Дәуренбекұлы Шағын елді мекендерді сумен қамту
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
| 5 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны қорғау «Экологиялық кодекспен» бақыланады. Бұл заң қоршаған ортаны қорғау саласындағы экономикалық және әлеуметтік негіздерді анықтайды жэне экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған, табиғи экологиялық жүйелерді шарушылықтың зиянды заттардан қорғау, табиғат пайдалану үйымдарының табиғаттың биологиялық алуан түрлілікті сақтауға бағытталған. Ғылым мен техниканың дамуы қоғамдағы адам өмірінің жақсаруына өте үлкен әсерін тигізеді. Сол себептен ғылым мен техниканың жетістіктері адамзат қоғамы дамуының негізі болып табылады. Солай болса да ғылыми техникалық революция адамзат қоғамы мен табиғат арасындағы қарым-қатынастарды қиындатып күштерді дүниеге экелді, ал олар қоршаған ортаның бүлінуіне және ластануына әкеліп соқты. Қазіргі заманғы өндіріс қарқынының күрт дамуы биосферада зиянды заттардың мөлшерінің көбеюіне, табиғи тепе-теңдіктің бұзылуына экеліп, адамдардың денсаулығына үлкен қауіп төндіріп отыр. Қалдықсыз өңдеу жүйесінің жоқтығынан өндірістің технологиялық процесінің нашарлығынан, шикізаттарды толық пайдалана алмау нэтижесінде жылына 30 млрд. тоннадай өнеркэсіп калдықтары - атмосфера, гидросфера жэне мезосфера жүйесіне келіп қосылады. Керісінше, өнеркәсіптің қарқынын одан әрі жоғарылату адам санының өсуіне тікелей байланысты. Соған сәйкес халықты азық-түлікпен, тіршілікке қажетті бұйымдармен қамтамасыз ету деңгейі де жоғарылайды. Бүл прблемаларды шешу табиғи қорларды тиімді пайдалану, қоршаған ортаға қамқор көзқарастарды қалыптастыру арқылы ғана мүмкін болмақ. Өзін қүтқару үшін адамзат энергетикалық және басқа да қолда бар мүмкіндіктерін сараптар кез жетті. Қазіргі кезде өндіріс орындары атмосфераға өте көп мөлшерде шаң-тозаңдар мен әртүрлі зиянды қоспаларды шығарып тастап жүр. Мысалы, адамзат іс-эрекеті нэтижесінде атмосфераға жылына 150 млн. т. күкірт тотығы (SO2) үшып шығуда. Оның 15 млн. тоннасы ғана әр түрлі қондырғыларда үхталынып, одан күкірт қышқылы алынады. Қоршаған ортаны улауда зияны мол бұл газдың көпшілігі, жылу электр станцияларынан және түсті металлургия өндірістерінен бөлінеді. Соған сэйкес қоршаған ортаны қорғау бүкіл ғаламдық мәселе болып отыр. Қоршаған ортаны қорғау - табиғат пен адамның өзара үйлесімді іс -қимылына, қоршаған ортаның сапасын жақсартуға, табиғи ресурстарды үтымды пайдалану мен молықтыруға бағытталған мемлекеттік жэне қоғамдық шаралар жүйесі. Қоршаған ортаны ластау - қоршаған ортаға ықтимал қауіпті химиялық жэне биологиялық заттардың, радиоактивті материалдардың, өндіріс пен түтыну қалдықтарының түсуі, сондай - ақ қоршаған ортаға шудың, тербе-лістің, магнитті өрістердің және өзге де зиянды физикалық ықпалдардың әсері. Қоршаған орта, хайуанаттар мен өсімдіктер элеміне жэне соның ішінде адамға да тікелей әсер ететін негізгі факторлар автокөліктердің жаққан отынынан шығатын зиянды газдары жатады. Отынан шығатын зиянды заттарға көміртек тотықтары, азот тотықтары, әртүрлі көмірсутектер, күкіртті газ жэне күйе жатады. Мекеме орналасқан облыс Оңтүстік Қазақстан облысында,терістігінде Қарағанды, батысында Қызылорда, шығысында Жамбыл облыстарымен, ал оңтүстігінде Өзбекстан Республикасымен шектесетіноблыс. Облыс жерінің оңтүстік-шығысын Батыс Тянь-Шанның сілемдері (Өгем жотасы), Қаржантау (2800 – 2900 м), Қазығұрт тауы (1700 м), Талас Алатауының батыс сілемдері – Кіші Ақсу (2577 м), Алатау (3137 м) таулары қамтиды. Облыстың ең биік жері – Сайрам шыңы (4299 м). Оңтүстік-батысында Қызылқұм құмы, Қаратау тауы (388 м) алып жатыр. Аудан климаты континенттік, жазы ыстық, кейде ашық, кейде жаңбырлы, ал қысы әдетте қалың қарлы, суық. Желдің негізгі бағыттары батыс, оңтүстік - батыс, солтүстік - батыс. Батыс және оңтүстік - шығыс желдері әрқашан жауын - шашынмен қатар жүреді, ал шығыс - қүрғақ жэне салқын. Олар 25 — 32 м/сек жететін ең үлкен күшімен ерекшеленеді. «Шымкент қалалық төтенше жағдайлар басқармасы» орналасқан аймақтың климаттық ерекшеліктері. Ауданның климаты континенттік, жазы ыстық, кейде ашық, кейде жаңбырлы, ал қысы әдетте қалың қарлы, суық. Мүнда күндізгі жэне түнгі, қысқы және жазғы температуралар айтарлықтай ауытқып отырмайды. Желдің басым болатын бағыты батыс, оңтүстік - батыс, солтүстік - батыс. Жылдың барлық мезгілдерінде температура деңгейі едәуір жоғары. Ауаның орташа жылдық темратурасы 14 — 16 С аралығында, яғни шілде айының орташа температурасы - 26,3° С, қаңтар айыныкі - -1,4 - 5° С болады. Ең ыстық айдың орташа температурасы - 30° С, ең азы - -12° С. Аязсыз мезгілдің үзақтығы 215 - 300 күнге дейін созылады, ал жылы мезгіл 250 - 260 күнге дейін жетеді. Қар жамылғысы желтоқсанның кейде қарашаның соңымен, ақпанның бірінші жартысында анықталады. Қарлы мезгілдер 50 — 70 күнге созылады, қар жамылғысының орташа қалыңдығы 12 — 25см. Мекеме орналасқан ауданда көктем жаңбырлы, қоңыр салқын жэне ылғалды, жаз қүрғақ, кейде жаңбырлы бір қалыпты уақытқа созылады, ал күз салқын жэне желді, қыс мезгілі суық және үзақ. Мекеменің негізгі қызметі «Шымкент қалалық төтенше жағдайлар басқармасы» Оңтүстік Қазақстан Республикасында селдерді, қар көшкіндерін, сырғымаларды, опырылуларды ескерту мен олардың салдарын жою, жер сілкінісі мен сел қүбылыстарын болжау, хабарлау мен бақылау қызметін сәйкес қызметтерімен қамтамасыз ету. «Шымкент қалалық төтенше жағдайлар басқармасы» Мемлекеттік мекемесі көп уақыттан бері қызмет етіп келеді. Бүл жылдар аралығында Оңтүстік Қазақстан облысындағы табиғи қауіпті құбылыстарды, мысалы:сел ағыны, қар көшкіні, тау өзендеріндегі су тасқыны, халық тығыз орналасқан аумақтардағы опырылымдарды тұрақты бақылау жүйесін қалыптастырды. Қазіргі таңда мониторинг және хабарландырудың жаңа әдістерін, басқару технологиясын қүрастырып, оларды тиімді пайдалануда. «Шымкент қалалық төтенше жағдайлар басқармасы» мекемесі өзара байланысты өндірістік - пайдалану жэне ғылыми-өндірістік ұйымдар кешенімен қамтылған. Мекеменің қүрамына 540 бірлікті, филиал күшімен 11 облыстық және аймақтық техникалық-пайдалану басқармасы мен «Болжау» ғылыми-өндірістік кешені кіреді. Филиалдары айыр желілі қызметінің мақсаты- шаруашылық аймақтарды және халықты сенімді қорғау және ҚР шекарасын қауіпті табиғи құбылыстардан қорғау болып табылады. «Шымкент қалалық төтенше жағдайлар басқармасының» қоршаған ортаға әсері «Шымкент қалалық төтенше жағдайлар басқармасы» орналасқан аймақтағы фондық шоғырлар Шымкент қаласындағы «Сарбаздар» көшесіндегі №1 бақылау тұрағымен бақыланады. Фондық шоғырлар 2003-2008 жылдардағы бақылау негізінде есептелген және кесте 11 көрсетілген. Кесте 5-Фондық шоғырлардың мәндері
Мекеменің ғылыми - өндірістік кешеніндегі барлық ластаушы көздерінен атмосфераға шығарылатын ластаушы заттардың тізімі мен сипаттамалары кесте 12 көрсетілген. 2008 жылы «Шымкент қалалық төтенше жағдайлар басқармасы» ғылыми - өндірістік кешенінен атмосфераны ластаушы көздерінен зиянды заттардың 30 түрі жэне жалпы зиянды әсер ететін қабілеті бар заттардың 11 тобын шығарылады: күкірт диоксиді + азот диоксиді, күкірт диоксиді + фторлы сутек, күкірт диоксиді + күкірт қышқылы, күкірт диоксиді + қорғасынның бейорганикалық қосылысы, ванадийдің бес тотығының аэрозольдері + марганец тотықтары, ванадийдің бес тотығының аэрозольдері + күкіртті ангидрид, ванадийдің бес тотығының аэрозольдері + хромның үш тотығы, күкірт диоксиді + күкіртсутек, аммиак + күкіртсутек, аммиак + формальдегид, күкіртті ангидрид + металдық никель. Кесте 6- Атмосфераға шығарылатын ластаушы заттардың тізімі мен сипаттамалары
Шекті - мүмкінді тастамаларды (ШМТ) есептеу Жаңа кәсіпорындарды жобалау барысында атмосфераның төменгі қабатының тазалығын қамтамасыз ету үшін қоршаған ортаға келтірілетін атмосфераны ластаушының эрбір көзіне шекті - мүмкінді шығарындылар белгіленеді [32]. Шар (дөңгелек) формадағы трубадан шығып жатқан газ қоспалары, бір көзбен қарағанда, оның жерге қону концентрациясы С(мг/м): мұнда: А – ауаның температуралық статификациясына байланысты коэфициент; А = 200 (г/с) – бір кездегі, ауаға лақтырылып жатқан ластықтың салмақ (масса) мөлшері, F – ауадағы ластықтың қону жылдамдығын көрсететін өлшемсіз коэффициент, Ғ = 1 m, n – газ қоспаларының бастапқы шығын жатқан кездегі жағдайларына байланыстылық коэффициенті. Н(м) – газ көздерінің биіктігі, Н = 120м η – өлшемсіз коэффициент, жер рельефтерін ескеретін (тегістігін немесе ойлы-қырлы), 1км қашықтықта оның биіктігі 50м-ден аспайтын болса, -1. η=1 ΔТ(С) – газ қоспаларының ауаға шығу кезіндегі Т температурасы мен ортаны қоршап тұрған ауа температурасының (Т) айырмашылығы; Тг = 820С; Тқ = 190С; ΔТ = 630С V1(M3/c) - газ қоспаларының мөлшері. Бұл келесі формуламен анықталады: мұнда: D(м) – газ шығып жатқан құбырдың диаметрі (жуандығы); D = 7м газ қоспаларының құбырдаң шығып жатқан кездегі орташа жылдамдығы; А – коеффициентінің мәні, метрологиялық жағдайға байланысты ауадағы оның ең жоғарғы концентрациясы ауданға байланысты. А=200 Ғ – мәнінің өлшемсіз мәні мына жағдайға байланысты қабылданады: газ түріндегі ластықтар үшін Ғ = 1 m және n коеффициенттерінің мәндері мына параметрге байланысты анықталады: ʄc = 800·(Vm)3 = 800·2,73 =1120 mкоэффициент ʄ - ке байланысты мына формуламен анықталады: Егерде ʄс<ʄ<100 болғанда mʄ = ʄCмен анықталады n коэфициенті егер ʄ<100 болса vM –ге байланысты мына формулалармен есептеледі: n =1 барысында vM >2 n =0,532 v2м – 2,13 vM+3,13 барысында 0,5≤ vM<2 n = 4,4 vM барысында vM≤0,5 vM =2,7>2 болғандықтан, n=1 тең. Шекті концентрация С(мг/м3) шығарынды көздерінен ХМ (м) қашықтығы қолайсыз метрологиялық жағдайлар барысында СМ максималды мәнге жетеді, ол келесі формуламен анықталады мұндағы өлшемсіз коэффициенті ʄ π 100 барысында келесі формуламен анықталады: Vm≤0,5 ʄ= 0,1π100 болғанда, Газды – ауа қоспасының уақыт бірлігіндегі атмосфераға шығатын тиімді шығын келесі формуламен анықталады: Шекті – мүмкінді тастамаларды есептеу келесі формуламен жүзеге асырылады: = = мұндағы ШМКі –і –ші заттың шекті-мүмкінді концентрациясы Табиғат пайдаланушыдан алынатын төлемді есептеу Әрбір мекеме, кәсәпорын үшін табиғатты қорғау орындарымен ШМШ нормативтері негізінде табиғи ортаға ластаушы заттардың тастамаларына мөлшерлер белгіленеді. Шекті-мүмкінді нормативтер шегіне жеткен жағдайда табиғатты пайдаланудың мөлшері аймақтағы экологиялық жағдайды, қолданылатын шикізат түрлерін, қолданылатын табиғат қорғау қондырғыларының техникалық деңгейін, мекеменің технологиялық жұмыс тәртібінің ерекшеліктері мен көрсеткіш жобаларын, сонымен қатар қоршаған ортаның ластану деңгейін ескере отырып белгіленеді. Кесте 13 2009 жыл бойынша қоршаған ортаға тастамаларды шығаруға төленетін төлем мөлшері берілген. Мекемелерден кәсіпорындардан алынатын төлем ластаушы заттардың белгіленген тастамалары, сонымен қатар оларды орналастырғаны үшін алынады. Келтірілген зардапқа төленетін төлем келесі формуламен анықталады: 4 П – шын мәнінде келтірілген зардаптан алынатын құнның үлесі; теңге Мі – қоршаған ортаға ластаушы заттардың тастамаларының массасы, т/жыл С – жыл сайын облыстық маслихат шешімімен белгіленетін қоршаған ортаға тастамаларды шығаруға төленетін төлем мөлшері, С = 1590 Мекеменің қауіпсіздік дәрежесін анықтау Мекеменің қауіпсіздік дәрежесі келесі формуламен анықталады: мұндағы Мі – заттың тастамасының массасы, т/жыл ШМКі – заттың орташа тәуліктік шекті-мүмкінді концентрациясы, мг/м3 n – кәсіпорыннан тасталынатын ластаушы заттардың мөлшері, дана аі – күкіртті газдың қауіптілігімен заттың і-ші қауіптілік дәрежесінің арақатынасын белгілейтін өлшемсіз константа. ШМКі>0,5 →аі = 0,9; ШМКі<0,5→ аі =1,3; ШМКі<0,5→ аі =1,0; Жүргізілген есептеулерден соң алынған нәтижелер бойынша қауіпсіздік дәрежесі анықталады: ӨҚД ≤ 103 – ІV дәреже 103< ӨҚД ≤ 104 – ІІІ дәреже 104 ӨҚД ≤ 106 – ІІ дәреже ӨҚД ≥ 106 – І дәреже Есептеудің нәтижесінен кейін қауіптілік категориясын анықтаймыз. 104 ӨҚД = 888,2 ≤ 106 кезінде ІІІ дәреже болып табылады. Экономикалық зардапты анықтау Атмосфераның ластануынан келтірілетін зардаптың мөлшері келесі формуламен анықталады: Уа = Ya = K1· K2 · Ya · Ma = K1· K2 · · = K1· K2 · · = · мұндағы К1 – тастама көздерінің орналасу орнын ескеретін коэффициент, К1= 2,0 К1 коэффициент келесіге тең: 0,1 – ауылшаруашылығы мақсатында қолдануға қолайсыз және ландшафтты және қорғалатын аймақтар үшін сақтауға болмайтын жерлерді елді мекеннен алшақ орналасқан кәсіпорын: 0,3 – арнайы мелиоративті жұмыстарды қажет етпейтін ауылшаруашылығы жерлеріндегі елді мекеннен алшақ орналасқан кәсіпорын: 0,5 – ауылдық елді мекеннің селитебті аумақтарында орналасқан кәсіпорын: 0,7 – 100 мың адамға дейінгі тұрғыны бар қаланың селитебтіаумағында орналасқан кәсіпорын: 11,0-100 ден 500 мың адамға дейін тұрғыны бар қаланың селитебті аумағында орналасқан кәсіпорын: 2,0-500 мың адамнан жоғары тұрғыны бар қаланың селитебті аумағында орналасқан кәсіпорын: 2,5 – қалаларда және елді мекендерде ландшафтты, су қорғайтын, санитарлық, қорықтық, саябақтық және орманды бақтар жанында орналасқан кәсіпорын: 3,0 – қалалар мен елді мекендерде демалыс аймақтарында, тарихи архитектуралық ескерткіштер, мемлекет қорғайтын демалыс орындардың аумағына жақын орналасқан кәсіпорын. К2 – тастама биіктігін ескеретін коэффициент, К2 = 0,7 Уа – атмосфераға 1 т ластаманың тастамасынан келтірілетін шартты зардап Ма – жылына атмосфераға тасталынатын тастама массасы, т. К2 коэффициент Норт тастама биіктігін ескеретін коэффициент келесі биіктікте: 0-15м -1,5 81-150м - 0,7 16-40м – 1,3 151-220м - 0,3 41-80м – 1,0 221-550м - 0,16 Атмосфераға 1 т ластаманың шығарылымынан келтірілетін шартты зардап Уа төмендегі кестеде берілген: Кесте 7- Атмосфераға 1 т ластаманың шығарылымынан келтірілетін шартты зардап
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||