Дәріс тақырыптары: дәріс. «Философияның пайда болуы, пәні, әдістері мен қызметтері». Дәріс
жүктеу/скачать 47,08 Kb.
|
ДӘРІС ТАҚЫРЫПТАРЫ 2021
| 3 Дәріс. «Болмыс мәселесі. Онтология және метафизика»
Онтология грек тілінен аударғанда онтос - болмыс, логос – ілім, яғни болмыс туралы ілім болып табылады. Болмыс - тарихи қалыптасқан кең мағыналы, терең ауқымды философиялық ұғым. Әр заманда өмір сүрген ойшылдар бұл ұғымды көбінесе жүйелі философиялық толғаныстардың бастапқы негізі деп қараған. Осы уақытқа дейін де болмыс туралы бұл көзқарас өз мәнін сақтап келеді. Болмыс туралы философиялық мәселені түсіну үшін ең алдымен оның адамзаттың шынайы өмірінде қандай түбегейлі орын алатынын ұғыну қажет. Адамның дүниеге қатынасының негізінде қандай құндылық жатса да, оның бастамасы - болмыс. Мәнділік жөнінде айтқанда не нәрсенің болса да дүниеде болу жолы немесе тәсілі оның негізін құрайды дегенбіз. Болу жолдары және сан алуан құндылықтар - бәрі де ең алдымен жалпы болуға тиіс. Онда болмыс деген не нәрсе? Бұл сұраққа оның барлық формаларының мазмұнын ашу арқылы ғана жауап беруге болады. Болмыстың нақты, жеке формаларының бәріне ортақ жалпы қасиет, ол – «болу», «бар болу». Бұл түсiнiк адамның айнала қоршаған ортаны бiртұтас әлем есебiнде танып-бiлуге ұмтылуынан туындаған. Болмыстың негізгі түрлерін ажыратуға болады: 1) табиғат болмысы немесе заттар (денелер) және процестер болмысы, ол өз кезегінде табиғат заттары мен процестері және адамдар жасаған заттар, процестер болмысына бөлінеді; 2) адам болмысы, ол заттар дүниесіндегі адам болмысына және адамның өзіндік болмысына жіктеледі; 3) рухани (идеялық) болмыс; 4) әлеуметтік болмыс, бұл да өз алдына қоғамдағы және тарихи процестегі жекелеген адам болмысына және қоғам болмысына бөлінеді; Материя ұғымы – дүниені адамның санасынан тыс, әрі тәуелсіз обьективті шындық деп қарайтын материалистік дүниетанымның түп қазығы, мән-мағынасы болып табылатын негізгі ұғым. Субстанция (латынша – түп негіз, мән деген сөзден шыққан) деп атады. Субстанция алуан түрлі заттардың, құбылыстардың, процестердің өмір сүруінің, олардың ішкі бірлігінің негізі деп қаралды. Обьективтік дүниеде үнемі қозғалыста болатын материядан басқа ештеңе де жоқ. Қозғалыс – материяның ажырамас, мәнді қасиеті, атрибуты, өмір сүру тәсілі. Ол да материя сияқты жоқтан бар болмайды, жоғалып кетпейді. Қозғалыс дегеніміз – кез келген өзара әсер, өзара байланыс, кез келген өзгеріс. Кеңістік пен уақыт қозғалыс сияқты материяның ішкі ажырамас (атрибуттық) қасиеттері, өмір сүру формалары болып табылады. Кеңістік үш өлшемнен – ұзындық, ен және биіктік өлшемдерінен тұрады. Бұл өлшемдер тек заттарға ғана емес, процестерге де тән. Уақыт бір өлшемді. Уақыттың ағымы өткеннен қазіргі келешекке бағытталған белгілі бір заманның өзінді бір белгілер басқа заманда қайталанып та отырады. Бірақ негізінде уақыт қайта оралмайды, кері жүрмейді. Философия тарихында онтология алғашқы кезде метафизика деп аталды. «Метафизика» деген сөз «физикадан кейінгі» дегенді білдіреді. Бұл термин біздің заманымызға дейінгі 1 ғасырда енгізілген. Аристотель мұрасын зерттеген грек философы Родос Андроник (б.з.д. 384 - 322 ж.ж.). Аристотель физика туралы трактаттарды ұстанған өмірдің мақсаты мен себептерін сипаттайтын трактаттарды қалай тағайындауды білмей, Андроник оларды жай «Физикадан кейін» деп атады. Айналадағы әлемді зерттей отырып, классикалық философия физикалық құбылыстардан тыс не бар, оны түсіндіруге тырысады. 18-ші ғасырға дейінгі «метафизика» ұғымы «онтология» ұғымынан гөрі кеңірек, ол «философия» ұғымына тең болды. Онтология» ұғымы, бір жағынан, «метафизика» түсінігінен гөрі кеңірек деп айтуға болады, өйткені ол философияның физикалық құбылыстарады зерттеуге бағыттайтын салаларды сипаттайды, екінші жағынан, ол «метафизика» ұғымынан тар, өйткені оған таным теориясы кірмейді. Метафизика «философиялаудың ескі әдісі» ретінде 19 ғасырдың аяғынан бастап сынға ұшырады. Кант Юмнен кейін метафизикалық сұрақтардың түбегейлі шешілмейтіндігін растайды. О.Конт оны ғылыми көзқараспен ауыстыру керек деді. Мұны философиялық архаизмдер санатына жазуға болады. Бірақ соңғы кездері оны жаңа мағынамен толтыру үрдісі байқалады: метафизика көбінесе қазіргі философияда адам рухы тудыратын физикалық емес құбылыстар туралы ілім, мәдениеттің не екенін түсіндіретін теория ретінде қарастырылады. жүктеу/скачать 47,08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|