Дәріс №4. Тақырыбы: Тірек-қимыл аппараты немесе проприоцептивті сенсорлық жүйе. Дәріс жоспары
жүктеу/скачать 21,19 Kb.
|
Дәріс 4
- Бұл бет үшін навигация:
- Омыртқасыз жануарлардың тірек-қимыл аппаратының сенсорлық жүйесі
- Сыртқы немесе кутжкулярлық, проприоцепторлар.
|
Дәріс №4. Тақырыбы: Тірек-қимыл аппараты немесе проприоцептивті сенсорлық жүйе. Дәріс жоспары: 1. Омыртқасыз жануарлардың тірек-қимыл аппараты немесе проприоцептивті сенсорлық жүйесі. 2. Омыртқалы жануарлардың тірек-қимыл аппараты немесе проприоцептивті, сенсорлық жүйесі. Тірек-қимыл аппараты дененің атқарушы жүйесі болып табылады, ал оның рецепторлары — проприоцепторлар — басқа сезімтал түзілімдер арасында ерекше маңызды рөл атқарады. Проприоцепторлар деп әр түрлі дене бөліктеріндегі жағдайы, деформация және ығысуы туралы ақпаратты ОЖЖ-не жеткізетін, механорецепторларды атайды. Олардың жұмыс істеуі тыныштық кезінде және кез-келген қозғалыс кезінде жануардың барлық қозғалмалы мүшелері мен тіндерін үйлестіруді қамтамасыз етеді. Проприоцепторларды эксперименттік түрде өшіргенде, жануарлар табиғи қалыптарды сақтау, қозғалу және сыртқы әсерлерге жауап беру қабілетін жоғалтады. Проприоцепция (проприоцепция — тірек-қимыл жүйесінен барлық сенсорлық сигналдарды белгілеу үшін Ч.Шеррингтон енгізген термин) міндетті түрде саналы қабылдауды білдірмейді, сондықтан бұл термин кез-келген деңгейдегі омыртқасыздар мен омыртқалыларға бірдей қолданылады. Омыртқасыз жануарлардың тірек-қимыл аппаратының сенсорлық жүйесі Проприоцепторлар көптеген омыртқасыздарда кездеседі, бірақ олар артроподтарда ерекше маңызды рөл атқарады. Проприоцепторлардың екі тобы бар: * сыртқы- кутикуланың бетіне жақын орналасқан және әртүрлі склериттердің бір-біріне қатысты жылжуына, созылуына, қысылуына немесе қозғалуына жауап береді, * ішкі- созылу рецепторларымен ұсынылған, олардың шығу тегі мен топографиясы қақпақтармен емес, дәнекер тін және бұлшықеттермен байланысты. Осы екі топты да толығырақ қарастырыңыз. Сыртқы немесе кутжкулярлық, проприоцепторлар. Сыртқы немесе кутикулярлы проприоцепторлардың функцияларын трихоидты, кампаниформды және хордотональды сенсиллалардың сезімтал элементтері орындайды. Трихоидтар мен сенсиллалар екі сегменттің, аяқтың сегменттерінің, антенналардың және т.б. шекаралары бойымен топтастырылған. Проприоцептордың шаштары бір сегменттің немесе сегменттің екіншісіне қатысты ығысуы тактильді ынталандыру сияқты әрекет ететін етіп бағытталған. Кутикуланың шекаралық бөлімі шаштың ұштарына қысым жасап, сезімтал жүйке жасушаларының қозуын тудырады. Шаш тақтасының құрамына кіретін жеке сенсилланың электрлік реакциясы көрші сенсиллалардың қозуына тәуелді емес және табиғатта фазотоникалық болады. Импульстер осы жақтардың зонасы және мойында түседі жүйке орталығы жасай отырып, ұсыну жағдайы туралы. Бұл талшықтардың импульсі жүйке орталығына түсіп, орналасуы бойынша бас, кеуде, құрсақ, дене қосалқыларының және жекелеген сегменттері жайлы түсінік қалыптастырады. Кампаниформалық немесе қоңырау тәрізді сенсиллалар дененің бүкіл бетіне таралады, бірақ олар көбінесе артикуляцияларда аз немесе аз маңызды деформацияны сезінетін кутикуланың бөліктеріне шоғырланады. Бұл сенсиллалар нанзгибтерге, қысылуға және созылу реакцияларына жауап береді. Кампаниформалық сенсиллалар әртүрлі қозғалыс әрекеттерін реттеуге қатысады. Олар ұшуды реттеуде өте маңызды рөл атқарады. Олардан алынған ақпарат қанаттардың көтеру күшінің өзгеруін қамтамасыз ететін бұлшықеттердің жұмысына әсер етеді. Проприоцептивті хордотональды органның қарапайым түрінде әр сколопидияда дендритінен ұзын кірпікше шығатын, бір биполярлы нейрон болады, оның Сыртқы жағынан, дендрит пен цилияның дистальды бөлігі сколопоидты денені құрайтын кутикулярлы түтікке немесе сколопс (түйреуіш) — жабын жасушасының жасушаішілік өнімі болып табылады. Сколопстың дистальды ұштары конус тәрізді немесе қоңырау тәрізді қақпаққа — қақпақ тәрізді осы түтікті жабатын экстракциялық түзілімге жақын орналасқан. Қақпақтың орталық бөлігінде канал орналасқан, оған цилияның дистальды бөлігі кіреді.. Цилияның ұштары қақпақтарға мықтап бекітілген. Сондықтан қақпақтың тербелісі цилияның бойлық ығысуын тудыруы керек. Рецепторлық жасуша сателиттік жасушалармен қоршалған: қабатталған жасуша, дендриттің проксимальды бөлігі үшін қабық ретінде қызмет ететін талшықты жасуша және капсуладағыдай рецепторлық нейронның денесі мен аксонын қоршап, оларды басқа рецепторлардан бөліп тұратын Шванн жасушасы. Проприоцептивті функцияны орындайтын хордотональды сенсиллалар жәндіктер денесінің барлық бөліктерінде және оның қосымшаларында кездеседі: ауыз қуысында, антенналарда, кеудеде, құрсақта, аяқтарда, қанаттар мен дыбыс шығаратын құрылым. Көптеген жағдайларда олар трахея мен ауа қабықтарының қабырғаларына жабысып, жәндіктердің дыбыстық сигналдарын қабылдауға жауап беретін тимпаникалық және джонстондық органдарының құрамына кіреді. жүктеу/скачать 21,19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|