Дипломдық ЖҰмыс 5B020900 «Шығыстану»
жүктеу/скачать 194,06 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мүмкіндіктер Қауіп-қатерлер
Бірінші мәселе сауда қатынастарымен байланысты. Қазақстан мен Қытай арасындағы экономикалық байланыстардың серпінді дамуда. Қытай Ресей Федерациясынан кейінгі екінші орынды иеленіп, Қазақстанның ең ірі сауда серіктесі болып қала береді. Қазақстан нарықтарында Қытай тауарларының үстемдігіне байланысты екіжақты қатынастардағы проблемалардың бірі осыдан туындайды. Осыған байланысты бірнеше өзара байланысты сұрақтар туындайды. Біріншіден, бұл өз өндірісін дамыту бойынша Қазақстанның мүмкіндігін айтарлықтай төмендетеді. Екіншіден, Қазақстан-Қытай сауда қатынастары жоғары сыбайлас жемқорлық құрамдас бөлігіне ие (екі жақты сауда көлемі бойынша Қытай мен Қазақстан статистикасы арасындағы деректер 4-6 млрд. жыл сайын). Үшіншіден, ҚХР-ның Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданы (ШҰАА) үлесінің Қазақстан мен Қытай арасындағы сыртқы саудадағы біршама төмендеуіне қарамастан, ол, әсіресе ҚХР-дан импорт бөлігінде өте қомақты болып қалуда. Бұл жағдай түсінікті, өйткені сыртқы сауда қызметінің бұл бағыты жеке меншік иесі мен "жүк көліктеріне"беріледі. Таяу және орта мерзімді перспективада бұл жағдайда бір нәрсені өзгерту мүмкін емес, өйткені шикізат салаларын қоспағанда, Қазақстан ҚХР-мен салыстырғанда бәсекеге мүлдем қабілетсіз. Екінші мәселе – ҚХР азаматтарының Қазақстан аумағында отырықшылануы. Бұл Қытайдың Қазақстанмен қарым-қатынасына теріс әсер етеді. Қазақстандағы Қытай тауар массасының едәуір ұлғаюына қарағанда, қытайлық мигранттар санының пропорционалды өсуі де болуы керек еді, алайда ресми статистика бұны тіркемейді. Үшінші проблема – Қазақстан экономикасының Қытай бөлетін кредиттік ресурстарға тәуелділігінің артуы. Төртінші проблема-қытай компанияларының мұнай мен газ өндірудегі жоғары үлесі, Ресей мен Қытай арасында Орталық Азияның энергия ресурстары үшін, ең бастысы – баға саясатын айқындау үшін өсіп келе жатқан бәсекелестік. Бесінші мәселе – трансшекаралық өзендер туралы мәселенің шешілмеуі. Бүгінгі таңда бұл мәселені арнайы құрылған комиссиялар деңгейінде шешуге тырысуда, алайда бұл мәселенің жартылай шешімі, оның үстіне (комиссиялардың қызметі туралы ақпараттың жабық болуына байланысты) Қазақстан жұртшылығы тарапынан белгілі бір түсінбеушілікті туындатады. Алтыншы проблема-Қазақстан мен Қытай арасындағы аграрлық сектордағы ынтымақтастықты кеңейту және ауыл шаруашылығы саласында бірлескен кәсіпорындар құру. Мен өзім осындай ынтымақтастықты кеңейтуді жақтаушымын, өйткені, біріншіден, дәл осы салада Қазақстан бәсекеге қабілетті мүмкіндіктерге ие, ал екіншіден, қазақстандық аграршылар осы ынтымақтастыққа мүдделі. Қазақстан мен Қытай арасындағы туындайтын қақтығыстар: - Қытайдың Орталық Азия кеңістігінде еркін сауда аймағын (ЕСА) құру перспективасы; - ЖЖ жобасын нақты толтырудың сирек жағдайларды қоспағанда болмауы; - Қытайдың артық өндірістік қуаттарды ЕАЭО мүше мемлекеттердің аумағына шығаруы; - өңір мемлекеттерінің Қытайға кредиттік тәуелділік тәуекелі; - Қытайдан көші-қон ағынының ұлғаю тәуекелі ірі жобаларды іске асырудың басталуымен; - Қытай және Ресей компанияларының Орталық Азияның көмірсутек ресурстарына қол жеткізуіне қатысты, әсіресе баға саясатына әсер ету контексіндегі мүдделер қақтығысы; -ОА мемлекеттерінің жетекші сауда серіктесі позициясынан РФ-ны түпкілікті ығыстыру перспективасы. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Қазақстан-Қытай қарым-қатынасындағы басты мәселені былайша тұжырымдауға болады: Қазақстан Қытайдан не күте алады және жақын болашақта Қытай экспансиясының қаупі қаншалықты жоғары? Көп жағдайда Қытайдың даму динамикасына және оның туындаған мәселелерді шешу қабілетіне байланысты болады. Орталық Азия өңіріне келетін болсақ, таяу перспективаға арналған Қытайдың Орталық Азияға қатысты саясатының негізгі элементі негізінен қытай компанияларының міндетті түрде қатысуымен, Қытай технологиялары мен Қытай жұмыс күшін пайдалана отырып, Қытай кредиттері есебінен – экономикалық және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру, сондай – ақ екі жақты ынтымақтастықты дамыту үшін жеңілдікті кредиттер беру жолымен өңірге экономикалық ену болып қала береді. Қазақстан мен Қытай арасындағы әскери қарым-қатынастар серпінді әрі нәтижелі дамуда. Егер біз әскери мүмкіндіктерді салыстыратын болсақ, онда қытай армиясы жыл сайын өзінің күшін арттырады. Бұл ішінара Америка Құрама Штаттарының Тынық мұхиты кеңістігінің Азия өңірінде әскери қатысуының күшеюіне байланысты. Global Firepower (GFP) Қытай Халық саны бойынша әлемде бірінші болып, елде 1,4 млрд – қа жуық адам тұрады деп хабарлайды. Белсенді адам ресурстары - 752 855 402 адам. Жұмыс істеп тұрған әскери қызметшілердің саны-2,1 млн адам. Қытай әуе күштері техниканың жалпы саны бойынша әлемде үшінші, әскери – теңіз күштері екінші орында. Құрлықта Аспан асты елі ықтимал жауға қарсы 3 500 танк, 33 000 бірлік бронетехника және 2 650 дүркінді от жүйесінің зеңбірегін шығаруға дайын. Қытай қорғанысқа үлкен қаражат жұмсайды-237 миллиард доллар (2020). Си Цзиньпин өзінің мәлімдемесін Чаочжоу қаласында (Қытайдың оңтүстік-шығысындағы Гуандун провинциясы) теңіз корпусын тексергенін атап өткен жөн. Гуандун-Республиканың ең дамыған аймақтарының бірі, оның ішінде қару-жарақ. Провинция солтүстігінде және солтүстік-шығысында таулармен қоршалған, ал оңтүстігінде оңтүстік Қытай теңізінің суымен жуылады. Мүмкін, Си Цзиньпиннің сөзі Тынық мұхитына шығатын елдердің назарын аударуы керек, бірақ теңізшілер мылтықтың астына түскенге дейін бұған сенімді болу мүмкін емес.Сонымен, Қытайдың көршісіне көшейік. Орталық Азияда Қазақстан қуатты әскери әлеуетке ие және GFP рейтингінде 63-орынға ие. Қазақстанның қорғаныс бюджеті-4 млрд доллар, әскери қызметшілер саны-132 мың адам. Қазақстанның ӘӘК, ӘТК және КМК (теңіз жаяу әскерлері) авиациясында 200-ден астам ұшу аппараты бар. Бұл 76 истребитель, 39 штурмовик, 18 әскери-көлік ұшағы, 18 оқу-көлік, сондай-ақ 71 әскери және 18 соққы тікұшағы. Жер үсті Күштерінде – 650 танк, 800 броньды көлік бірлігі, сүйретілетін артиллерия - 300. Бұдан басқа, Қазақстанда 100 зымыран проекторы, ал ӘТК-де 14 жауынгерлік патрульдік кеме және екі миналық жауынгерлік кеме бар. Қытай Қазақстанмен екі ел көшбасшылары қол жеткізген келісімді толық қайтарыммен іске асыру, әскери саладағы достық және өзара тиімді ынтымақтастық рухын қолдау, әлеуетті терең ашу, облыстарды кеңейту және "Бір белдеу, бір жол" бастамасын бірлесіп құру және оны одан әрі ұштастыру үшін бейбіт жағдай мен жақсы жағдайлар жасау үшін ынтымақтастық деңгейін тұрақты арттыру үшін жұмыс істеуге дайын сондай-ақ Қытай мен Қазақстанның ортақ мүдделері мен тағдырлары қауымдастығын құруға үлкен үлес қосты. Жақын арада қазақстандық зымырандарды шығарғаннан және бөлшектегеннен кейін Қазақстан — Қытай қатынастарындағы өзгерістерді күту керек. Әскери қақтығыс болған жағдайда геостратегиялық тұрғыдан екі бағыт бойынша бір мезгілде соққы беру ықтимал: 1) Алматы ауданына шығу міндетімен Қорғас арқылы Іле алқабына; 2) Жоңғар қақпасынан Аягөзге және Балқаш көлінің солтүстік шетіне. Бұл соққылар сәтті болған жағдайда, жалғыз рокадалық (майдан сызығының бойымен жүретін) темір жол — Түрксіб кесіліп, қоршаудың өзіндік "қапы" — Балқашқа тірелетін Талдықорған облысы құрылады. Көмекші соққылар Алтайда, Зайсан көлінің маңында болады. Қазақстан шекарасына жақын жерде мұндай қосылыстар орналаспағанымен, оларды кез-келген әскери театрға ауыстыру бірнеше күнді алады. Жүргізілген операциялардың ұтқырлығы мен әмбебаптығына байланысты Қытайдың төрт әуе-десанттық дивизиясы қақтығыстың шешуші факторы бола алады. Қазіргі уақытта Қазақстан біздің Қарулы Күштерімізді олардың сапалық параметрлерін жақсарту арқылы жетілдіруді жалғастыруда. Біз Мемлекет басшысы алға қойған ең жоғары халықаралық стандарттарға сай келетін күштер мен құралдарды жылдам өрістетуді жүзеге асыруға қабілетті кәсіби армия құру жөніндегі стратегиялық міндеттерді іске асырамыз. Қазақстан мен Қытай қарулы күштері арасындағы ынтымақтастықтың маңызды тармақтарының бірі әскери білім болып табылады. Қытай мен Қазақстан берік достық пен жемісті ынтымақтастық орнатты. Қорғаныс ведомстволарының әрқашан жоғары ұйымдастырушылық деңгейде өткізілетін бірлескен іс-шаралары жаһандық және өңірлік тұрақтылықты қолдауға септігін тигізеді. Қытайдың бейбітшілік тұрғысынан ҚХР-ның ресми әскери доктринасы ерекше. "Шығыс көршісінің" әскери мамандары 2050 жылға қарай олардың елі АҚШ пен Ресеймен қатар үшінші әлемдік "күш полюсі" болады және, мүмкін, соңғысынан озып кетеді деп санайды. Тікелей, ҚХР-дағы әскери құрылыс коммунистік идеологияға қатаң бағынады және әлі күнге дейін өте догматикалық формада. Осылайша, 1993 жылдың қаңтарында Орталық әскери кеңес төрағасының жаңа тағайындалған орынбасары (іс жүзінде жоғары әскери лауазым, өйткені ЦВС басшысы-партия жетекшісі) адмирал Лю Хуацин "ұранды басшылыққа ала отырып, партия мылтықты басқарады" деп мақтанышпен айтты "Қытайдың Халық — азаттық армиясы модернизация бағытында тұрақты түрде қозғалады және біраз уақыттан кейін одан да революциялық болады". Қытайда олар әлі күнге дейін өздерінің егемендігі мен елдің аумақтық тұтастығын қорғауды ғана емес, сонымен бірге "көрші елдердің пропекиндік бағытын", сонымен қатар аннексияланған кеңістікті Қытай үшін жау аумағын одан әрі басып алып, ұстап тұруды қарастырады. Осы постулатқа сүйене отырып, қытайлық стратегтер "әскерлерді шекаралық қақтығыстар мен жергілікті соғыстарды шешуге бағыттайтын" жедел әрекет ету тұжырымдамасын жасады. Қытайдағы қуатты және тұрақты экономикалық өрлеу бүкіл әлемдегі ғалымдар арасында үлкен қызығушылық тудырады, олар ұзақ талқылаумен айналысады-бұл қалай аяқталады және жаңа "Шығыс колоссасын"тоқтатуға немесе тіпті тастауға болатын факторлар бар ма. Осылайша, американдық саясаттанушылардың көпшілігі Қытай билеуші элитасында және елдің өзінде үлкен өзгерістер ұлттық көшбасшы Дэн Сяопин қайтыс болғаннан кейін күтілуі керек деген пікірмен келіседі. Пентагонның әскери сарапшылары "Дэн қайтыс болғаннан кейін билікті беру проблемаларын" "сөзсіз"деп санайды. Олардың пікірінше, қытай "мүлдем басқа мемлекет" болады, "ҚКП-да ішкі бөліну" "алдағы жеті жыл ішінде" болады, содан кейін "ұлтшыл диктатурасы немесе билікті орталықсыздандыру"орын алады. Сонымен қатар, американдық сарапшылар "жер асты" деректерін кеңінен қолданады, біз объективті Қытай авторларын ескеруіміз керек. "Қазақстанды Қытайдың жұтуының" нақты мүмкіндігі бар, оның үстіне бұл "ең үлкен қауіп" "ортаазиялық "қауіпке қарағанда" өте маңызды" және "ұзақ мерзімді сипатқа ие". Әрине, оқиғалардың даму барысы көп жағдайда "үшінші елдерге"байланысты болады. АҚШ-тың қазіргі әлемнің "гегемоны" ретіндегі ұстанымы маңызды, бірақ Ресейдің қазақстандық мемлекеттілігіне деген шынайы көзқарас одан да маңызды. Ұлттық бағдарланған патриоттар билікке өте ықтимал келген жағдайда, Ресей демографиялық картаны ойнап, Қазақстан Республикасындағы жағдайды оңай және тез тұрақсыздандыра алады. Бұл жерде басты назарды нақты қою керек: Ресейде де, оның үстіне АҚШ-та да Қазақстанға қатысты ойластырылған және айқын мемлекеттік сыртқы саясат жоқ [37]. АҚШ-та үкіметтік деңгейде үш тенденция бар: 1)" оқшауланушылар", олар Орталық Азияға мән бермейді, өйткені ол алыс және Американың өмірлік мүдделеріне тіпті ұзақ мерзімде қауіп төндірмейді; 2) экономикалық тұрғыдан шынымен көмектесуге тырысатын, бірақ Азияда не істеу керектігін білмейтін" демократиялық утопистер" демократиямен, нарықпен және сол сияқты Батыс институттарымен; 3) "қырғи қабақ соғыс" жағдайында өмір сүріп жатқан және Қазақстанды Американың барлық жауларының , атап айтқанда: ислам фундаментализмі, Қытай коммунизмі және Ресей империализмінің күштік өрістерінің түйісу орталығы ретінде көретін "реалистер". Осы жерден олардың ой — толғауларының барысы — егер "Х" — ның осы нүктесіндегі жағдайды тұрақсыздандырсақ-ерте ме, кеш пе, өзара тартысқа түскен Қазақстан, Америка үшін тиімді болып табылатын барлық үш тарап болады-Жаулар бір-бірін өздері өлтірсін. Қытаймен бәрі бірдей емес. Айта кету керек, әртүрлі сарапшылардың "ұлы Шығыс көршісінің" жақын болашағына қатысты бағалауы өте қайшылықты. Фрэнсис Фукуяма "Қытайдың агрессивтілігі мен әлемдік сахнадағы экспансионизм іс жүзінде жойылды"деп жазады. Орталық Азияда елеулі саяси өзгерістердің болмауы өте белгісіз жағдайға алып келеді және Тәжікстандағы соғыс сияқты болжанбайтын ауқымдар мен формалардың жарылу қаупін арттырады", "мұнда (яғни. Орталық Азия) жағдай өте тез нашарлай түседі. Этникалық құрамның күрделілігі, көптеген аудандардың толып кетуі, кеңестік кезеңде бірнеше рет және еркін қозғалатын шекаралар-мұның бәрі аймақтағы жағдайды өте жарылғыш етеді". "КСРО-да қытайлармен кез-келген шекараның менталитеті әрдайым сенімсіз және қатал болған", бірақ "Қазақстанға Қытайдың оң және сол жақтарының мүмкін амбицияларын "бәсеңдететін" нәрсе бар: ҚХР мұнай, газ, көмір, электр, қара металдар, жүн, минералды тыңайтқыштар...". Квятковскийдің пікірінше, Қазақстан Қытайды өзінің табиғи ресурстарымен сәтті бопсалайды. Әскери қуат деңгейі бойынша елдер рейтингінде Қазақстан Өзбекстан, Беларусь, Таиланд, Солтүстік Корея, Тайвань сияқты елдерден ұтылып, 138-ден 63-орынды иеленді. Ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша ҚР Мемлекеттік бюджетінің шығыстары өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 23,8% - ға ұлғайып, 7,4 трлн теңгені құрады. Оның ішінде қорғаныс шығыстары бар болғаны 4,2% — ға ұлғайып, 311,4 млрд теңгені құрады (бір жыл бұрын-298,9 млрд теңге). Тиісінше мемлекеттік бюджет шығыстарының жалпы сомасынан қорғанысқа арналған шығыстардың үлесі бір жыл ішінде 5% - дан 4,2% - ға дейін қысқарды. Жалпы, 2019 жылы мемлекеттік бюджеттің қорғанысқа арналған шығыстары бір жыл ішінде 36,3% - ға өсумен 738,7 млрд теңгені құрады. Global Firepower-дің әскери күші бойынша әлем елдерінің рейтингінде АҚШ бірінші орынға ие болды. Жалпы рейтингке 138 ел қосылды. Көшбасшылардың бестігіне Ресей, Қытай, Үндістан және Жапония кірді. Басылым 50 факторды бағалады, оның ішінде қорғаныс шығындарының деңгейі, жабдықтар мен жабдықтардың арсеналы, армия саны, танктер, кемелер, ұшақтар және басқа да әскери техникалар саны, мұнай өнімдеріне қол жетімділік және армияның жауынгерлік қабілетіне әсер ететін басқа да факторлар. Ядролық қарудың болу факторы ескерілмеді. Қазақстан бұл рейтингте Болгария (62-орын) мен Әзірбайжан (64-орын) арасында орналасып, 63-орынды иеленді. Қазақстан Таиланд, Солтүстік Корея, Тайвань, Өзбекстан, Беларусь және басқа да елдерден ұтылды. Global Fire Power мәліметтері бойынша Қазақстанда шамамен 8,6 млн ер адам тұрады, олардың 6,5 млн-ы қажет болған жағдайда әскери қызметті атқаруға қабілетті. Бұл: әскерлердің ықтимал саны бойынша республика әлемде 57-орынды алады. Егер кәсіби әскери туралы айтатын болсақ, әлемдік деңгейде республика орташа деңгейде. Рейтинг құрастырушылардың бағалауы бойынша жұмыс істеп тұрған әскерлер саны 40 мың адам – бұл әлемде 68-орын. Рейтинг жасаушылардың пікірінше, Қазақстанда әскери резерв жоқ. Сонымен қатар, Global Fire Power әлемнің тағы 64 елінің кадрлық резервін бағалады. Әуе күштерінің күші бойынша Қазақстан әлемде 45-ші орында (Ауғанстаннан төмен, бірақ Оңтүстік Африкадан жоғары). Бұл ретте жойғыштардың қуаты рейтингте 31-ші орында, ал шабуылдаушы ұшақтар – 30-да. Бірақ Қазақстанның көлік авиациясы соншалықты күшті емес-әлемде 39-орын. Жаттығу ұшақтарымен де проблемалар бар-64 орын. Бұл ретте Global Fire Power ел халқының мөлшері нақты ұрыс қимылдары барысында айқындаушы рөл атқаруы мүмкін екенін атап көрсетеді. Бұл қосымша сарбаздарды жұмылдыру ғана емес, сонымен қатар тылдағы белсенді және өнімді жұмыс. Сондықтан, халқы 1 миллиардтан асып кеткен Қытай мен Үндістан, бәрі бірдей, жеңіске жету мүмкіндігі жоғары. Тікұшақтарға қатысты, Республика әуе күштері шабуылдаушы қондырғылардың жақсы күшіне ие (26 орын), бірақ жалпы күш салыстырмалы түрде аз – 47 орын. Global Fire Power танк әскерлерінің қуаты бойынша Қазақстан 33-орында орналасты. ҚР ҚК ауыр танктерінің күші бойынша 53 орында, өздігінен жүретін артиллерия – 21-ші орында, сүйретілетін артиллерия – 19-шы орында, реактивті қондырғылар – 10-шы орында. Қазақстанның флотымен географиялық себептер бойынша проблемалар бар, сондықтан Республика әлемде тек 89-орынды алады. Global Fire Power мәліметтері бойынша ҚР Әскери-теңіз күштерінің иелігінде тек патрульдік қайықтар бар. Рейтинг құрастырушылардың пікірінше, Солтүстік Корея әлемдегі ең күшті флотқа ие. 1996 жылы «Шанхай бестігі» деп атаумен халықаралық ұйым құрылған болатын. Құрылтайшылар болып алдынан Қазақстан, Қырғыстан, Қытай, Ресей және Тәжікстан кірген. 2001 жылдың маусымның 1 Өзбекстан ұйымға кіргеннен бастап Шаңхай Ынтымақтастық Ұйымы (ШЫҰ) деген атпен тұрақты істейтін үкімет-аралық ұйым. ШЫҰ-на Өзбекстан қосылмай тұрғанда, аталған елдер Шекара ауданындағы әскери саладағы сенімді нығайту туралы келісім(Шанхай, 1996) және Шекара ауданындағы қарулы күштерді өзара қысқарту туралы келісімді(Мәскеу, 1997) бекітіп, «Шанхай бестігі» саяси одағының негізін қалаған еді. Дәл осы келісімдер мен «Шанхай бестігі» кейінгі 2001 жылғы Ынтымақтастық ұйымының құрылуына түрткі болды. Аталған маңызды аймақтық шешімдердің соңынан 2003 жылы қыркүйекте ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер үкіметтерінің басшылары алдағы 20 жылға арналған көпжақты сауда-экономикалық ынтымақтастық бағдарламаны бекітті. Бұл бағдарламада ШЫҰ кеңістігінде еркін сауда аймағын құру ұзақмерзімді мақсат ретінде, ал сауда және инвестициялар саласында мүше елдерге қолайлы жағдай жасау қысқа мерзімдегі перспектива ретінде қарастырылды. 2017 жылы 8-9 маусымда Қазақстанның астанасында Шанхай Ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттердің басшылары кеңесінің отырысы өтті, оның барысында ұйымға мүше мемлекет мәртебесі жаңадан қосылған Үндістан Республикасына және Пәкістан Ислам Республикасына берілді. ШЫҰ іс-қимыл жүйесі әлемнің басқа аймақтарындағы халықаралық ұйымдарға ұқсамайды, бірақ осы жылдары өзінің құрылымы қалыптасты. Сонымен қазіргі уақытта сегіз мемлекет ШЫҰ-на мүше болып саналады: Үндістан Республикасы, Қазақстан Республикасы, Қытай Халық Республикасы, Қырғыз Республикасы, Пәкістан Ислам Республикасы, Ресей Федерациясы, Тәжікстан Республикасы және Өзбекстан Республикасы. Сондай-ақ мүше елдерден басқа төрт мемлекет ШЫҰ жанындағы бақылаушы мәртебесін алған. Оның сыртында алты мемлекет ШЫҰ-ның диалог бойынша серіктестері болып саналады. Ұйымның жетекші органдарына тоқталатын болсақ, ШЫҰ-да негізгі шешімдерді қабылдайтын жоғары орган – мемлекет басшыларының кеңесі (МБК). Кеңес жылына бір рет жиналып, ұйым аясындағы барлық маңызды мәселелер бойынша шешім қабылдайды. ШЫҰ Үкімет басшыларының кеңесі (ҮБК) көпжақты ынтымақтастық стратегиясын және дамудың басым бағыттарын талқылау, экономикалық және өзге ынтымақтастықтың өзекті мәселелерін талқылау үшін жылына бір рет жиналады, сондай-ақ ұйымның жыл сайынғы бюджетін бекітеді. Ұйымның жұмысын тұрақты ұйымдастырып отыратын екі органы бар – Пекиндегі (ҚХР) Хатшылық және Ташкенттегі (Өзбекстан Республикасы) Аймақтық терроризмге қарсы құрылымның атқарушы комитеті. Бас хатшы мен Атқарушы комитеттің директорын мемлекет басшыларының кеңесі үш жыл мерзімге тағайындап отырады. ШЫҰ-ның ресми жұмыс тілдері орыс және қытай тілдері, бірақ Үндістан мен Пәкістан ұйым қатарына қосылған оған ағылшын тілін қосу мәселесі талқыланып келеді. Жоғарыда айтылған ШЫҰ АТҚҚ дегеніміз не? ШЫҰ Аймақтық терроризмге қарсы құрылымының (АТҚҚ) атқарушы комитеті – ұйымның тұрақты жұмыс істейтін органы. Оның Штаб-пәтері Өзбекстан Республикасының астанасы - Ташкент қаласында орналасқан. Одан бөлек ШЫҰ Іскерлік кеңесі (ШЫҰ ІК) жұмыс істейді. Іскерлік кеңес 2006 жылы 14 маусымда Шанхай қаласында құрылды және экономикалық ынтымақтастықты кеңейту, іскерлік және қаржы орталарының арасында тікелей байланыс пен диалог орнату, көпжақты жобаларды ілгерілету мақсатында ШЫҰ-ға мүше елдердің бизнес-өкілдерін біріктіретін үкіметтік емес құрылым болып саналады. Сонымен қоса іскерлік топтардың ынтымақтастығына септігін тигізетін ШЫҰ Банкаралық бірлестігі (ШЫҰ БАБ) инвестициялық жобаларды қаржыландыру және банктік қызметті ұйымдастыру мақсатында 2005 жылы 26 қазанда Үкімет басшылары кеңесінің шешімімен құрылды. ШЫҰ банкаралық кеңесі тараптардың келісімімен қажеттілігіне қарай жылына кемінде бір рет өткізіліп тұрады. 2016 жылы ШЫҰ-ның сыртқы инвестицияларының көлемі тарихи тұрғыдан 200 млрд. АҚШ долларына жетті. Ал 2019 жылы әлемдік экономикадағы дағдарыстың себебінен бұл көрсеткіш біртіндеп 150 млрд. АҚШ долларына дейін төмендеді. ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер арасындағы өзара инвестициялардың көлемі де ұлғайып келеді. ШЫҰ құрылған сәттен бастап ҚХР ұйымға қатысушы елдерге тікелей инвестициялар көлемін белсенді түрде арттырып отыр. ШЫҰ құрылуының бастапқы кезеңінде тауар айналымының жалпы көлемі 100 млн, АҚШ доллары болса, 2008 жылы ол көрсеткіш 1 млрд. АҚШ долларына жетті. 2012 және 2017 жылдары бұл көлем жаңа рекордтар жасап, 4,13 млрд. АҚШ доллары және 4,73 млрд. АҚШ доллары болды. 20 жыл ішінде Қытай ШЫҰ-ға мүше мемлекеттерден 1,33 млрд. АҚШ доллары көлемінде тікелей инвестиция алған екен. Бұл ретте ШЫҰ елдерінен Ресей мен Үндістан Қытайдың негізгі инвесторлары болып саналады. Биыл ШЫҰ құрылғанына 20 жыл толуына орай халықаралық маңызды шаралар өткізіліп жатыр. Тәжікстан Президенті, ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшылары кеңесінің төрағасы Э.Рахмонов ШЫҰ-ның 20 жылдық тарихында ұйым жаңа үлгідегі ең ықпалды халықаралық ұйымдардың біріне айналды және өзекті әлемдік проблемаларды шешуде өзінің әмбебаптығын бірнеше рет дәлелдегенін айтты. «Біз Ұйым шеңберіндегі қызметімізді кеңейтіп, оның мүшелерімен қарым-қатынасымызды нығайтамыз, ШЫҰ желісі бойынша қазіргі заманғы сын-қатерлер мен қауіптерге, атап айтқанда, терроризмге, экстремизмге, есірткінің заңсыз айналымына және трансұлттық ұйымдасқан қылмыстың басқа да құбылыстарына қарсы бірлескен жұмыс жүргіземіз» - деді Э.Рахмонов. 2021 жылғы 20 тамызда Душанбе қаласында бейнеконференция форматында Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының 20 жылдығына арналған «ШЫҰ-ға 20 жыл: өңірлік форумнан жаһандық мойындалуға дейін» халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы өтті. Тәжікстанның 2020-2021 жылдары ШЫҰ-ға төрағалық етуі бойынша өткен іс-шараны Тәжікстан Республикасы Президентінің жанындағы Стратегиялық зерттеулер орталығы ұйымдастырды. Конференцияға ШЫҰ Бас хатшысы В.Норов, ШЫҰ бұрынғы хатшысы Р.Алимов, сондай-ақ Орталық Азия елдері, ҚХР, Ресей, Үндістан, Пәкістан, ШЫҰ бақылаушы елдері мен диалог бойынша әріптестері, ТМД хатшылығы мен ШЫҰ АТҚҚ өкілдері, ғылыми-талдау институттарының басшылары мен жетекші сарапшылары қатысты. Конференция аясында келесі мәселелер қаралды: 1. ШЫҰ: ынтымақтастықтың 20 жылдық жетістіктері мен даму перспективалары; 2. Өңірдегі тату көршілік, достық және ынтымақтастық қатынастарын тереңдетудегі ШЫҰ рөлі; 3. ШЫҰ және өңірлік қауіпсіздік перспективалары; 4. ШЫҰ елдерінің сауда, қаржы және инвестициялық салалардағы ынтымақтастығын нығайту; 5. ШЫҰ кеңістігінде көлік, энергетика және ауыл шаруашылығы салаларындағы өзара іс-қимылды кеңейту; 6. ШЫҰ шеңберінде білім, мәдениет және ғылым салаларындағы ынтымақтастықты дамыту. ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ директорының орынбасары С.Көшкімбаев конференцияға қатысып, ШЫҰ өзінің құрамына жаңа мемлекеттерді қабылдаған соң саяси салмағын арттыра отырып, мүше елдер арасындағы, сондай-ақ басқа да азиялық құрылымдармен іс-қимыл аясын кеңейткенін атап өтті. Осы тұрғыдан алғанда ШЫҰ бағыттарының азиялық ұйымдармен және мемлекетаралық платформалармен, сондай-ақ АӨСШК-мен үйлесуі маңызды екені айтылды. Өйткені ШЫҰ-ның барлық мүшелері АӨСШК процесіне қатысады. 2021 жылы 24-25 маусымда Шанхайда гибридті (онлайн-офлайн) форматта Қытай халықаралық проблемалар Академиясының ұйымдастыруымен «ШЫҰ-ға жиырма жыл: өткенге және болашаққа көзқарас" атты халықаралық конференция өтті. Оған ШЫҰ-ға мүше және бақылаушы елдердің, диалог бойынша әріптестердің жетекші зерттеу институттары, талдау орталықтарынан жалпы 35-тен астам дипломат, ғалымдар мен сарапшылар қатысты. ШЫҰ Бас хатшысы В.Норов өз сөзінде ШЫҰ-ның осы мерейтойы ұйым кеңістігінен тыс халықаралық ауқымдағы айшықты оқиғаға айналғанын атап өтті. В.Норов бұрын айтылған пессимистік болжамдарға қарамастан, ШЫҰ-ның әскери-саяси әлеуеті, қаржы-экономикалық қуаты және әлеуметтік-мәдени дәстүрі бойынша ерекшеленетін елдердің тұрақты және қуатты бірлестігі екеніне тоқталды. Ал Өзбекстан Республикасы Президентінің жанындағы Стратегиялық және аймақтық зерттеу институтының директоры Э.Ариповтің пікірінше, ШЫҰ консультативтік ұйым форматынан толыққанды мемлекетаралық бірлестікке дейін үлкен секіріс жасады. Ол ұйымның 20 жылдық мерейтойы тек өткен жолды бағалауға ғана емес, алдағы дамудың басымдықтарын қарастыруға жол ашатынын айтты. Қазақстан Республикасының ШЫҰ мәселелері жөніндегі ұлттық үйлестірушісі Е.Әлидің пікірінше, ҚР Тұңғыш Президенті Н.Назарбаев ұйымның құрылуына және қалыптасуына, өзара түсіністік пен тең құқықты ынтымақтастықты қалыптастыруға тікелей атсалысты. Қазақстан бастамасы бойынша ШЫҰ-ның АӨСШК-мен(2014 ж.) және "Астана" халықаралық қаржы орталығымен (2019 ж.) өзара түсіністігі туралы меморандумдарға, ШЫҰ АТҚҚ Атқарушы Комитеті мен Орталық Азия өңірлік ақпараттық үйлестіру орталығы арасындағы ынтымақтастық туралы хаттамаға (2010 ж.) қол қойды. ШЫҰ-ның Еуразиялық экономикалық комиссиямен формальды қатынасы Еуразиялық кеңістіктегі ынтымақтастық әлеуетін кеңейтуге ықпал ететін болады. Осы тұрғыда Елбасы Н.Назарбаевтың «үш диалогты» ілгерілету, ЕАЭО, ЕО, ШЫҰ және АСЕАН арасындағы жүйелі экономикалық диалогты нығайту бастамасы маңызды болмақ. ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларының Астана декларациясы – оның қызметіндегі маңызды деген құжаттың бірі. Өңірлік және жаһандық мәселелер бойынша ШЫҰ елдерінің келісілген ұстанымдарынан басқа, бұл құжатта бейбітшілік пен қауіпсіздікке төнетін сын-қатерге қарсы іс-қимыл қадамдары көрсетілген. Әлемнің әртүрлі аймақтарындағы террористік ұйымдардың белсенділігі осы зұлымдықпен бірлесіп күресудің әдіс-тәсілдерін жетілдіру және дамыту қажеттілігін көрсетеді. Ауғанстандағы тұрақсыздықтан кейін Орталық Азия аумағындағы қауіпсіздік мәселесінің өзектілігі артып кетті. Астанада қабылданған ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларының халықаралық терроризмге қарсы іс-қимыл туралы мәлімдемесі терроризмге қарсы күрестегі халықаралық ынтымақтастықты нығайту, әлемдік қоғамдастықты жаһандық терроризмге қарсы іс-қимылға жұмылдыруда маңызды саяси құжат болып табылады. ШЫҰ мемлекет басшылары кеңесінің 20 жылдық мерейтойына арналған онлайн жиында Ел Президенті Қ.Тоқаев ШЫҰ қауымдастығы үшін Ауғанстанды қалпына келтіру мәселесі өзекті болып табылатынын, Қазақстан осы елді әлеуметтік-экономикалық оңалтуға баса назар аудара отырып, "ШЫҰ-Ауғанстан" байланыс тобы шеңберіндегі ынтымақтастықты жалғастыруға дайын екендігін білдірді. Сонымен қоса Қ.Тоқаев енді "үш зұлымдықтың күшін" қарумен жеңу өте қиын болатынын, терроризмге, экстремизмге, сепаратизмге және рухани құндылықтардың девальвациясына қарсы іс-қимылда халықтарымыздың жасампаздық әлеуетін, ШЫҰ мемлекеттерінің бірегей мәдени мұрасын дамыту маңызды екенін айтты. Мемлекет басшысы мерейтой жылын ШЫҰ-ның мәдениет жылы деп жариялауды қолдады. Жалпы, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының жиырма жылдағы қысқаша тарихына үңіле отырып, оның кеңейіп және халықаралық салмағының артып келе жатқанын аңғаруға болады. Әсіресе 2000-жылдардың басында ғана іс-қимылын бастаған ұйымның қатарына Пәкістан мен Үндістанның қосылуы оған үлкен бедел және халықаралық жауапкершілік алып келді. Солтүстіктен оңтүстікке қарай Арктикадан Үнді мұхитына дейінгі, шығыста қытайлық Ляньюньганнан бастап батыста ресейдің Калининград қаласына дейінгі ШЫҰ алып жатқан ауқымды кеңістік жалпы әлем халқының 44%-ын қамтиды. Бұл ұйым халықаралық тұрақтылықты ұжымдық күшпен қамтамасыз ету, әлемдегі ең ірі аймақтық ұйым ретінде өзінің жауапты территориясында қауіпсіздікке төнетін сын-тегеуріндерді бірлесіп шешу міндетін қояды. Әлемдегі төрт ядролық державаны, яғни ядролық клубтың жартысын біріктіре отырып, ШЫҰ форматы әлемдік стратегиялық тұрақтылықты қолдау жүйесінің қосымша тіреуші күші болып саналады. Дегенмен, ШЫҰ осы аймақтағы климаттың өзгеруі, азық-түлік қауіпсіздігі, сумен қамтамасыз ету және климаттың өзгеруі, миграция мәселелерін терең зерттеуі қажет. ШЫҰ қауіпсіздіктің дәстүрлі емес қатерлерімен жұмыс істейтін арнайы платформа құруы тиіс. Әртүрлі өркениеттің басын біріктіріп отырған ШЫҰ «өркениеттер арасындағы үнқатысу» алаңын іске қосуына болар еді. Сонымен қоса ШЫҰ-ның үкіметтік емес ұйымдар, талдау орталықтары, тәуелсіз институттармен байланысы әлсіз деп айтуға болады. АӨСШК мен Қытайдың «Бір белдеу, бір жол» инициативасы қолдауға ие болып жатқанда ШЫҰ-ның осы платформалармен байланысы және ара-жігі түсініксіз болып жатады. ШЫҰ ғылыми орталықтары осы мәселені зерделеумен айналысуы тиіс деп санаймын. Өзара түсіністік пен сенімді нығайту, Қазақстан мен Қытай армия арасындағы тәжірибе алмасу және ынтымақтастық, терроризмге қарсы күресте екі ел Қарулы күштерінің жедел үйлесімділігін арттыру және ауданда бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау үшін "Түлкі аулау" жаттығулары жыл сайын өткізіледі.Мысалы, Шығыс Қазақстан облысындағы "Ново-Ахмер" оқу-жаттығу полигонында 14 қазанда "Түлкі аулау — 2019"әскери оқу-жаттығуы өткізілген болатын. Қазақстан мен Қытайдың арнайы бөлімшелері шартты заңсыз қарулы құрылымды жою бойынша бірлескен операция өткізген. Қорғаныс министрлігінің мәліметінше, Қазақстанның Қарулы күштері мен Қытайдың Халық-азаттық армиясы арнайы мақсаттағы жедел топтар мен бөлімшелерден тұрады. Жалпы алғанда, екі елден 200-ден астам әскери, 30-ға жуық әскери және арнайы техника, сондай-ақ әскери авиация тартылған.Оқу-жаттығу екі кезеңнен тұрады. Әрбір бөлімшені орындауға үш тәуліктен беріледі. Сценарий бойынша заңсыз қарулы топтар еңбек мигранттарының қол астында ел аумағына кірді. Олар арандатушылық әрекеттер мен диверсиялар жасайды.Оқу-жаттығуларға әуе барлауын ұйымдастыратын ұшқышсыз ұшу аппараттары қатысады.Оқу-жаттығу аясында екі елдің әскери қызметшілері дағдарыс жағдайында арнайы операцияны бірлесіп жоспарлау әдістемесін әзірлейді. 30 жыл ішінде Қытай-Қазақстан қатынастары әдеттегі екі жақты ынтымақтастық шеңберінен шығып, елдер арасындағы үйлесімді өмір сүру мен өзара ұтымды ынтымақтастықтың үлгісіне айналды. Қазақстан ядролық қарудан бас тартуға шешім қабылдады және Қытай Қазақстанға ядролық қорғауға уәде берген елдердің біріне айналды. Қытай Қазақстанның Орталық Азияда ядросыз аймақ құру жөніндегі күш-жігерін және Қазақстанда МАГАТЭ-нің Төмен байытылған уран банкін құруға қосқан үлесін жоғары бағалайды.Қытай мен Қазақстан БҰҰ, ШЫҰ, АӨСШК және т. б. сияқты көпжақты тетіктер шеңберінде тығыз өзара іс-қимыл жасайды, "үш Жауыздық күшке" қарсы күресте және өңірлік қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуде тығыз ынтымақтасады, халықаралық әділеттілікті қамтамасыз ету, экономикалық жаһандануға жәрдемдесу және көпжақты сауда жүйесін қолдау бойынша бірлесіп күш-жігер жұмсайды және осы саладағы халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға ұмтылады. халықаралық тәртіп пен халықаралық жүйе неғұрлым әділ және ұтымды бағытта дамы. Қазіргі уақытта әлем соңғы 100 жылда елеулі өзгерістерге тап болуда: Қытай мен Қазақстан жаңа тарихи бастау нүктесінде тұр және ұлттық даму мен құрылыстың ұлы ісін ұстануда. Қазақстан "Нұрлы жол" және "Қазақстан-2050 "Стратегиясы жаңа экономикалық саясатты ілгерілетуді жеделдетеді, елдің ұлттық жаңғыруы мен өркендеуіне қол жеткізуге үлкен қадамдармен жүріп жатыр.Қытай сонымен бірге "екі ғасыр" мақсаттарына жету және қытай ұлтының ұлы жандануын жүзеге асыру үшін тынымсыз жұмыс істейді. Қытай мен Қазақстан дамушы елдер болып табылады және реформалау мен дамытудың негізгі кезеңінде тұр. Негізгі мүдделер негізінен сәйкес келеді және Даму стратегиясы көп нәрсені қайталайды. Екіжақты қатынастар мен өзара тиімді ынтымақтастық берік негізге ие және бірін-бірі толықтыратын сипатқа ие, олардың алдында өте жарқын перспективалар ашылды. 2019 жылдың 11-12 қыркүйекте Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қытай Халық Республикасына ресми сапары өтті. Си Цзиньпиннің айтуынша, Қытай тарапы Қазақстанмен стратегиялық ынтымақтастықты тереңдетуге, көлік-коммуникациялық өзара байланысты нығайтуға, құрлық және теңіз тасымалдары үшін Қытай-Қазақстан магистралын салуға, сауда-экономикалық ынтымақтастық сапасын арттыруға жәрдемдесуге, өндірістік қуаттар саласындағы, ғылыми-техникалық инновациялар саласындағы ынтымақтастықты арттыруға ұмтылады. Келіссөздер қорытындысы бойынша екі мемлекет басшылары мына құжатқа қол қойды: - Мемлекет басшыларының Қазақстан мен Қытайдың ұзақ мерзімді, стратегиялық, жан-жақты әріптестікті дамытатыны туралы бірлескен мәлімдемесі расталады; - ҚР Үкіметі мен ҚХР Үкіметі арасындағы азаматтық әуе кемелерін құтқару және авиациялық іздестіру саласындағы ынтымақтастық туралы келісім (Қосымша А); Әскери салаға келетін болсақ, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 30 мамырдағы Заңының 15-бабының 2 тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі 2018 жылғы 22 қарашада Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы әскери-техникалық ынтымақтастық туралы келісімді бекітті. Осы келісімнің мақсаттары тараптар мемлекеттерінің ұлттық заңнамасына сәйкес тараптар арасындағы тең құқылық қағидаты негізінде өзара тиімді әскери-техникалық ынтымақтастықты орнату және одан әрі дамыту болып табылады. Тараптар өз мемлекеттерінің ұлттық заңнамасына сәйкес мынадай негізгі бағыттар бойынша ынтымақтастықты жүзеге асырады: - тараптардың уәкілетті органдарының келісімі бойынша әскери мақсаттағы өнімді әзірлеу, өндіру, жөндеу, жаңғырту және кәдеге жарату жөніндегі бірлескен кәсіпорындар, бірлескен өндірістер құру; - бірлескен ғылыми-зерттеу және тәжірибелік - конструкторлық жұмыстарды, оның ішінде қару-жарақ пен әскери техниканы жетілдіру мүддесінде жүргізу; - тараптар мемлекеттерінің қару-жарағы мен әскери техникасын стандарттау саласындағы өзара іс-қимыл; - әскери-техникалық кадрларды даярлау және оқыту; - әскери-техникалық көмек көрсету; - қару-жарақ пен әскери техника үлгілеріне бірлескен сынақтар жүргізу; Тараптар екінші тараптан алынған немесе осы келісім шеңберінде бірлесіп құрылған қару-жарақты, әскери техниканы немесе оларды өндіру жөніндегі техникалық құжаттаманы екінші тараптың алдын ала жазбаша келісімінсіз сатпауға және үшінші тарапқа бермеуге міндеттенеді. Ресейлік зерттеуші И.С. Виноградов тарихи Қытай мен Қазақстандықтар арасындағы Қытай мен Қазақстан арасындағы қазіргі заманғы қатынастарға дейінгі сабақтастық қатынастарды Қытай-Қазақстан қатынастары деп түсінеді. Қазақстан ҚХР-ның бүкіл Қытайды білдіретінін мойындайды және Қытайдың Тайвань аралымен бірігуін қолдайды. Қытай Коммунистік партиясы мен қазақстандық Нұр Отанның кең байланыстары бар. Қытай екі тарап арасындағы саяси және гуманитарлық байланыстар сыртқы саяси қатынастардың қажетті бөлігі болып табылады және ҚХР саясаты сыртқы саяси байланыстар мен экономикалық ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған дейді. ҚХР мен ҚР екіжақты қатынастарын негіздеу және заңды түрде бекіту үшін нормативтік-құқықтық база өзара тәртіпте дамытылуда. Мемлекеттер арасында тығыз дипломатиялық қарым-қатынас және экономикалық кооперация жүріп жатыр, жыл сайын жаңа құжаттар жасалып, қолда бар құқықтық және өзге де құжаттар мен келісімдер пысықталуда. Қытай-қазақстан қарым-қатынастары ынтымақтастықтың ауқымды саяси-құқықтық базасына негізделген. ҚХР Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін мойындаған үшінші мемлекет болды, онда 1992 жылғы 3 қаңтарда дипломатиялық қатынастар орнатылып, ҚХР және ҚР елдерінің елшіліктері деңгейінде алмасу жүргізілді. 1993 жылғы 18 қазандағы "Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы арасындағы достық өзара қарым-қатынастарды орнату туралы бірлескен декларация", 1995 жылғы 11 қыркүйектегі "Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы арасындағы достық өзара қарым-қатынастарды одан әрі дамыту және тереңдету туралы бірлескен декларация", "Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы арасындағы Қазақстан-Қытай туралы келісім" жасалды. Елдер арасындағы дипломатиялық келісім мемлекеттер арасындағы қатынастарды дамыту үшін маңызды саяси-құқықтық құндылыққа ие, өйткені оған дипломатиялық және экономикалық байланыстарды құрудың бірқатар негізгі тармақтары кіреді. Қытай мен Қазақстан арасындағы екіжақты қатынастардың шарттық-құқықтық базасы Қытай-Қазақстан байланыстарының кең ауқымын қолдайды. Қазіргі уақытта екі елдің үкімет басшылары орынбасарларының: ҚР Премьер-Министрінің бірінші орынбасары және ҚХР Мемлекеттік Кеңесінің орынбасарының төрағалығымен екі елдің ынтымақтастық жөніндегі қытай-қазақстан комитеті жұмыс істейді. КС құрамына 11 мамандандырылған кіші комитеттер кіреді (сауда-экономикалық ынтымақтастық бойынша, көлік саласындағы ынтымақтастық бойынша, теміржол көлігі саласындағы ынтымақтастық бойынша, бақылау-өткізу пункттері арасындағы және кеден саласындағы ынтымақтастық бойынша, ғылыми-техникалық ынтымақтастық бойынша, қаржылық ынтымақтастық бойынша, энергетикалық ынтымақтастық, геология және жер қойнауын пайдалану саласындағы ынтымақтастық бойынша, мәдени ынтымақтастық бойынша). ынтымақтастық, қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық жөніндегі комиссия), сондай-ақ трансшекаралық өзендерді пайдалану және қорғау жөніндегі комиссия және қоршаған ортаны қорғау саласындағы ынтымақтастық жөніндегі комиссия құруға құқылы. Қазіргі уақытта ҚХР мен Қазақстан арасындағы келісімдер мен хаттамалардың саны екі жүзден астам заңды құжаттарға ие, бұл екі мемлекет арасындағы тығыз және нәтижелі ынтымақтастықты көрсетеді. Егер 1990-шы жылдары Бейжің мен Астана қол қойған келісімдер негізінен дипломатиялық болса ("тату көршілік" және шекаралық дауларды реттеу стратегиясы шеңберінде), онда XXI ғасырдың басынан бастап олар экономикалық контентке ие болды. 2003 жылғы маусымда Нұрсұлтан Назарбаевтың 2006 жылғы желтоқсандағы Қытайға сапары "XXI ғасырға арналған ынтымақтастық стратегиясы" мен "Қазақстан мен Қытай арасындағы экономикалық ынтымақтастық жоспарына"қол қоюға әкелді. Сонымен, Ху Цзиньтаоның 2007 жылғы тамызда Астанаға тағы бір сапары келесі үш жылға арналған ынтымақтастық туралы меморандуммен толықтырылған шикізатпен байланысты емес экономика секторларындағы екіжақты ынтымақтастық бағдарламасына қол қоюмен белгіленді (2008-2010 жж.). Қазақстан мен Қытайдың өзара іс-қимылы екіжақты форматпен шектелмейді, біздің елдеріміз БҰҰ, ШЫҰ, АӨСШК сияқты халықаралық ұйымдар шеңберінде жақсы үйлестіру мен келісуді қолдайды. Қытай тарапы Қазақстан басшысы бастамашылық еткен АӨСШК-ге үлкен мән береді және жан-жақты қолдау көрсетеді және осы ұйым шеңберінде өтетін барлық отырыстарға белсенді қатысады. Қазақстан Президенті Тоқаев ҚХР Мемлекеттік кеңесшісі, Қорғаныс министрі Вэй Фэнхэмен кездесті. Дипломатиялық қатынастардың орнағанына 30 жыл толуына орай кездесу 2022 жылдың 25 сәуірде Нұр-сұлтан қаласында өтті. Қытай қорғаныс ведомствосының басшысы Вэй Фэнхэ Тоқаев Қытай халқының бұрыннан келе жатқан досы екенін және Қытай мен Қазақстан арасындағы тұрақты жан-жақты стратегиялық әріптестікті орнатуға және дамытуға зор үлес қосқанын атап өтті. Қытай сыртқы күштердің Қазақстандағы түрлі-түсті төңкеріске қасақана итермелеуіне табанды түрде қарсы тұрады және Қазақстанды Ұлттық қауіпсіздік пен әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету бойынша тиімді шаралар қабылдауда қолдайды. Кейбір ірі державалардың Орталық Азия ісіне араласуына және Орталық Азия қауіпсіздігінің бұзылуына дайын болуы керек. Олар қандай тәуекелдер мен сын-тегеуріндерге тап болатынына қарамастан, Қытай мен Қазақстан өңірлік тұрақтылықты бірлесіп қорғайтын және адамзат үшін ортақ болашағы бар қоғамдастық құруға ықпал ететін болады. Сондай-ақ, қытай әскери күштері Қазақстан тарапымен ынтымақтастық аясын кеңейтуді жалғастыруға және қарым-қатынастардың терең дамуына ықпал етуге дайын. Сол күні Қазақстанның Қорғаныс министрі Руслан Жақсылықов Вэй Фэнхэмен кездесу рәсімін және ресми келіссөздер өткізді. Тараптар қауіпсіздік саласындағы халықаралық және өңірлік ахуал, Украинадағы және Ауғаныстандағы ахуал туралы жан-жақты пікір алмасып, стратегиялық байланыстарды нығайтуды жалғастыруға, бірлескен оқу-жаттығулар мен жаттығулар өткізуге, сондай-ақ практикалық ынтымақтастықты жүзеге асыруға уағдаласты [38]. жүктеу/скачать 194,06 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||