Дәріс тақырыптары: дәріс. «Философияның пайда болуы, пәні, әдістері мен қызметтері». Дәріс
жүктеу/скачать 47,08 Kb.
|
ДӘРІС ТАҚЫРЫПТАРЫ 2021
| 9 Дәріс. «Этика. Қундылықтар философиясы»
Этика (грек. ethos – дағды, әдет-ғұрып) – зерттеу нысаны мораль, адамның мінез-құлқы болып табылатын ежелгі теориялық пәндердің бірі. Этиканың құрылымы. Этика үш бөліктен тұрады: теориялық этика, нормативті этика, эмпириялық этика.Теориялық этика - этиканың негізгі үғымдарын, оның зерттеу пөнін, ғылым ретінде даму тарихын зерттейді. Нормативті этика - негізгі этикалық категорияларды: мейірімділік пен катыгездік, ізгілік пен жауыздык, ар-үждан, үят, абырой, парыз және т.б. қарастырады. Аксиология (гр.ахіа-құндылық және logos-ілім,сөз) – құндылық табиғатын философиялық тұрғыдан зерттеу. Аксиология философияда Х1Хғ. Аяғы-ХХғ.басында философияның жалпы «құндылық проблемасына» қатысты кейбір күрделі мәселелерін шешуге тырысқан әрекет ретінде дүниеге келді. Құндылық проблемасы, барлық нәрсенің жаппай шешімінін сипатына ие болады және ерекше, ғылыми зерттеуден тыс,дүниеге көзқарастын өзіндік тәсілі деп есептеледі. Аксиология үш түрдің құндылық теориялары болып саналады. Объективті-идеалистік теориялар (неокантшылдық, Гуссерль феноменологиясының өкілдері М.Шелер мен Н.Гартман, неотомизм, интуитивизм) құндылықты кеңістік пен уақыттан тыс тұрғын одүниелік нәрсе ретінде түсіндіреді. Субъективті-иделистік теориялардың логикалық позитивизмнің, эмотивизмнің, этикадағы лингвистикалық талдаудың, аффективтік – ерік теорияларын жақтаушылары У.Эрбаннын, Д.Проллдың, К.Люистің және т.б. құндылық жақтастары құндылықты тек адамның немесе жалпы табюиғат заңдарының табиғи қажеттерінің көрінісі ретінде қарастырады. Құндылықтың натуралистік теориясын (Мүдде теориясы, эволюциялық этика, космостық телеология этикасы) адамның табиғи қажеттерінің немесе жалпы табиғат заңдарының көрінісі ретінде түсіндіреді. Ғылыми түсіндірүде құндылық проблемасы универсализмнен арылған. Бүл проблеманың астарында ғылыми жолымен шешілетін алуан түрлі философиялық мәселелер жатыр. Аксиологиялық аспект – құндылықтар табиғатын зерттеу – сонымен тек салыстырмалы дербес сипатқа ғана ие болып отыр. Әлемді рухани – практикалық игеру процесі барысында адам болмысты өз құндылықтары арқылы қарастырады. Адамның әлемге қатынасының ерекшелігі оның өзін және өзге адамдарды, қоршаған дүниедегі заттарды, құбылыстарды, процестерді қайырымдылық, әділеттілік, сұлулық, пайдалылық және т.б. тұрғысынан бағалап, құндылықтар арқылы қарастыруымен сипатталады. Құндылықтық қатынас әрқашан да субъектінің бойында белгілі бір эмоциаларды – қуану, сүйсіну, таңдану, табыну сияқты сезімдерді тұғызады. Олардың ішіндегі ең жоғарғысы – қасиеттерге табыну. Адамға қасиеттер, мейлі ол діни немесе діни емес зайырлық қасиеттер болсын, қажет. Бұл мәселе, әсіресе , қоғамның адамгершілік тұғырлары мен мәдени дәстурлерінің құнсыздануы мен құлдырау кезінде өзектілігін байқатады. Құндылықтар – қасиеттер. Қасиетсіз адам жануарға айналып кетеді.Оларға деген табынушылық катынас бала кезден, ана сутімен бірге,өзінің ана тілі арқылы ,мораль негіздері ретінде ,өз тарихын, мәдениетін, әдет- ғұрыптары мен салт - дәстүрлерін игеру нәтижесінде орнығады.Қасиеттер адам бойына моральдік жауапкершіліктер жүктейді, сезімін айқындай түседі. Құндылықтық эмоцияның ең жоғарғы формасы – «жамандықтан » тазаруды білдіретін катарсис болып табылады. Құндылықтарды танудағы ең қиын мәселе – нағыз құндылықтарды жалғандарынан ажырата білу. Ол тек теория жағынан алғанда ғана қиын. Біз ізгілік пен зұлымдықты ешқайсысына анықтама бермей –ақ ажырата аламыз.Тіпті барлығы зұлым болғанда да зұлымдықтың аты зұлымдық, ешкім қайырымды болмаса да қайырмдылықтың аты қайырымдылық. Тек қайырымдылық пен адамға қызмет ететін нәрсе ғана нағыз құндылық болып табылады. Құндылықтар өмір сүріп қана қоймайды, соны мен қатар бір бірімен салыстырыла отырып, өзіндік құндылықтық қатарды, құндылықтық сатына құрайды. Әдебиеттерде құндылықтар жіктелуі әдетте былайша беріледі: витальді (өмір, денсаулық, игілік,экология және т.б.); әлеуметтік (әлеуметтік статус, әлеуметтік жағдай,байлық, отбасы,тәуелсіздік және т.б.); діни (Құдай, сенім, ғурып, шіркеу және т.б.); моральдік (қайырымдылық, достық, сүйспеншілік, парыз,адалдық, әділеттілік және т.б.); эстетикалық (сұлулық, идеал, үйлесімділік және т.б.); саяси (заңдылық, мемлекеттілік, ата заң, азаматтық, бостандықтар мен құқықтар және т.б.). Осылайша құндылықтар жалпы динамика мен сипатталатын мәдени реттеушіліктің қозғалмалы саласын білдіреді. жүктеу/скачать 47,08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|