Дәрігерге зәрулік неліктен орын алып отыр? Атажұрттағы

6

№40 (1298) 

8 – 14 қазан 

2015 жыл

АНА ТІЛІ

Ұлытау ұлағаты

ТАРИХТАН – ТАҒЫЛЫМ

ХАН ОРДАЛЫ 

САРАЙШЫҚ

Алдымен, конференция қатысушылары 

Сарайшықтағы мешітте болып,  здерін 

қызықтырған сұрақтарына жауап алды. 

Одан кейін «Хан ордалы Сарайшық» 

мұражайына атбасын бұрды. Мұнда тарихи 

жәдігерлермен танысып, мол ақпаратқа 

қанықты. Тарихи орынның мәні мен 

маңызына үңілуге тырысты. Мәртебелі 

меймандарға «Сарайшық – бабалар 

мұрасы» кітабы естелікке ұсынылды. 

Жалпы, мерекелік шаралар ашық аспан 

астында ұйымдастырылған к рмеден 

бастау алды. Онда облыстың рухани-

мәдени, тарихи және қазіргі әлеуметтік-

экономикалық даму деңгейін, ұлттық 

салт-дәстүрлердің озық салтанатын, 

жаңалықтары мен жетістіктерін к руге 

мүмкіндік жасалды. Қол нер шеберлері 

мен  ңірдегі кәсіпорындар  ндіретін  нім 

түрлерін тізіп, даму әлеуетін танытқан 

к рме берекелі тіршіліктің бет-бейнесін 

к рсеткендей еді. Қолда барын шашау 

шығармай, к ркем де жинақы, мағыналы 

етіп назарға ұсынды.

М ә с е л е н ,   к р м е г е   а р н а й ы   к е л і п 

қатысқан Исатай ауданының тұрғыны 86 

жастағы Есболай Қуатов 40 жылдан бері 

қамшы  румен айналысады екен. Бүгінгі 

шараға да қолынан шыққан дүниелерін 

әкеліпті. «Таза, табиғи ағаштан, то-

былғыдан жасалған қамшының сапасы 

жоғары болады. Қамшының түр-түрін 

– дойыр, сегіз, алты  рме жасаймын. Жас-

тайымнан осы  нер түріне әуес болдым» 

дейді шебер. 

Х.Ерғалиев ауылынан ат арытып кел-

ген Сайлаубек Дәулетов те – қол нерді 

жанына серік еткен азамат. Ол ағаштан 

жасалған бұйымдарды – бесік,  домбыра, 

үстел жасайды екен. Сонымен қатар 

қол нер шеберінің ағаштан ойылып 

мүсінделген тұлпары да келушілердің 

ыстық ықыласына ие болды. Бүгінде  зінің 

жеке кәсібін ашқан С.Дәулетов 1992 жыл-

дан бері ағаштан түрлі бұйымдар жасап 

келеді.

Аудандық тарихи- лкетану мұражайы 

ұсынған жәдігерлерден жасақталған к рме 

құдды бір Жайық бойын жағалай қонған 

ңірдің табиғатынан сыр шерткендей 

әсерге б леді. Аталмыш мұражайдың 

қор сақтаушысы Зидагүл Енбаеваның 

берген мәліметінше, бүгінде мұражай 

қорында 5000-нан астам жәдігер бар. Мәні 

мен маңызы үндескен шарада ұлттың 

салт-дәстүрін бейнелейтін жәдігерлер 

к рермендерге тарту етілді. Зерен аяқ, 

мыс ожау, ХХ ғасырдың басында жасалған 

күміс к рік, тарақ жасайтын қалып, жез 

шәугім мен шоқ үтік, жез құмандар, т.б. 

қойылған к рме қазақтың салт-дәстүрін 

саралап, тарихын таразылады.  сіресе, 

к пшілік назары сүйектен жасалған дом-

быра мен ер-тұрманға ауды. Білгеніміздей, 

аталмыш домбыра мен ер-тұрман шегесіз 

жасалған. Бір айта кетерлігі, Жайық 

жағалауынан казак, орыс байларынан 

қалған тиын, құлыптар, түрлі қоңыраулар 

табылыпты.  ңірдің тыныс-тіршілігін, 

тарихи құндылықтарын, әлеуметтік-

э к о н о м и к а л ы қ   д а м у   б а ғ ы т т а р ы н , 

қол нерлері мен табиғи байлықтарын 

айшықтаған к рмені тамашалағандар к п 

болды.

К пшіліктің талғамын д п басқан 

к рмеден соң мереке облыстың  нер-

паздары ұсынған «Сарайшық сыр шертеді» 

атты театрландырылған мәдени шараға 

ұласты. Олар сахна т рін сазға б леді. Сал-

танатты шара басталмас бұрын алдымен 

аруақтарға арналып құран бағышталды. 

Одан кейін облыс әкімінің орынбасары 

Шыңғыс Мұқан шара шымылдығын 

құттықтау с зімен ашты. 

– Біз бүгінде қазақ халқының тарихы 

тереңнен басталатынының куәсі болып 

отырмыз. Осы орайда Атырау облысының 

әкімдігі Х.Досмұхамедов атындағы Атырау 

мемлекеттік университетімен бірлесіп, 

үлкен конференция  ткізейік деп, алыс-

жақын алты елден белгілі ғалымдарды, 

қ о ғ а м   қ а й р а т к е р л е р і н   ш а қ ы р д ы қ . 

Сарайшықта жерленген жеті хан – біздің 

үлкен тарихымыздың жалғасы. Ата-

бабадан аманат болып қалған бұл жер 

бүгінде шекарамен шегенделіп, мыңдаған 

шақырым жол, жүздеген әлеуметтік нысан 

бой к теріп, адамдардың заманға сай  мір 

сүруіне барлық жағдай жасалып отыр. 

Еліміз дамып,  ркендеуде. Қазақстанда 

б ү г і н д е   1 3 0   ұ л т   к і л і   ж а р а с ы м   м е н 

келісімде  мір сүруде, – деді Шыңғыс 

Жұмабекұлы. 

Сахна т ріне к терілген мұнайлы 

мекеннің дарынды ұл-қыздары  нерлерін 

ортаға салды. Алдымен, Дина Нұрпейісова 

атындағы Академиялық қазақ халық 

аспаптар оркестрінің орындауындағы 

Түркештің «К ңілашар» күйі к птің 

к ңілін бір серпілтті. «Сарайшыққа арнау» 

туындысын шырқаған Қайрат Кәкімовтің 

әні әсерлі болды. 

О д а н   с о ң   с а х н а ғ а   ж е т і   х а н  н ы ң 

б е й н е с і н  д е г і   н е р п а з д а р   к т е р і л і п , 

алаңнан жүріп  тті. Олардың ішінде 

Қ а з а қ   х а н д ы ғ ы н ы ң   н е г і з і н   қ а л а ғ а н 

Керей мен Жәнібек хан бар. Хандық 

кезеңдегі  мір к ріністерін к з алдымызға 

ә к е л г е н   т е а т р л а н д ы р ы л ғ а н   к р і н і с 

к рермендердің к ңілінен шықты. Бұл об-

лыс  нерпаздарының Қазақ хандығының 

550 жылдығына арналған қойылымы еді. 

Халқымыздың атақты үш биі –  йтеке 

би, Қазыбек би, Т ле бидің жиналған 

қауымға бата берген к рінісі де әсерлі 

орындалды. Ал ҚР Мәдениет қайраткері, 

әнші Гүлмайдан Сүндетова композитор 

Шәмші Қалдаяқовтың «Ақ ерке – Ақ 

Жайық» әнін нақышына келтіре орында-

ды. Республикалық әншілер байқауының 

лауреаты Аманжан Басығариев «Жайық 

қызы», ҚР Мәдениет қайраткері Мар-

жан Т реханова «Қазақ вальсі» әндерін 

әуелетті. Мың бұралған бишілердің де 

нерлері к рерменді тәнті етті. Бағдарлама 

барысында жергілікті ақын-сазгерлердің 

шығармалары да шырқалып, шат-шадыман 

ә с е р г е   б л е д і .   ж е л е р д е н   қ ұ р а л ғ а н 

хордың орындауындағы шығармалар 

да концертке ерекше мазмұн сыйлады. 

Қазақ хандығының 550 жылдығына орай 

ұйымдастырылған тағылымды шарада ер-

азаматтар арқан тартысып, білек күшін 

сынасса, бір шетте бозбалалар кір тасын 

к теріп, қазақ күресінен сайысқа түсті.

Рита  ТЕУҒАЛИ

Атырау облысы

Махамбет ауданы

мың теңгені жеңіп алды. Бірінші бәйгеге 

Жәнібек Бейбітов, екінші бәйгеге Айнұр 

Тұрсынбаева, үшінші бәйгеге Ершат 

Қайболдин ие болды. Қазақстан халқы Ас-

самблеясы т рағасының бірінші орынбаса-

ры Ералы Тоғжанов Ассамблея т ралқасы 

атынан т рт арнайы сыйлықты тапсырды.

А л ғ а ш қ ы   к ү н д е г і   б а с т ы   о қ и ғ а   – 

білқайыр хан даңғылы мен Тілеу батыр 

к шесі қиылысқан, екінші жағында Жеңіс 

даңғылы бастау алатын алаңда Жоңғар 

б а с қ ы н ш ы л а р ы н а   қ а р с ы   ү ш   ж ы л ғ а 

созылған алапат соғыстың қаһарманы 

Тілеу Айтұлының ескерткішінің ашылуы 

болды. Ең алдымен, оқырманға батыр ту-

ралы қысқаша анықтама берейік.

Тілеу Айтұлы 1630 жылы қазіргі Ақт бе 

облысының Шалқар ауданында туып, 

1684 жылы қазіргі Оңтүстік Қазақстан 

облысының Сайрам ауданына қарасты 

ңірде ерлікпен қаза тапқан. Аты аңызға 

айналған тұлға оңтүстіктегі Сайрам, 

Түркістан аймақтарын басып алу үшін 

жоңғарлар жасаған қанды-қырғын соғысқа 

еліміздің батысындағы Кіші жүзден он 

жеті мың әскерді бастап барады. Үш жыл 

ішінде Тілеу батыр қолынан он бір мың 

адам шейіт болған. Басқыншылардан 

Сайрам қаласын азат ету жолындағы 

шешуші ұрыста қаһарман баба мен баласы 

Жолдыаяқ қазаға ұшырайды.  з Тәуке 

ханның Жарлығымен екеуінің сүйегі Қожа 

Ахмет Ясауи кесенесіне жерленеді.

Ұ р п а қ т а н - ұ р п а қ қ а   ж е т к е н   о с ы 

оқиғаның анық-қанығын дәлелдеуге 

еліміздің Тәуелсіздігі арқасында қол 

жетті. 2000 жылы тамыз айында Түркістан 

қаласының 1500 жылдығына орай  ткізілген 

ғылыми-тағылымдық конференцияға 

Ақт бе облысынан екі жүзге тарта адам 

арнайы қатысты. Аты Алашқа мәлім 

Мырзатай Жолдасбеков, Мұрат Жұрынов, 

Бабаларым қалдырған ұлағатын,

Мұра етсін деп ұрпағым, жұрағатым.

Ұлт тарихын сақтаған мұраларын,

Ұлытауға орнатқан мұрағатын.

К кт беге жинаған қолда барын,

Білген мұның қауіпсіз қорғаларын.

Ел бастаған к семдер, хандарымыз,

Ұлытауға салған ортақ ордаларын.

Ұлан-байтақ Ұлытаудың кең даласы,

Тұнған тарих зер салсаң айналасы.

К ргенде қасиетті қарт Ұлытауды,

Қазақтың қызықпаған қай баласы.

Тауды  рнектеп  рілген аршалары,

Шыңына  рмелеп кім шаршамады

Құмартып к ру үшін келгендерді,

Күлімдеп қарт анадай қарсы алады.

Мейман боп келгендерге мұнда жиі,

Ауылдың к п қонаққа тартар сыйы.

Сары қымыз, қазы-қарта ұсынады,

Соңынан бірге жүрер ән мен күйі.

Тау емес, тарих бұл жиған қаттап,

Қойыпты сыртын алтын, 

мыспен қаптап.

Кейінгі ұрпақтарым мұра етсін деп,

Кетіпті бабаларым бізге сақтап.

Ешбір жау  те алмаған мұны аттап,

тпеген қыста аяз, жаздағы аптап

Бүлінбей сол қалпында жеткен бізге,

Мұрасын жинап кеткен бабам баптап.

Жағалап жүрсең таудың кенересін,

Сырына  ткен  мір кенелесің.

Елшідей сол заманнан келіп тұрған,

Тарихын елдің с йлей ж нелесің.

Сан жинақ шығарлықтай таңдамалы,

Қалдырған тасқа қашап таңбалары.

Бұл тауда сан ғасырдың сыры жатыр,

Ашылмай әлі берік қамбалары.

Сәті түсіп ашылса сол қамбалар,

лемнің анық оған таңғалары.

Сұм заман қасіретке шалдықтырған,

Адам да, арғымақ та шалдық құрбан.

ЛЫ БАБАЛАР

ЛЫ БАБАЛАР

мірзақ Озғанбай, Зауытбек Тұрсынбеков, 

Сауытбек  бдірахманов, Жұмабек Кен-

жалин, Серікқали Байменше және басқа 

азаматтардың нақты тұжырымдары, 

қолдау-к мегі нәтижесінде Түркістан 

қаласында әкелі-балалы батырлар Тілеу 

Айтұлы мен Жолдыаяқ Тілеуұлына к ше 

аты берілді. Астана, Ақт бе қалаларында 

қаһарман есімімен к шелер аталды.

Ж ұ р т ш ы л ы қ т ы ң   ж ә н е   қ о ғ а м д ы қ 

ұйымдардың ұсыныс-пікірлері облыс 

орталығында Тілеу батыр ескерткішін ор-

нату ниетіне тоғысты. Бұл ретте ең алдымен 

тұрғындардан мүмкіндігінше  з еркімен 

қаржы жинау қажеттігі туындады. Арнайы 

Шекті Тілеу батыр Айтұлы мейірімділік 

қоры құрылып, Банктен есепшоты ашыл-

ды. Ақт бе облысы аумағында тұратын бір 

топ соғыс және еңбек ардагерлері, зиялы 

қауым  кілдері атынан Ақт бе, Оңтүстік 

Қазақстан облыстарының әкімдеріне, 

басқа да мәртебелі мекемелерде лауазымды 

тұлғаларға хат жазылып, мәселені шешуге 

қолдау-к мек сұралды.  рине, ғылыми 

Ұлан-байтақ осы бір кең далада,

Алаша, Жошы хандар хандық құрған.

Басынан кешірген ел аптапты  мір

Тоқтамыс жайлы да сыр 

сақтапты  ңір.

Жатыпты осы таудың етегінде,

Екі жүз мың түменімен Ақсақ Темір,

Метеорид тасын тауып алдырыпты.

Т беге балқыма пеш салдырыпты.

«Осы жерде Ақсақ Темір болды» деген

С зді ол тасқа жазып қалдырыпты.

Аңыз боп атақтары бізге жеткен,

Абылай хан дұшпанды тітіреткен.

Б генбай, Жәнібек, Жауғаш, 

Бостан сынды,

Қабанбай, Жауылбайдан батыр  ткен.

Қобыланды, Сандыбай мен 

Жанайдарлар,

Жапырған жауды, 

қайтпай алған беттен

Есенқабыл, Есенбек, Ерден сынды,

Батырлар осы  ңірді мекен еткен.

Бәрі де азуды айға білегендер,

Осы жерден қуат алып түлегендер.

Т ле, Қазыбек,  йтеке билер  ткен,

Ел бірлігін, бақытын тілегендер.

Кімдер келіп  мірге, кім кетпеген?

Ауырған заман ауыр індетпенен.

Алғашқы  ткендер кейінгіге,

Ұрпаққа жеткізуді міндеттеген.

Қаншама кең болса да аспан асты,

Бірліктің басталған жер бастамасы.

К кт бе жер ортасы осы Ұлытау,

Қазақтың болған бір кез астанасы.

Мағзұмбек МАШАЙЫҚҰЛЫ,

еңбек ардагері, Ұлытау 

ауданының Құрметті азаматы 

Қарағанды облысы

зерттеулер, мұрағаттар жәдігерлері, 

ел аузында жатталған аңыз-әпсаналар 

тәрбиелік маңызы зор шараны жеделдетуге 

жол ашты.

Бүгінгі күні билік органдарымен ортақ 

тіл табысып, Ақт бе қаласында ескерткіш 

орнатылатын орынды белгілеуге ұйытқы 

болған және батыр баба қорына  здерінің 

жеке қаржысынан қомақты м лшерде үлес 

қосып, демеушілік жасаған азаматтарды 

айтқан дұрыс. Олар – ағайынды Мейіржан 

және Ғабиден  ндіргеновтер, Кемейдулла 

Т леубай, Сматулла Беркімбаев, Жеткерген 

Елемес, Тахталифум Есенқұлов, ағайынды 

Болат және Талғат Назаровтар, Қанат 

Сыдық, Қайырқұл Жұбатқанов, Серікжан 

М ұ қ а ш е в ,   А с қ а р   О р а л м а ғ а м б е т о в , 

Қаржау  ліқұлов, Серік Ақшолақов және 

басқалары.

Е с к е р т к і ш т і   с о м д а ғ а н   Ш ы м к е н т 

қ а л а с ы н д а   т ұ р а т ы н   б е л г і л і   м ү с і н ш і 

бідікәрім Ахметов, ол бұдан бұрын 

Шәмші Қалдаяқов ескерткішінің авто-

ры ретінде мәлім. Тұғыры гранит тастан 

Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған салтанат қазан айының алғашқы тәуліктерінде Ақтөбе өңірінде жалғасты. 

Облыс әкімі Бердібек Сапарбаев және облыстағы атқарушы органдар мен қоғамдық ұйымдар жетекшілері, еліміздің 

аймақтарынан арнайы келген делегациялар Әбілқайыр хан даңғылында Әбілқайыр хан ескерткішіне гүл шоқтарын қойды. 

Халықаралық қолөнер шеберлерінің жәрмеңкесі, XII аймақтық туристік көрме, фотокөрме, «Қазақ хандығының дамуы: 

оқиғалар, тұлғалар» деген тақырыпта ғылыми конференция және басқа шаралар жұртшылыққа еліміз тарихынан, осында 

мекендеген ұлттар мен ұлыстардың салт-дәстүрлерінен құнды деректер ұсынды.

«Сарайшық сыр шертеді». Осындай атауды арқау еткен театрландырылған 

мәдени шара Атырау облысы, Махамбет ауданындағы «Хан ордалы Сарайшық» 

мұражайында сән-салтанатымен өтті. Қазақ хандығының 550 жылдығына 

арналған тағылымды шараға «Қазақ хандығынан – Егемен Қазақстанға» атты 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция қонақтары мен елімізге белгілі 

ғалымдар қатысты. Мерекелік бағдарламада әсем ән шырқалып, күмбірлеген күй 

төгілді.

«Нұр Отан» партиясының қолдауымен 

облыс әкімдігі мен облыстық тілдерді дамы-

ту басқармасы ұйымдастырып, Қ.Жұбанов 

атындағы Ақт бе  ңірлік университетінің 

Студенттер сарайында  ткізген «Бабадан 

қалған байтағым» атты ақындар айтысы-

на Астана, Алматы, Атырау, Қызылорда, 

Павлодар, Ақт бе қалаларынан 18 дүлдүл 

қатысты. Қазақстан Республикасының 

еңбек сіңірген қайраткері, ақын, журна-

лист Жүрсін Ерман жүргізген жыр дода-

сына әйгілі  нер тарланы Асанәлі  шімов 

бастаған қазылар алқасы (құрамында 

Алтынбек Қоразбаев, Несіпбек Айтов, 

Мейірхан Ақдәулетұлы, Ертай Ашықбаев 

бар) сараптама жасады. Нәтижесінде  сем 

Ереже бас бәйге – бір миллион екі жүз 

жүктеу/скачать 12,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: