Білім  беру  үрдісіне  қатысушылардың  қарым  –  қатынас  түрлері

етеді.  Олар  –  ережені,  формуланы,  анықтаманы  жаттап  алу,  қайта  айтып 

беру,  оларды  практикалық  жұмыста  пайдалану.  Осы  тұрғыдан  алғанда 

оқушы  мен  мұғалім  еш  уақытта  тең  құқықта  болмайды,  өйткені  –  біреуі 

біледі, екіншісі – білмейді, оған түсіндіру керек. 

Ал  осы  мақсатқа  жетудің  құралдарының  бірі  –  оқыту  әдістемесі. 

Әдістеме  бойынша,  қандай  пән  болса  да  оқушының  өз  түсінгенін  ауызша 

айтып  беруін  талап  етеді.  (Теорияға  сай,  ауызша  ақпарат мазмұны  тек  10% 

ғана  есте  қалады.)  Сонымен  қатар,  әдістеме  бойынша,  педагогтар  қосымша 

көрнекі құралдар пайдаланады, түрлі жаттығулар береді. Олардың барлығын 

тиімді  пайдаланған  жағдайда  педагогикалық  қызмет  тиімді  болады  деп  

күтіледі. Әрине бұлар белгілі бір деңгейде нормалар бойынша берілген білім 

қорын игеруге мүмкіндік береді. 

Осылайша,  егер  оқытудың  мақсаты  ретінде  нормаланған  білім,  білік, 

дағдыларды  үйрету  көзделсе,  бұл  мұғалім  мен  оқушының  тең  қатынасын 

қажет етпейді. 

Оны  оқытудағы  кемшілік  емес,  дәстүрлі  білім  берудің  сипаты  деп 

қарастырған  жөн.  Қарым  –  қатынастың  бұдан  басқа  түрі  алға  қойған 

мақсатты  орындауда  оқушы  мен  мұғалімнің  мүмкіндіктері  мен 

жауапкершіліктері тең дәрежеде қарастырылғанда ғана пайда болады. 

Жобалау әрекетін ұйымдастыруда идеясы, бағыты белгілі болғанымен 

шын  мәнінде  алынатын  өнімді  оқушы  да,  мұғалім  де  дәл  біле  алмайды. 

Өйткені алынатын нәтиже әзірге идея түрінде ғана белгіленеді. 

Идея  пайда  болғаннан  бастап  –  оны  орындаудағы  қиындықтардан, 

проблемалардан  өте  алу,  кейде  идеяның  орындалуы  туралы  алғашқы 

жоспарды  қайта  өзгерту,  қайта  жасау  –  бұлардың  барлығы  да  командада 

педагогтың болуымен, оның жобаны ұйымдастыруымен ғана мүмкін болады. 

Жобалаудың  көп  бөлігінде  мұғалім  басқарушы  емес,  қатысушы  ролін 

атқарып,  оқушылармен  тең  дәрежеде  болады.  Осындай  өзара  тең 

қатынастарды  ұйымдастыру  бүгінгі  жағдайдағы  коммуникацияларда  үлкен 

роль атқарады. 

Жобалау  әрекетінің  бұрынғы  пионерлік,  немесе  скауттық  қозғалысқа 

ұқсас міндеттері болды, олар оқушылармен жұмыс барысында өз әрекеттерін 

мақсатқа сай ұйымдастыра білуден, өзара қарым – қатынасқа түсе білуден, өз 

міндеттерін топ ішінде бөлісе алуларынан көрінеді. 

Осы  әрекеттерге  сай  ортақ  мақсатты  орындау  барысында  нәтижені 

белгілеу,  алға  қойған  міндеттердің  шешу  жолдарын  іздеу,  т.б.  қарым  – 

қатынастың жаңа түрі пайда болады. 

Бұл  жаңа  қатынастар  нұсқаулар  негізінде,  немесе  біреулердің  тілегі 

үшін,  немесе  педагогтың  басымдығын  болдырмау  үшін  деген  сияқты 

себептерден пайда болмайды. Немесе педагогтың қарым – қатынаста өзгерту 

тілегінен де туындамайды. Жаңа типті қарым – қатынас, шын мәнінде, жаңа 

әрекеттің міндетті компоненті ретінде пайда болады. 

Жобалау  әрекетінің  қатаң  нормативтік  құрылымы  мен  мазмұны 

болмайды.  Әрекеттің  негізіне  оның  нәтижесі  ретіндегі  өнім  алынады. 

Нәтиже  де  (өнім)  өз  алдына  нақты  нормаланбайды,  олай  болса,  жобалау 

шығармашылық 

жұмысқа 

айналуы 

мүмкін. 

Сондықтан 

оған 

қатысушылардың ролдері тең дәрежеде қарастырылады. 

Жобалаудың ерекшілігі – оның ресурсы ретінде оған қатысушылардың 

білімі мен қабілеттері қарастырылады, орынды жұмсалады. Бұл кезде білімі 

тереңірек,  қабілеті  жоғарырақ  адамның  лидерлік  қасиеттері  көрінбек.  Ал 

жобалау барысында белгілі бір уақыт ішіндегі түрлі әрекеттерге байланысты 

рольдер қабілеттеріне қарай өзгеріп отыруы да мүмкін. 

Педагогтар  үшін  ескеретін  жайт,  жобалау  барысында  шешімді  өзі 

қабылдау, өз пікірін ғана басшылыққа алу сияқты істерден бас тарту қажет. 

Әрине  бұлар  тәжірибеде  болмайтын  нәрселер  емес,  кейде  олай  істеуге  де 

тура келеді. Бірақ шама келгенше оқушыларға жауапкершілік арту қажет. 

Оны  болдырмау  жолдары  тәжірибемен  бекітіледі.  Бірақ  жобалауға 

оқушылар  кеңінен  қатыса  отырып,  оның  барлық  компоненттерін  игерген 

сайын  өздерінің  белсенділіктері  арта  бастайды.  Бірақ  педагогтың  жетістігі 

ретінде  оқушының  нәтижесі  алынып  тұрған  кезде,  педагог  жобаның 

тартымды болуына белсенділік танытары сөзсіз. 

Оқушылар  үшін  жобалау  әдеттегі  қызмет  түріне  айналған  кезде, 

олардың  педагог  тарапынан  қадағалануы  азаяды.  Бұл  кезде  мұғалім 

оқушылардың  жобалау  әрекетін  басқарушылық  қарым  –  қатынасқа  түскені 

жөн.  Басқару  үшін  педагогқа  қажетті  төмендегі  сапалар  анықталады  -  өз 

пәнін  өте  жақсы  білу,  жобалау  қызметін  ұйымдастыру  тәжірибесі, 

коммуникативтік  құзіреттіліктері  болады.  Дәстүрлі  оқытуда  мұғалімдердің 

осыған ұқсас қасиеттері пайда болып, кәсіби қызметінде одан әрі дамиды деп 

есептелсе, кәсіби басқару әрекеті мен оған қажетті коммуникация мұғалімнің 

кәсіби дамуы арқылы жүреді.  

Жобалау 

әрекетін 

ұйымдастыру 

– 

оқушылардың 

өзара 

ынтымақтастықта бірлескен іс - әрекетін, қатынасын дамытуға негіз болады. 

Өйткені жоба идеясы оларды біріктіреді. Міндеттерді өзара бөлісуге, мазмұн 

– мағынасы бар жұмыс атқаруға ықпал етеді. 

Айта  кету  керек,  оқу  әрекеті  сияқты,  жобалауға  қатысатын  топтар  да 

бір  жоба  аяқталған  соң  тарап  кетеді,  одан  соң  жаңа  жоба  идеясымен  қайта 

бірігеді. Сөйтіп, топтар да оның мақсаттары да үнемі өзгеріп отырады. Бұл 

педагогикалық  қарым  –  қатынастың  тиімді  түрі,  өйткені,  оқушылар  түрлі 

топтармен,  оқушылармен  түрлі  рольдерде  қарым  –  қатынас  дағдысына 

үйренеді. 

Жобалау  топтары  4  –  6  адамнан  шағын  болса  тиімдірек.(Әрине  әр 

жобаның  мақсатына  байланысты  жеке  жұппен  немесе  түгел  сынып 

қатысуымен де орындалатын түрлері бар.) 

Ал  шағын  топтармен  ұйымдастыру,  бір  жағынан,  идеяны  жүзеге 

асыруға  қолайлы,  екінші  жағынан,  оған  қатысушылардың  өзара 

қатынастырын қалыптастыруға және қолдауға мүмкіндік береді. 

Жобаны  жүзеге  асыру  мерзімі  оның  мазұны  мен  мақсатына 

байланысты. 

Ал 

жобалық 

жұмыс 

барысында 

коммуникациялық 

қатынастарды  қалыптастыру  2  аптадан  бір  айға  дейінгі  мерзімде  мүмкін 

болады. 

Жобаның одан да ұзақ мерзімге соғылуы ішкі топтардың, жұптардың, 

лидердің пайда болуына әкеледі. Сондықтан ұзақ мерзімді жобаларда оның 

белгілі  бір  кезеңдері  аяқталған  кезде  топтардың  ішкі  міндеттерін  бөлісу, 

жаңа  топтар  мен  лидерлерді  ауыстырып  отыруға  болады.  Бұл  әр  адамның 

топтағы  позицияларын  өзгертіп,  өзін  жаңа  сапада  байқауына,  басқалармен 

жаңа қатынастарды қалыптастыруына жағдай жасайды. 

Педагог  лидерлермен  жұмыста  өте  байқампаз  болған  жөн,  өйкені 

лидерді  қалыптастыру  барысында  өзара  қатынаста  проблемалар  туындауы 

мүмкін. Атап айтқанда, жеке ерекшіліктеріне сай, кейбір лидерлер істі тиімді 

ұйымдастыруда өзге оқушыларды жұмылдыра білетін, оларды тең дәрежеде 

ұйымдастыра  білетін  болса,  кейбірі  өз  лидерлерін  тек  өз  дегенін  істетуге, 

өзгенің,  өзгенің  пікірін  елемеуге,  өз  басымдығын  үнемі  білдіруге  бейім 

болады.  Бұл  топішілік  конфликтіге  апарары  сөзсіз.  Оны  болдырмаудың 

тиімді жолы - әр оқушының лидер позициясында да болуын қамтамасыз ету, 

рольдерді үнемі ауыстырып отыру. 

Сондай  –  ақ  топ  ішінде  ауысып  отыратын  «time  –  kepeer»  (уақыт 

регламентін қадағалаушы), идеяларды жазып отыратын хатшы, т.б. рольдер 

болуы қажет. 

Қорыта  айтқанда  шағын,  не  үлкен  топтар  нақты  бір  жобаны  орындау 

үшін  құрылады  және  жоба жұмысы  аяқталғанда бұл  топ  таратылады.  Жаңа 

жоба пайда болғанда жаңадан басқаша топ құрылғаны дұрыс. 

Жобалау  әрекеті  оқушылардың  коммуникативтік  қатынастарын 

қалыптастыруға  ықпал  етеді,  оларды  рольдік  позициялардан  әртүрлі 

әрекеттер мен қарым – қатынастар құруға жағдай туғызылады. 

жүктеу/скачать 2,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: