Алматы облысындағы туризм дамуының проблемасы мен келешегі

Бүгінгі таңда Қазаққстан аумағындағы Алматы облысы – туристер көп келетін және әдемі жерлердің бірі болып саналады. Алматы көп жылдар бойы мәдени және тарихи орталық болып саналғандықтан, мұнда мыңдаған саяхаттаушылар келіп жатады. Туризм 80 жылдардың соңында өз шегіне жетті. Ол кезде де және қазір де туризм ұйымдарының алдында көп шешілмеген мәселелер бар. Қазақстан өз Тәуелсіздігін алмағанша біз өз бетімізбен туристік қызметті дамыта алмадық. Барлық бұйрықтар жоғарыдан келгендіктен, оларды орындауға тура келді.

1993 жылғы Алматы облысының туристік қарымын меңгеру Қазақстандағы туризмді дамыту деген Ұлттық бағдарламамен сәйкес жүзеге асты, Қазақстан Президентінің Қаулысы №0№635 және 853 1992 жылғы 15-шілдеден 15-тамызға дейін және Қзақстан Республикасының Кабинет Министрлігінің Қаулысы 07.10.1992 ж. №839 Министрліктің жастар ісі, туризм және Қазақстан Республикасының спорт негізінде “Казгипроград” институтымен өңделді.

Ұлттық бағдарлама жобасының негізіне сәйкес облыс аумағындағы туризмді дамыту тұжырымдамасы , “1993-2000 ж.ж. аралығындағы Алматы облысының туризімін дамыту бағдарламсы” атты база нұсқауы өңделген, Қазақстан Республикасының спорт және туризм Министрлігінің қызметкерлер Қаулысымен бірге және Алматы облысы әкімшілігінің басшысымен, бірінші орынға өз аумағында туристерді қабылдау үшін жағдай жасау бағытталған және халықаралық туризм тенденциясын дамыту бекітілген.

Ұлттық бағдармадағы өзгерістер есебімен және жүзеге асырылған заңдардың, сондай – ақ нағыз әлеуметтік жағдай, 1997 ж. облыс әкімімен “ Алматы облысында туризм индусриясын дамытудағы Ұлттық бағдарламаның жүзеге асу мерейтойы (1997 –2000 ж.ж.)” бекітілген. (15.07.1997 ж. №7 – 275 шешім)

Демалыс үшін табиғи қор байлығына жүгіне, спортпен айналысу, ұлттық экзотикалық элементтеріне, көлемі жағынан аса үлкен емес байланысты дамытуды ұсынылады, бірақ жайлы турбаз, жетімхана, отель бұндай мақсатта қажет ететін аудандарға негізделді. Бағдарлама туризм облысындағы мемлекеттік жобаны қайта өңдеу және енгізу әрекеті, шетел елдермен бірлесіп жұмыс істеу, жеке капитал және инвестицияларды, туристік жағдай жасауға, сондай-ақ құрылыс, транспорт, сауда, мәдени-өркениет қызметінің, спорттық индустриясын жобасын біртіндеп жасау және ұзақ мерзімді келісімшарттарды, келісімдерді, шарттарды, бірлескен кәсіптікті, сондай-ақ облыстағы туристік ұйым қызметін жүзеге асыру.

Алматы облысында және республикамызда әлеуметтік конъюнктура есебімен қалыптасқан, негізгі идеясы мынада, географиялық және аймақтың тарихи-аумақтық жағдайын қолдануда, облысты маңызды трансазиаттық туристік байланыс негізіне, Еуропа және Азия елдерінің арасындағы байланысқа айландыру. Бұл тапсырма тарихи сауда-мәдени қайта жаңартылған бағдарламамен шектесіп, мемориалды трассада Ұлы Жібек жолын қайта жаңартуда.

Туристік өнім бойынша соңғы мақсат және рекреациялық-спорттық жағдайлар халықаралық стандарт деңгейінде және әлем нарығында нақты ұсынылған облыста жоғарғы индустрия дамуын қалыптастыруды қамтамасыз етуде. Бұл жағдайды талдаудан қазіргі кездегі туризм және рекреациялар сферасында негізгі мәселелер болып табылатындар қалыптаса бастады:

• 
  туризм база материал жағдайының төмен деңгейі, құрылысқа салатын ақша көлемінің шектеулігі және туристік байланыс көлемдерінің реконструкциясы.
  
• 
  Коммуникациялық және дамыған туристік аудандардың болмауы;
  
• 
  Халықаралық нарықтағы туристік сөз салулар, жарнамалар жағынан бәсекелеске түсу тәжірибесі толық болмауының қалыптасуымен, сондай-ақ білікті кадрларды басқару туристік шаруашылығын белгілі бір мақсат үшін пайдалану (бұл мәселенің шешімін алдын-ала сипаттау керек, тәжірибелі серіктестер іздеу және қызметкерлерді оқыту қатар жүріп отыру крек);
  
• 
  Мәдениет ескерткіштерінің материалды авариялық жағдайы, туризмді танып білу қорлары.
  

Алматы облысында қазіргі заман талаптарына сай “өте сәнді” туристік сұраныс стериотиптерінің бірегей қор байланыстары бар. Халықаралық бағдарламаға сәйкес облыс аумағында әр түрлі функционалды мәнді негізгі 23 ландшафты-рекреационды зоналар, жыл бойғы туристік-рекреационды қызметі үшін қолайлы деңгейде және әр түрлі көлемде белгіленген. Басқа аумақтарда көптеген туристік қолайлылықтың дамуы шектеулі. Белгілі бір аудандарда ғылыми туризм ұйымдары, спецификалық туристік білімі, кезең бойынша уақыт тәртібі немесе басқа да жағдайлар жасалуы мүмкін. Туристік нысандарға қорықтар, серуентоғайлар (парктер), кіші қорықтар, табиғат ескерткіштері, мемлекеттік және тіркелген аң шаруашылықтары тән.

Барлық табиғи-қорықты қорларда, ұлттық парктерде арнайы ғылыми, туризмнің оқу-білім түрлері дамуы мүмкін. Аң шаруашылығанда аңшылық турлардың спорттық бағыты және жеке тапсырыс лицензияларын ұйымдастыру мүмкін.

Соңғы кездері Орман шаруашылық өндірістік біріктіру, Мемлекеттік ұлттық табиғи паркінде классикалық және ұлттық аңшылық түрлерін қайта орнына келтіру үшін үлкен жұмыстар жүріп жатыр. “Бүркітші” – сұңқармен аңшылық жасау, “тазы” – қазақ халқына ғана тән тазы ит және т.б.

Спорт аңшылығы туристік қызметтің бір түрі сияқты жеткілікті жақсы болашаққа ие, бірақ материалды базасын құру үшін көптеген ақша салымын, тарнспартпен қамтамасыз етуін, қызмет көрсететін персоналды дайындауды қажет етеді. Одан гөрі ұйымның лицензиясын қатты бақылауға алу керек.

Таулы аймақтар мен спорт туризмнің басқа түрлерін дамыту үшін белгілі бір аумақта орналасу керек. Түрген , Баяндыкөл, Жоңғар және т.б. аймақтарда таулы шаңғы спортымен айналысатындар үшін аз болса да бай қарымы болу керек. Мұздықтардың жақын орналасуы маусымының ұзаруына әсерін тигізеді. Одан басқа жаз маусымында мұз айдынында ұшақты қолданып сырғанауға мүмкіндік бар. Алматы облысының шығыс бөлігіндегі Райымбек ауданында халықаралық алпілік және таулы-спорттық туризм базасы қалыптасқан. Бұл жерде “Хан-Тәңірінің” МАЛ және ҚР Қорғаныс Министрлігінің ЦСКА база лагерлері орналасқан.

Қонақжай үйлерді облысымыздағы анағұрылым экзотикалық жерлерді дамыту жұмыстарын “Жібек Жолы” фирмасы белсеңді атқарады. Райымбек, Еңбекшіқазақ аудандарында бірегейлі қорлар қалыптастыру үшін тау шаңғылар базасы, таулы отелдер мен үйлер, тау шаңғы спортының базалары, альпинизм , құзға өрмелеушілік, тегіс жерде шаңғы тебу, шанамен сырғанау, сондай-ақ емдейтін курорттары бар. Мұнда мыналарды жатқызуға болады: Жалаңаш, Тоғу бұлақ, Көлсай көлінің зонасы, Микушин сай шатқалы, Тау-Түрген, Ассы-Ойжайлау және т.б.

Тянь-Шань және Жоңғар Алатау тау жоталарының оңтүстік бөлігінде мұздық дамыған, үшкір шың ораналсқан, халықаралық альпинизмнің дамуы үлкен коммерциялық пайда алуға мүмкіндік береді. Әсіресе Іле Алатауындағы жағдай, Күнгей мен Теріскей Алатау жоталарындағы тау сілем, Хан Тәңірінің солтүстік бөлігіндегі сілемдер қолайлы.

Туризм түрі бойынша нақты кадр нұсқаулары, Алматы облысындағы туризм спортының Федерациясында жоғарғы білікті спортсмендерді, алпинистерді дайындау арқылы жүзеге асады. Іле Алатудағы алпілік ауданын шетел туризімімен алпинизмін дамыту үшін қаражат жұмсалмайды. Мұның әкелетін пайдасы жетімдер үйіне кеткен шығынмен салыстырғанда орасан зор.

Тау бөктеріндегі Шарын, Шелек, Көксу, Қаратал, Іле өзендерінде, Алакөл, Балқаш, Қапшағай көлдеріндегі су қоймаларында әр түрлі су туризмдерін, спорттың бір түрі етіп және белсеңді демалыс орнын дамытуға болады. Қосымша жағдай ретінде балық аулау, су асты аңшылығы және т. б түрлерін ұсынуға болады.

Туристерге аймақтарда автокөлікпен саяхатқа шығу қызығушылық туғызады. Бұл “Үлкен-Бөгеті 95” автороллге халықаралық экипаждың қатысуы дәлел болады.

Батыс елінің туристік жағдай өрісінде ғылыми туризм белгілі бір орын алады, бұл Алматы облысындағы алғы шарттарды дамыту күмәнсіз жүзеге асады. Мысал ретінде мыналарды айтуға болады:

• 
  геологиялық ашылу бойынша турлар – Іле Алатау және Күнгей Алатауларында, шығыс облысындағы ұлы Шарын арнасында;
  
• 
  зоологиялық турлар – сайгалар мекендейтін орындарға баратын маршруттар;
  
• 
  флорлық турлар Шу-Іле тауларында Балқаш көлінің жанында (Іле өзенінің атырауына)
  
• 
  таудағы мұз айдынды көлдер мен мореналарды байқау экскурсиясы;
  

Қазіргі нарық жағдайлары мемлекет дамуының жаңа кезеңіне көшу үшін өз талаптарын қояды. Құқықтық базаны орындамау, көңіл аудармау және туризм билігіне байсалмен қарамау үлкен проблемалардың бірі болып табылады. Осылай көп уақыт бойы кешенді болжаулар, ұзақ мерзімді жоспарлар, туризм аумақтың ұйымдары жүргізілген жоқ (бірақ айтып өту керек, соңғы уақытта бірнеше қажетті заң жобалары қабылданды,ол қазіргі туризмнің жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді). Туристерді қабылдаудағы жасалынған шарасыз үзіліс , туристік инфрақұрылымына қолайсыз жағдай жасады. Көптеген базалар, туристік кемпингтер, лагерлер 5-10 жыл бұрынға қалпында қалады немесе туристерді қабылдауға жарамсыз болып табылады. Біздің еліміздің сұлу табиғатымен танысқысы келетіндерге мүмкіндік тумайды. Мысалы, Есік, Үлкен Алматы өзені және т.б. өзендерге жетуге қиындықтар туады.

Басқа елде туризм саласы әлеуметтік пайда алып келетін болса, ал Қазақстанда керісінше. Туризм саласы мемлекет бюджетіне кіріс пайдасын әкелетіндіктен, туризм - әлем өркендеуінің қайнар көзі болып табылады. Сондықтан да Қазақстанда шетел туристерінің ағымын көбейту керек. Бұл мақсатты дамыту үшін біріншіден, транспорт жағдайын жақсарту керек, кадрмен қамтамасыз ететін құралдарын орналастыру керек.

Туризмді тез дамыту үшін болашақ ұрпақтарға қажет жағдайлардың бәрін дерлік жасау керек.

Алматы облысындағы туристік индустрияның дамун қарастыру керек, біріншіден, Ұлы Жібек Жолының оңтүстік бөлігінің “реанимация” байланысымен, сондай-ақ Балқаш көлі, Батыс Алакөл жағалауы сияқты туристік жағдайлардың бір уақытта әлсіз дамығанын қарастыру керек. Туристік ұлттық орындар мен туризмді ұмытпау керекпіз.

Басқа елдермен Алматы облысының мәселесін салыстырғанда, біріншіден оны шешу үшін жаңа технологиялар негізінде дамыту керек.

Облыс қорларының негізгі рекреациялары, бәрінен бұрын, әр түрлі табиғи ландшафтардан тұрады. Олар: дала, жартылай шөлді, сексеуілді ормандар, тоғайлар және қамысты пішендер. Тұрғылықты жерлерде қызықты және экстрималды туризмді, сондай-ақ оның белсеңді түрлерін, әсіресе велосипедті, авто – мото және су айдынын дамыту болып табылады. Балқаш маңы – Қазақстан аумағындағы аудандардың бірі, мұнда жануарлар мен өсімдіктер адам кесірінен жапа шеккен. Бұл жануарлар мен өсімдіктердің ортасын шеттей қарауға тікелей мүмкіндік береді. Спорттық аңшылық балық аулау, өз бетінше саңырау құлақты жинау – бұл белсеңді демалыстың бірі болып саналады немесе туризмді толықтыру сапасына сәйкес жүйелеу кезінде ғана жіберіледі.

Туризм мен экскурсия дамуында “Алтын-Емел” ұлттық табиғи паркі және Алматылық, Балқаштық, Іле атырауларының қорықшалары маңызды рөл атқарады. Олар керемет экскурсия нысаны болып табылады, оның ішінде шетел туристері үшін де.

Іле-Балқаш аймағының қазақстандық геологиялық мұра бөлігі шамамен 200 нысанды құрайды және оның толықтырылуы жалғасуда. Олардың ішінде көбірек қызығушылық танытатын көне Азиядағы жер бетіндегі омыртқалы қалдықтары (300 млн.жыл), әлемдегі ең алғашқы жер бетіндегі өсімдіктер қалдығының ұқсастықтары жоқ (450 млн.жыл), жақсы сақталынып сөніп қалған жанар таулар, тектоникалық үрдістердің байқалуы әр түрлі, мұз айдындары, сарқырамалар, тектоникалық көлдерден шыққандар және т.б.

Кейбір нысандар ұлттық парктер аумағына кіреді, бірақ олар әлі де жеткіліксіз немесе туризм және күзет сызбасы мүлдем қамтамасыз етілмегендермен пайдаланылынады. Негізгі геологиялық мұра әлі де есепке алынбаған, сондықтан да әрдайым шын толық бұзыла жойылу қауіпіне ұшырайды. Табиғат құндылықтарын жоғары тану және мәдениет нысандар – мәдени мұра мен Табиғат Әлемінің Тізіміне (ТӘТ) берілген ғаламдық базаға қосу болып табылады.

Мұндай учаскілер халықаралық назарда оларды қорғау биік деңгейде қамтамасыз етіледі және бір уақытта, экологиялық туризм нысаны сапасында әйгілі дамыған. Бүгінде қазақстандақ феномендердің бірде-біреуі тізімде көрсетілмеген. Бірақ Қазақстанда ТӘТ белгілеріне қосылуына жауап беретін шамамен 10 учаскі бар. Олардың 5- Алматы облысында орналасқан. Бұл Хан-Тәңірі мен Талғар тау сілемдері, Шарын өзеніндегі “Долина Замков” сарқырамасы, “Алтын-Емел” ұлттық парк аумағы және әрине Балқаш-Алакөл-Эбинурс көлді жүйесі. Соңғысы бұрынғы жердегі 6 суат тобы сияқты ерекше қызық, түрлендірме контурлары мәніне қарамастан 30 млн. жылдан астам уақыт өмір сүруде. Бұл Орта Азиядағы ең ірі су айдыны тобының континенті. Биологиялық қоғамдастық жүйесі өте сирек, сондай-ақ Балқаш көлінің тұздылығының өз-өзін жүйелеу табиғи механизмі бірегей.

Алматы облысының аумағы барлық негізгі бағыт бойынша транспортты сызықтармен қиысады. Облыстың негзгі елді мекендері өз араларында қосылған. Туристік маршруттар тематикасы мен қолданылатын әр түрлі транспорттар түрлерін, ұзындығын, ұзықтығын ұйымдастыруға болады. Бұл жерде туристік демалыстарға шығу мүмкіндігі шектелмеген.