мыз. Мен қазір стетоскоп пен тонометрді 

әкелейін.

– О, Жаратқан, жаббар ием,  зің жар 

бола г р! – деді әкем күбірлеп. Бәріміз де 

әрі қуанысып, әрі таңғалысып, дуылдасып 

кеттік.

К е ш қ ұ р ы м   б і р   о ң а ш а л а н ғ а н д а , 

Ұланнан:

– Бүгін кіл ізгі хабарлардың күні болғай, 

лайым. Келіннің аяғы ауыр ма еді шыны-

мен? – деп сұрадым.

– Жоқ, әзірге ондай жаңалық бол-

май тұр, – деді ол зорлана күлімсіреп. 

– Бірақ дәу әжеме дәл солай айтуды ж н 

санадым.  рбір күні кешіккен ажалды 

күту азабына айнала бастаған, арманы 

таусылған адамның ахуалы қиын ғой. Он-

дай жан қашанда  зін қайтадан  мір сүруге 

құлшындыратын, тірліктің әр сәтінен мән 

іздеуге ұмтылдыратын мейірлі үмітке зәру. 

Тіршіліктен түңілген, фәни жалғаннан г рі 

бақи дүниені к бірек ойлауға к шкен дәу 

әжеме де сондай бір сілкініс керек. «Алдын-

да алынбаған тағы бір белестің шақырып 

тұрғанын сезінсін, соған талпыну арқылы 

міріне жаңа мазмұн енсін» деп ойладым.

Жалған с йлеуге қашанда жаным қас 

болса да, бауырымның бұл уәжіне қарсы 

ештеңе айта алмадым.

 ***

Шынында да, Ұланның «жаңалығы» 

әжеме жақсы әсер етті. Ертеңінде-ақ ол 

келіндеріне келесі тапсырмасын жүктеп: 

«Асқазанға жеңіл, ауызға салса еритін 

былбыраған шәуле істеп беріңдер маған!» 

деді. Бұйрық, әрине, табан астында, тап 

отырудың  зі де бір ғанибет-ау, шіркін. 

Осы күнге жеткізген Алла Тағаламның 

мейіріміне мың мәрте шүкіршілік! Мен 

енді ешқайда асықпаймын. Астанадағы 

ш бере келінімнің аман-сау босанып, аяқ-

қолын бауырына алуын тілеп, Жаратқанға 

жалбарынам да отырам бұдан былай. Құдай 

ғұмыр берсе, сол ш пшегімді к рмей 

к рге кірмеспін. Сол періштені бесікке  з 

қолыммен б лесем болды, басқа мақсат-

мұратым жоқ. Бәріміздің сол тойға есен 

жетуімізді нәсіп етсін, иншалла!  умин!

–  умин!

– Айтқаныңыз келсін!

– Жүз жасаңыз, әже!

–  й, тоқсан беске кеп қалды ғой, сон-

да, немене, енді бес-ақ жыл жасай ма?

– Ойбуй... жүз он жасасын!

– Алла ниетіңізге жеткізсін!

Бет сипап, бата жасасқан жұрт әжемнің 

с зін жамырай қоштасып, жадырай күлісіп, 

орындарынан тұра бастады. Ұланға қарап 

едім, назарын т мен салған күйі ойланып 

отырып қалыпты.

 ***

А л л а н ы ң   ә м і р і   а д а м н ы ң   а р м а н -

аңсарымен әрдайым сәйкесе беруші ме еді. 

жем ш бере келінінің жалған жүктілігіне 

нанып, әр таңды үкілі үмітпен атырып, тағы 

жеті ай ғана  мір сүрді. Ол кісі қайтқанда, 

«Апы-ай, бұрын қаншама азап тартса да, 

мірінің ақырғы кезеңінде еш ауырмай-

с ы р қ а м а й ,   ш а р ш а м а й - ш а л д ы қ п а й , 

жарқылдап  мір сүрді-ау, жарықтық!» деп 

ел ерекше ықыласпен еске алып, таңға лы-

сып жүрді.  жемді жанарынан үміт сәулесі 

ойнап, жүзінен  мірге құштарлық лебі есер 

сондай жарқын күйге түсірген – арбай 

шақырған арман, қол бұлғай жетелеген 

болашақ бақыт екенін біз ғана білетін едік. 

уелде әншейін айта салғанымен, 

періштенің құлағына шалынса керек, 

Ұланның тісінен әлгі с з еріксіз шығып 

кеткеніне екі айдай болған шамада, 

Астанадағы ш бере келіннің бойына 

бала бітіпті. Алайда амал нешік, әжем 

ш пшегінің жарық дүниеге келгенін к ріп 

үлгермеді. « й, келіннің денсаулығы дұрыс 

па екен? Уақыты таяған жоқ па? Менің 

жаман есебімше, босанар сәті боп қалды-

ау, хабарын білсеңдерші!» деп қайта-қайта 

сұрап жүріп... бір-ақ күнде ана дүниеге 

к шті де кетті. «Бала-шағам мені онсыз да 

аз баққан жоқ қой, оларға ары қарай азар 

сала бергенім жарамас» дегендей, «Мазам 

болыңқырамай тұр, сәл мызғып алайыншы» 

депті де, ұйықтап жатқан жерінен сол күйі 

оянбай қалыпты. Жарықтық түс к рді ме 

екен-ай? Бәлкім, түсінде бүкіл әулетімен 

әжік-күжік әңгімелесіп, ш пшегін бесікке 

б леп, елдің «құтты болсынына» елжірей 

қуанып, «е, Алла Тағала, енді аманат-

жаныңды ала берсең де разымын!» деп 

к ңілі орнығып, жаны жай тауып, мәңгі 

ұйқыға кете берген шығар...

Т

оқсан бес – әжемнің жасайын де-

ген жасы емес еді. Намаз оқыған-

да, бата бергенде, дұға қайырғанда 

үнемі үрім-бұтағына, жалпы жастарға 

амандық, абырой, ұзақ ғұмыр сұрап, қашанда 

«құдіреті күшті Құдай, алсаң – балалардың 

алдында ал, солардың соңында қалдырып, 

қайғы-қасірет шектіре к рме!» деп отыра-

тын. Егер бар құдірет  зінің қолында болса, 

ұзақ ғұмырын орда бұзар жасында-ақ о 

дүниелік болған тұңғыш немересіне және екі 

күннің бірінде қыршынынан қиылып жатқан 

қаршадай балаларға ойланбастан үлестіріп 

берер еді – мен бұған кәміл сенемін! Алайда 

бұл ғаламда  мір заңына қарсы тұрар күш 

жоқ қой. Қурайдың қашан сынары, кімнің 

қашан  лері – жалғыз Аллаға ғана аян.

«Балаң болса – бағаң  седі, қызың 

болса – қадірің артады, немере к рсең – 

несібең молаяды» деуші еді әжем. Ш бере-

ш пшек сүйген үбірлі-шүбірлі қариялар 

мен кейуаналардың сый-құрмет, сыбаға-

үлесі тіптен б лек шығар онда. «Адам 

ғұмырының мәні – ұрпағында» деген с здің 

ақиқат болғаны ғой. Татар дәміңді тәтті 

ететін де, сүрер дәуреніңнің сәнін келтіретін 

де – перзент қызығы екен-ау.

жем қайтыс болғанда, сан жыл-

дар саялаған алып бәйтерегіміз құлап, 

тағдырдың бұрқасын дауылы мен  кпек 

желінің жалаңаш  тінде жалғыз қалғандай, 

қорғансыз күй кештік.  сіресе, Ұланды 

сабырға шақыру қиын болды, ешбір басу 

айтуға к нбей, ебіл-дебілі шығып, егіле жы-

лады. Кейін Астанада қатар қызмет ететін 

жолдас-жоралары жұбатпақ ниетпен: « й, 

асарын асап, жасарын жасаған әжеңде де 

арман жоқ шығар? Екінің бірі тоқсан беске 

келіп жатыр ма? Ол кісінің  лімі – қайта 

той емес пе? Сәл ертерек естігенімізде, 

арнайы ансамбль алып барып, дүрілдетіп 

шығарып салар едік қой!» деп қалжыңдаған 

екен, мұндай ойынды к тере алмаған Ұлан 

кпелеп, олармен бірнеше күн с йлеспей 

қойыпты.

Ауыл сыртындағы к не қорымның 

шетін ала томпайған жаңа моланың 

жас топырағы дегдіп, жанына құлпытас 

қойылған күні дүниеге іңгәлап сәби келді. 

Ұлан мамыр айының нақ ортасында туған 

қызының есімін К ркем деп қойды. Бұл 

– жер-әлем жасарып-жаңарып, к к дүрк 

к теріліп, дала түгел жасыл жазираға 

айналған, расында да, к ркем мезгіл еді. 

Арық-атызға сылдырай су жүгіріп, былтыр 

егістік ортасында қарақшы шоқпытын 

киіп тұрған қаданың  зі к геріп-к ктеп, 

қыбырлап-жыбырлаған жәндік атау лы 

жаппай тіріліп, құс біткен қызығымен ар-

бар жарық жалғанға мадақ-жырын арнап, 

қай наған тіршіліктің қанбазары қайтадан 

қыза түсті.

мір жалғаса берді...

жүктеу/скачать 12,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: