1.
Федоров кезеңі;
2.
Алакҿл кезеңі;
3.
Замараев кезеңі;
Федоров кезеңінде адамды жерлегенде, мҽйітті ҿртеп күл-кҿмірін қойған. Ал кейбір
жерлерде ҿртемей оң жақ қырымен жайғастырылып, бас жағына ас салынған құмыра, біз,
пышақ тағыда басқа ҽшекей заттар бірге қойылған. Жасалған кҿзелердің шығыңқы келген
иықшалары болған.
Алакҿл кезеңінде ҿлікті жерлегенде, жартылай ҿртеп қою етек алған, кҿзелердің
сыртындағы иықшалары жойылып, оның жаны ернеуінен түбіне қарай күрт түседі. Ал
сыртындағы ҿрнектер кҿзенің тұла бойында үш бҿліктен салынған, ернеуінен мойнына
дейін бір бҿлек, бүйірінде екіншісі, түп жағында үшінші бҿлік. Ҿрнектер кҿбінесе
геометриялық сызықшалар, ҽсіресе, үшбұрышты жҽне қошқар мүйізді үлгілерде де
кездеседі. Қола дҽуірінің осы екі кезеңінің қыштан жасалған ыдыстарының сыртындағы
ою-ҿрнектердің үлгілері қазақ халқының тұскиіз, текемет, алаша, кілем, сырмақ сияқты
бұйымдарының үлгі-ҿрнектері мен ұқсастығын кҿруге болады.
Замараев кезеңі – қола дҽурінің соңғы кезеңі. Ғалымдар темір дҽуіріне ҿтетін ҿтпелі
кезең деп те атайды. Оның ҿзіне тҽн ерекшеліктері:
- адамды ҿртемей шалқасына жатқызып жерлеу;
- Замараев кезеңінде құмыралардың жасалу сапасы жағынан жҽне сыртына салынған
ҿрнектерінің ҽдемілігі жағынан нашарлай бастайды. Ал діни нанымдар сол алдыңғы
кезеңдердегідей сақталады.
- Ғылыми пікірлерге қарағанда, жоғарыда кҿрсетілген кезеңдерде ҿмір сүрген рулар
бірінің орнын екіншісі басып, екіншісінің орнын үшіншісі алмастырып дамып отырған.
Қола дҽуірінің ескерткіштеріне жүргізілген ғылыми зерттеу жұмыстары - бұл кездегі
ҿмір сүрген адамдардың шаруашылығынан ҽдет- ғұрып, наным – сенімдерінен ғана ақпар
беріп қоймай, олардың саяси - ҽлеуметтік жҽне қоғамдық құрылысынан да хабар береді.
Қазба жұмысы жүргізілген молаларда, отбасылық, аталық рулық зираттар кездеседі.
Олардың ҿзіне тҽн ерекшеліктері болған. Мҽселен, отбасылық молалар бір қоршаудың
ішіне жерленсе, ал аталық рулық қабырлерде ер адамның жанына оның ҽйелі қоса
жерленген.
Қазақстандағы Андронов тайпаларының басқа аумақтардағы тайпа лармен
айырбас сауда қатынастарын жасағандығын кҿруге болады. Мҽселен, Оңтүстік Сібір
жеріндегі Афанасьев мҽдениетінің молаларынан Арал теңізінде кездесетін ұлулардың
сүйектері табылған. Андронов тайпаларының молаларынан Мысыр, Месопотамия
жерінде жасалган ҽйнек тҽріздес моншақтар да табылған. Мұның ҿзі сауда
қатынасының қола дҽуірінің кезінде-ақ жандана бастағандығына дҽлел.
Қола дҽуіріндегі Қазақстан аймақтарына тҽн тағы да бір мҽдениет Беғазы-Дҽндібай
мҽдениеті болған. Бұл мҽдениеттің алғашқы мекендері Қарағанды маңындағы Беғазы
ауылынан жҽне Балхаш кҿлінің солтүстік жағалауындағы Дҽндібай ауылынан табылған.
Бұл мекендерден табылған заттар бір дҽуірге тиісті болғандықтан олар Беғазы-Дҽндібай
мҽдениеті деп аталады.
Беғазы-Дҽндібай мҽдениетін зерттеген ғалым қазақтың аса кҿрнекті археологы
Ҽлкей Марғұлан.
Қола дҽуіріндегі Андронов жҽне Беғазы-Дҽндібай мҽдениеттерінің ҿзара
айырмашылықтары бар:
-
Достарыңызбен бөлісу: