Диплома в республиканском конкурсе «Наследие наших предков сохраним и приумножим»
жүктеу/скачать 2,72 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Мектептегі технология. Технология в школе» №7/2010 6 / Т
- «Мектептегі технология. Технология в школе» №7/2010 ^ Й
- Қазіргі замандағы кимешектерге тоқталу.
- «Мектептегі технология. Технология в школе» №7/2010 8
- Киім түрлері мен ерекшеліктері
- «Мектептегі технология. Технология в школе» №7/2010
% ^ Е Х Н О Л О Г И Я 5 б а ғд а р л а у б о л ы п к е л е д і. О қ у ш ы л а р д ы ң қызығушылықтары, қабілеттері толық ескеріліп, сол қажеттілікке сай тиімді жағдайлар жасалып, б іл ім б е р іл е д і. О қу ү р д іс ін о қ у ш ы л а р д ы ң ерекшеліктеріне бейімдеп, шығармашылығының д а м у ы н а ы қп а л ж а с а у қажет. Әр о қу ш ы н ы ң ө м ір л ік қ а ж е т т іл ік т е р ін е н т у ы н д а п ж а тс а , қуптарлық жайт. О қы ту м ә с е л е с ін б а с т а м а с б у р ы н , ж а с урпақты ұлттық рухта тәрбиелеуге ерекше мән б еру керек. А т а -б а б а л а р ы м ы з д ы ң ө м ір л ік тәжірибелерін зерттеп, ата кәсіптің қыр-сырын тереңірек игеріп, меңгере алса - оқушының ұлтқа д е ге н с ү й іс п е н ш іл іг і а р т ы п , б іл ім ге құштарланады. Технология пәні - география, бейнелеу енері, тарих, музыка пәндерім ен ты ғы з байланы сты. 9 -с ы н ы п та “ Қ а з а қ с т а н н ы ң э к о н о м и к а л ы қ географ иясы " пә нінд е , “А уы л ш а р уа ш ы л ы ғы ” б ө л ім ін ің “Мал ш а р уа ш ы л ы ғы ” тақы ры бы нда, дәстүрлі емес сабақты технология пәнімен бірге ө ткізсе , с а б а қты ң м а қса ты аш ы ла тү с е д і. 9- сыныптағы «Ж еңіл енеркәсіп» бөлімінде «Жүн өнімдері», «Тері-былғары, оны өңдеу жолдары» тақы ры бы нда еж елден қолданы п келе жатқан хал ы қты ң те х н о л о ги я с ы н те р е ң ір е к үй ренуге болады. «Тамақ ө н е р кә сіб і» та қы ры бы нд ағы «Қазақ халқыны ң ултты қ тағам түрлері» деген д ә стүр л і ем ес са б а қта т а ға м д а р д ы ң ж а са л у жолы, ұлтты қ технология жайлы тапсы рмалар беруге болады. Оқушы қоғам дағы әлеум еттік- эконом икалы қ м әселелерм ен те рең танысы п біледі. ¥лттық қолөнер туындылары және кене у л тты қ қо л д а н б а л ы қо л е н е р б уй ы м д а р ы м е н та н ы с ы п , әр
а л у а н ке р м е л е р е т к із іп насихаттайды. Ата кәсіпті жетілдіріп, жаңа емірге бейімдеп дамытып, ултты қ мақсатын айқындау қажет.
Электронды кәсіптік бағдарлау жүйесі - қазіргі з а м а н ға сай а қ п а р а т т ы қ -к о м м у н и к а ц и я л ы қ технология негізінде жасалып, оқуш ының езіне қажетті мамандықты таңдап, оның ерекшеліктері ж е н ін д е ту та с а қп а р а тт ы ус ы н а о ты р ы п , өз м ү м к ін д ігі б о й ы н ш а қ а л а ға н м а м а н д ы ғы н анықтауға кемектеседі. Оқушыларды кәсіптік бағдарлау ақпараттық үрдісі, ұдайы кәсіптік білім жөніндегі ақпараттарды талдауды және қорытындылауды қажет етеді. Бүгінгі еңбектің сипаты, мазмүны өзгеріп, жаңа талап пен міндеттерді қажет еткенімен, еңбекті құрмет тұту - халы қтар д ә с тү р ін д е еж ел д ен қа л ы п та сқа н . Ғасырлар бойы жинақталған халық даналығы, адамның ең жоғары дәрежедегі зейнетін еңбекпен бейнелейді. «Ағашты жемісінен, адамды ісінен таниды», «Адал еңбек - асыл байлық», «Тілекке еңбек тірек болмаса, ойға омалып, қырдан аса алмайсың» деген мақал-мәтелдердің де, адамның дамуы үшін еңбектің маңызды рөлін көрсетіп турған жоқ па?! Оқушыларды еңбекке тәрбиелеудегі е ң б е к сабағы ны ң алатын оры ны Гүлзира ҚАПАРОВА, №216 Қ.И. Сәтбаев аты ндағы мектептің технология пәні муғалімі, Қ ы зы л орд а о б л ы сы , Қазалы ауданы, Әйтеке би кенті Балаларды еңбекке тәрбиелеу - қол еңбегі сабағынан басталады. Адам баласы туа сала емес, көре-көре, жүре-жүре жетіледі. Сана-сезімі жүре толысып, еңбекке талпыну қарекеті басталады. Бірақ, есе келе өмірде соның бәрі бірдей дәрежеде болып шықпайды. Бір адам еңбекке өте қабілетті болып өссе, енді бірі керісінш е болады. Кейбір оқушылар өз жұмысын уқыпты, тиянақты орындаса, енді біреулері сапасыз орындайды. Оқушылардың еңбекке әр түрлі болып келуінің негізгі бір себебін, олардың жас шағындағы еңбек тәрбиесінің дурыс ұйымдасты ры лмауынан, әр отбасыньщ баланы еңбекке әр түрлі етіп тәрбиелеуінен деп түсіну қажет Мысалы: дұры с тәрбиелі отбасында бул онша ескерілмейді. Баланың жас шағында еңбек тәрбиесін дұрыс алуы немесе одан шет қалуы оның келешек өміріне үлкен эсер етеді. Атақты педагог А С М а ка р е н ко «Е ң бек тә р б и е с і - баланы ң болашағының тәрбиесі» деп орынды айтқан. Баланың еңбек тәрбиесін меңгеруі, қоғам үшін ғана емес, оныңжеке басы, өз тіршілігі үшін де қажет. Еңбекті сүйетін адамның емірінде реніш болмайды. Олар үнемі көтеріңкі көңіл күйде жүреді. Қолына алган ж үм ы сы н ты н д ы р ға н ш а асы ғад ы , оны тиянақты орындауға тырысады. Отбасында еңбек тәрбиесін жүргізгенде, баланы б е л гіл і бір м а м а нд ы ққа б е й ім д е й д аярлауды ескерген жөн. Эрине, балалар түрлі мамандыққа н е гізін е н м е кте п те д а я р л а н а д ы . Дем ек, отбасы ндағы еңбек тә р б ие сі де осыған қарай қалыптасып отыруы керек. Егер бала отбасында еңбек тәрбиесін дурыс алып шықса, мектепте іскерлікке үйрену оңайға түседі. Өйткені, отбасында алған еңбек дагдылары б алаға тү р л і м а м анд ы қты үй р е нге н кезде жәрдемдесіп, оны игеруді оңайлатып отырады. Адам өмірі үшін қажетті білім беретін пәндердің бірі - еңбекке баулу, бүгінгі технология оқу пәнінің сонау қауымдық қоғамнан басталғаны мәлім Олай болса, технология пәні бойынша оқушылардың еңбек ету арқылы ез қабілетін дамытуын ата-
6 / Т е х н о л о г и я бабамыздың ұлттық дәстүрі мен өнерін одан әрі дамытуға бағыттауымыз қажет. Елінің ертеңіне ие азаматтар - бүгінгі мектеп оқушылары Сондықтан, жасұрпақты ежелден келе жатқан қолөнер түрлерін оқып үйренуге баулу арқылы олардьщ өздігінен ізденіп, жұмыстар жүргізуіне шеберлік деңгейін арттырып, ынта-ықыласын, қоршаған ортаға қызығу- шылығын оятуға жетелейтін үстаздар қауымы. Өзім сабақ беретін сы н ы птарда еңбек ету - әрбір адамның міндеті екенін, еңбектің адамға абырой, даңқ әперетінін үнемі айтып отырамын. Адамның өмір сүруіне қажетті игіліктің бәрі де еңбектен табылатынын, еліміздегі, үйіміздегі адамдардың барлығы еңбектің нәтижесінде жақсы жетістіктерге жетіп жүргендіктерін өмірімен байланыстырып түс ін д ір е м ін . Ж алпы
м ектепте оқуш ы лар технология пәні арқылы көптеген тәрбиеге үйрену барысында белгілі бір мамандыққа икемделеді. Оқу б а ғд а р л а м а сы н а сай та қы р ы п та р төңірегіндегі жоспарға сәйкес сабақ өткен кезде оқушы, мысалы, «Тамақ әзірлеу технологиясы» бөлімінде үй шаруашылығы еңбегіне тәрбиеленеді. ¥лтты қтағам дар, оны әзірлеу технологиясы туралы «Ас - адамның арқауы», «Тәтті тағамдар», «С алат түр л е р і» , «С алқы н та ға м д а р » , т.б. тақырыптар төңірегінде рефераттар дайындайды, зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Мұндай жұмыстар оқуш ы ларды ізд е н ім п а зд ы ққа үйретед і. М атериалды ж а н -ж а қты зе р тте п, та л д ауға, қорытынды жасауға үйренеді. Әдебиеттермен жұмыс жасауға төселеді. « С ә н д ік-қо л д а н б а л ы енері» те хно л о гиясы б өл ім інд е қолөнер бұйы м дары н жасауы , ою- өрнектің бірнеше түрлерін ойып білуі, тігуі, қазақтың үлттық төсеніштері - алаша мен киіз басуға да баспалдақ деп ойлаймын. «Киімдерді модельдеу» бөлімінде мата түрлеріне сәйкес сән үлгілерін таңдаудағы бірнеш е е рекш е л іктерд і түсіндіре отырып, өлшем алу жолдарын біліп үйренеді, эстетикалық талғамы қалыптасады. Олай болса, желкілдеген қүрақтай бой түзеп келе жатқан бүгінгі жастарымызға сән үлгілері мен жарасымды талғам туралы тү с ін д ір іп оты ру те хн о л о гия пә нінщ мұғалімдерінің міндеті. Технология пәні - ж е ке адам ны ң дамып жетілуіне еңбектің негізгі құрал екенін түсіндіріп, еңбек ету арқы лы өз қа б іл е тте р ін д ам ы туға б е й ім д е й д і. С онд ы қтан, те хн о л о ги я сабагы оқуш ы ны ң бол а ш а қта е ң б е ксүй гіш болып қалыптасуына ықпал жасайды, Сабақты тартымды өткізу оқушыларды өз қабілетімен жұмыс істеуге баулиды.
¥лттық баскиім - КИМЕШЕК
Ы.К. СЕЙТБЕКОВА, Панфилов аты ндағы орта мектептің технология пәні мүғалімі Алматы обл ы сы , Кербүлақауданы , Қоғалы ауы лы С аб ақты ң м ақсаты : қазақтың ұлттық киімі - кимешекке ерекше тоқталу, түсінік беру.
тәрбиелік мәнін түсіндіре отырып, білімгерлердің та қы р ы п бойы нш а ш ы ға р м а ш ы л ы қ қабілетін дамыту;
Тәрбиелік: түстік ш еш імдерді таба отырып, ким еш ек үл гіл е р ін о ю -өрнектерм ен безендіру арқылы эстетикалық және еңбек тәрбиесін беру. Сабақ түрі: дәстүрлі емес сабақ. Сабақты ң ф орм асы : пікір алмасу сабағы. Сабақты ң әдісі: түсіндіру, көрсету, әңгімелесу. 1. Ұйымдастыру кезеңі: Сабаққа келген қонақтармен таныстыру. Сабаққа дайындығын тексеру. II. Алдыңғы сабақтарға шолу. "І.Қ аза қты ң ү л тты қ ою л ары ны ң түр л ерін айтыңдар? 2. Олар қандай топтарға бөлінеді? 3. Мата бетіне оюды қалай түсіруге болады? Міне, біз сіздермен алдыңгы сабақтарда өткен та қы ры птарға то қталы п, одан ою -өрнектердің түрлерін, оның ш ы ғуы на, қолдануы на тоқтала отырып, жаңа тақырыпқа да келдік. III. Жаңа тақырып. Қазақтың ұлттык, баскиімі - кимешек. XX ғасырдың алғашқы ширегіне дейін қазақтың үлт ретіндегі бір ерекшелігі бар. Ол - қазақтьщ ешқашан жалаң бас жүрмегені. Жалаң бас жүрмеудің эстетикалық, экологиялық не гізд е р і бар. Мың ж ы л д ы қ тарихы нда аттан түспеген халық үшін денсаулық аса қажет. Табиғатпен өскен халық баскиімге де езінің ежелгі материалдарын пайдаланған. Оған түрлі мал мен аң те р ісін па йд а л а н ы п, осы күнге дейін жеткізді. С ондай-ақ, б а ски ім н ің бірі, әйелдер киетін баскиім - кимешек. Кимешекті жас келіншектен бастап, егде әжелерге дейін киген. Ол көбінесе ақ м атадан тігіл ге н , ал ж а стау ке л інш е кте р ге үлбіреген ақ жібектен кимешек тіккен. Кимешек - басты, мойынды, кеудені, иық пен жауырынды жауып тұрады.
^ Й е х н о л о г и я 7 Көбіне жас келіншектерге арналған кимешектер тігіл ге н кезде, бет ж а қта р ы алуан түр л і ою- өрнектермен кестеленіп, кей жағдайда алтын, куміс, асыл тастармен, түрлі шытырмалармен, моншақтармен әшекейленеді. Бүгінгі сабағымызда осыдан 63 жыл бұрын жас ке л інш е кке т ігіл ге н ким е ш е кті үл гі ретінде пайдаланамыз. Бұл біздің ауыл тұрғыны Әуесхан әжеміздің кимешегі. Кимешектің өзі сырып тігілген, моншақтармен, тиы ндарм ен, ш ы ты рм аларм ен әш екейленген, көбіне қызыл түсті. Анасының: “қызымның барған жерінде денсаулығы зор болсын, үбірлі-ш үбірлі болсын" деген тілегімен тігілген. Бұрынғы заманда егер жас келіннің жолдасы қайтыс болған кезде, сол күннен бастап әйелге ақ кимешекті бір жыл бойы кигізген. Бір жылдан кейін кимеш екке бір қызыл жол жүргізеді екен. Үнді көркем киносында бай қа са ңд а р , жас кел інн ің м аңдайы на қызыл мең қойы л ад ы , кейін сол келінш ек оны қара тү с ке бояйды . Б ізд ің де кимешегіміздің сондай жолдары бар. Әжелердің кимешегінде оюлары, неше түрлі тастары мол болса, онда ондай кісі немере- ш өберелі, ө с іп -ө н ге н , ж ақсы тә р б ие л е н ге н балалары бар, мал басы мол дәулетті отбасының әжелерінің бірі болып есептелген. Кимешек - өте қасиетті баскиім.
Мына кимешек заманымызға сай тігілген, тоқыма баумен бастырған, етегі жібектен, басындағы бөрігі оюланған, сырып тігілген. Бұл кимешек әжелерге арналған жасыл және ақ түсті. ¥лттық киімдер дүкенінде мынадай киімдер саты лады : бүл ж е л е тке киізден тігіл ге н , ою- өрнектер салынған. Қыздарға арналған тақия, матасы киіз, о ю -ө р н е кте р м е н әш еке й л е н ге н . Ж үм ы стар өте ж ақсы
істе л ге н , мүнда
д и зайнерле рдің, тіккен тігін ш іл е р д ің ш е б е р л ігі ерекше көрініп тұр. Мұндай киімдерді алуға болады жэне ерекше көзге көрінеді. Мына суретте ұлттық оюлары қолданылғаны көрініп тұр. IV. Әжелерге сөз беру. Сұрақ қою. V. Киімге байланысты ырымдар. 1. Ж ас қы зд ы ң ба сы на ақ, қара орамал тартпайды. А қ - жаулықтың, қара - қайғының белгісі. 2. Сыңар аяқкиім киген баланың әйелі үры болады.
3. Киімнің түймесін айқастырып салса, қуанышты хабар келеді. 4. Ілулі түрған киімнің түймесін салмайды. 5. Аяқкиімді он аяқтан бастап киеді, сол аяқтан шешеді. 6. Қонаққа келген сәбиге кегендік береді немесе киім алып береді. 7. Киім сатып алғанда: «Киімің күйрек, жаның берік болсын» деген тілек айтады. 8. А я қки ім д і тө ң ке р іп қою ға, те р іс киюге бол м айд ы . О лай
ж а с а с а , адам ны ң жолы болмайды. 9. Қазақ аяқкиімнің табанына қарамайды. Оның баспайтын жері жоқ. Сондықтан да, былганыштан кәз ұшынады. 10 Баскиімді кез келген жерге тастамайды, аяққа баспайды, астыға басып отырмайды, аяққа кимейді. Олай жасаса, бастан бақ таяды, бас ауруына тап болады. 11.
Баскиімді айырбастамайды. Олай жасаса, басы нд ағы бағы ке те д і. Б а ски ім ін сатуға да болмайды. Бөтен адамға баскиімін бермейді. Олай жасаса, адам басы кемиді. Баскиімін сыйлауға да болмайды. - Міне, балалар бүл еж елден келе жатқан қазақтың киімдерге байланысты ырымдары. Бұл ы ры м дарды халқы м ы з қатаң сақтаған, ырым, тыйымдар тәрбиенің езегі болған. - Балалар, осы сабақты қорытындылай отырып, бірнеше сүрақтарға жауап беріңдер. 1. Киімге байланысты нақыл сөздерді білесіңдер ме? 2. Баскиімге кезқарастарың өзгерді ме? 3. Фольклорлық стиль ұнады ма? 4. Өздеріңе қандай жаңалықтар аштыңдар? Қонақтарға ою -өрнек салы нып тігіл ген ине салғыш сыйлыққа беріледі. «Мектептегі технология. Технология в школе» №7/2010 8 4 % Е Х Н О Л О Г И Я Қазақтың ұлттық киімдерінің сырлары Лилия КАЗЕНОВА, 1-Май орта мектебінің мүғалімі, Қарасай ауданы, Алматы облысы
“Ағаш көркі - жапырақ, адам көркі - шүберек” деп халық тегін айтпайды. Адам баласы киім киюді текденеге қорғаныш қана қылып қоймай, табиғаттың өзі берген тән сымбатына сұлулық қосатын өнерге айналдырды. Әр ұлтты өзгеден айыратын, оның сыртқы сипатын анықтайтын белгілерінің бірі - ұлттық киімі. Сондықтан, ұлттық киім - әр халықтың м атериалды қ м әд ениетін ің қомақты бір бөлігі болып саналады. ¥лттық санамыз қайта жаңғырып, түрлі халықтық мейрамдарда қазақи киім киюді қайтадан салтқа а й на л д ы р уға ты ры сы п жатқанымызбен, ұлттық киім қазіргі өмірге терең сіңісе алмай жатқанын айта кету керек. Өйткені, бұл бағытта мынадай шешілмеген үлкен мәселелер кедергі болып тұр. Қазақтың үлттық киімі әлі де толық зерттеліп болған жоқ. Кебіне сыртқы ф ормасы на назар аударылып, киімнің ішкі мәні, функциясына көңіл бөлінбей жатыр. ¥ л тты қ ки ім н ің әр түр ін орным ен дүры с қолданбай, бұрм ал ауш ы л ы ққа барып жүрміз. ¥лттық киім бар да, оны кию мәдениеті бар. Біз сол мәдени дәстүрді жоғалтып алдық. ¥лттық киім дегенде, біз оған көбіне ғылыми этнографиялық түрғыдан келеміз де, оны адамның өзімен, оның тұрмыс-әрекетімен байланыстыра қарамаймыз. Адам үшін киген киімі - дараланған түлға болып керінудің, жұрттың, қатарлас қүрбы-құрдастарының назарын өзіне аударудың, ішкі сырын білдірудің бір жолы. Адам киіммен өзінің махаббатын, басқаға деген сыйластық сезімін, көңіліндегі қуанышын, басқа түскен қайғысын білдіре алады. Киім - адамдардың арақатынасының бір тілі десе де болады. Қазақтың ұлттық киімінің, жастар киімінің де өз ерекшеліктері бар. Жас деңгейіне қарай бөліну, ер адам киімінен гөрі, әйел адам киіміне тән. Себебі, қыз балалар мен әйелдер киімі қашанда өзінің ритуалдық функциясын ғасырлар бойы қатаң сақтап отырды.
Баскиімдер. Басты жабудың жігіттер қолданған ең қарапайым да ыңғайлы түрі - орамал байлау. Орамал - төртбұрышты жұқа, түрлі-түсті матадан тігіледі. Оны үшбұрыштап бүктеп (кейде бүктемей де) байлайды. Орамал - күннің өтуінен сақтайды, жұмыс істегенде ыңғайлы болады. Орамал ораудың бір түрі - сәлде. Оны діни білім алған, оқыған жігіттер ораған. Сәлде мүсылман дінімен енді деп саналса да, бұл бас орамал түрі - шығыста өте ерте заманнан белгілі. Сәлде ақ, кек, т.б. маталардан, сәнділері паршамен әшекейленіп жасалған Керім жігіт басына сәлде орайды, Сәлдесін бір ораған, жүз орайды. Қаратаудың басына қарай жүрдім, Ақ паршаны басыма орай жүрдім. (халық өлеңінен) Негізгі тұрақты киілетін жеңіл баскиім түрі - тақия. Тақияның тебесі бірнеше сайдан (бәліктен) қүралып, жиек салынып тігіледі. Тақияның формасы әр жерде әр түрлі: дөңгелек цилиндр формалы, шошақ конус формалы, деңес формалы болуы мүмкін.
Ерлер тақияны бала жастан бастап, қартайғанға дейін кисе, әйелдер тек қыз күнінде ғана киеді. Қалыңдық болғанда сәукеле киіп, келіншек кезінде орамал тартып, егде жаста кимешек киіп, жаулық салған. Сондықтан, егде жастағы әйелдердің тақия киюі де, қазіргі кезде м ейр ам д а рд а кездесіп жүргендей, кішкентай қыздарға сәукеле кигізу де ерсі
ж ағдай. О р ы ста р , еур о па л ы қта р өз
мерекелерінде кішкене қыздарына қалыңдықтың фатасын кигізіп шығармайды. Бүл біздіңұлттық киім кигенде байы бы на те р е ң бара берм еуім іздің, білімсіздігіміздің нәтижесі. С әнді та қи я л а р ға ш а ш ақ тағы лы п, кесте салы ны п, оқа ж ү р гіз іл іп , қы зд а р д ікін е теңге, моншақтар тігіліп, жиектері шашақталып жасалған. Тақияма таққаным тал моншақ, Кер биеге жарасар кер құлыншақ. Тұсыңнан ауылыңның өттім, кеттім, Үкіңді шекеңдегі бермей кеттің. Үкі - сал-сері жігіттердің тақиясына да тағылады. Ей, қалқа, замандас боп тудың нағып, Кигенің кәмшат берік, үкі тағып. «Мектептегі технология. Технология в школе» №7/2010 ^ С е х н о л о г и я 9 Ыстықта тақияның үстінен қазақтар бастарына ақ киізден қа л п а қ киеді. Киіз
қа л па қ - кешпенділердің төл баскиімі. Осы күні қалпақтарды драптан, байкадан жасап жүргені кездеседі, бұл - үлттық киімді бұрмалаушылық. Қалпақтың киізден жасалу себебі, біріншіден, ыстық, суық өткізбейді, қалпын жақсы са қта й д ы . Қ а л па қты ң н е гізгі функциясы осында жатыр, оған бұл жағынан драп та, ештеңе де тең келмейді, екіншіден, киіз мал өсірген көшпелі халықтың өз материалы, бүл - қалпақтың үлттық сипаты. Бидай, түт ағашын өсірген отырықшы халық, қалпақтарын бидай сабанынан, бам бук, ж ү ге р ін ің та л ш ы қта р ы н а н , ж іб е кте н жасайды. Қазір негізгі материал болған жақсы киізд і басуды қал пы на ке л тір у д ің орны на, жалқауланып, қолға түскен материалмен тігіп, асыл дүниемізді өзіміз бүзып жатырмыз. Киіз қалпақтары екі не төрт бөліктен құралып тігіледі, астар салынып, жиегі түсті барқытпен көмкеріліп, сәнділерінің тебелері де асыл матамен тысталып, кестеленіп, үшына шашақ тағылады. Ақ қалпақ басыңдағы шашақтаған, Еркесі сен бір үйдің алшаңдаған. (халық өлеңінен) Қалпақ формаларының әр жерде қалыптасқан бірнеше үлгілері бар. Сыртқы баскиімнің тағы бірі - бөрік. Берік те тақия сияқты, төбесі бірнеше сайдан қүралып, әр жерде дөңгелек, шошақ не деңес формалы тігіліп, жиегі аң терісімен (бүлғын, сусар, құндыз) немесе елтірімен жүрындалады. Қамқаның берік кидің қиығынан, Біреуге біреу күлер миығынан. Басыңда түлкі берік түбіттеген, Болар ма, сенен артық жігіт деген. Сермейсің жел сеөз десе емін-еркін, Басыңда жарасады кәмшат беркің. (халық елеңінен) Суық күндері жігіттер бастарына аң терісінен тігілген жылы баскиім - тымақ киеді. Тымақтың төбесі төрт сайдан құралып, құлағы, желкелігі, маңдайы белек жасалады. Эр жерде, әр елде қолданылатын тымақтар тебесінің биіктігі, формасы, құлағыньщ, желкесінің, маңдайының піш іл уі, ол а р д ы ң ф орм а л а р ы на қарай ерекшеленеді. Қазақта тымақтың бірнеше үлгілері болған. Біздің ел Қара Ертісті қыстайтүғын, Шағимен түлкі тымақ тыстайтұғын. Киемін ақтымақты шақтай-шақтай, Басамын түйең ауса тоқтай-тоқтай. (халық елеңінен) Тымақ - ерлердің баскиімі, бірақ оны кейде суық кундері қыздар да киген. Кәбіне қыздар бөрік сыртынан шәлі орамал орайды. ¥шына орамалдың түйдім сусар, Көп жылқы қопал алы келде жусар. (халық өлеңінен) Осы күні ұм ы т бола б а ста ға н үл тты қ баскиім нің бірі - күлапара (далбай). Ол кейде ты м ақты ң сы рты нан, кейде езі де жеке киіле беретін жеңіл баскиім. Жұқа астарлап тігілетін бүл баскиімді жігіттер аңшылықта, мал баққанда, т.б. жұмыс істегенде киген. жүктеу/скачать 2,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|