Дипломдық ЖҰмыс тақырыбы: Зияты зақымдалған оқушыларды сауат ашу кезеңіне дайындау 5В010500 «Дефектология» мамандығы бойынша
II. ЗИЯТЫ ЗАҚЫМДАЛҒАН БАЛАЛАРДЫ САУАТТЫЛЫҚҚА ДАЙЫНДАУ КЕЗЕҢІ
жүктеу/скачать 220,27 Kb.
|
| II. ЗИЯТЫ ЗАҚЫМДАЛҒАН БАЛАЛАРДЫ САУАТТЫЛЫҚҚА ДАЙЫНДАУ КЕЗЕҢІ
2.1. Дайындық сыныпқа келген балаларды алғашқы тексеру Мұғалім баланы тексерудің алдында ол туралы құжаттармен, медициналық-педагогикалық комиссияның (сарапшылардың) берген деректерімен танысып алу керек. Ең маңыздысы баланың өзі айналасындағы дүние болмыстарды бағдарлауын, оның кейбір қызметтерінің ерекшеліктерін және оның тұрақтылығын, саналылығын, нәтижелілігін бағдарлай алатынын; оның сөйлеу тілінің ерекшелігін, білімі мен дағдысын анықтау керек. Мұғалім баланың көмекші мектепке қайдан келгенін, жай мектепке қашан келіп, онда қанша жыл оқығанын және ол мектептің оқу бағдарламасын қандай қиыншылықтарға байланысты игере алмағаны жөніндегі мағлұматтармен тиянақты түрде танысу керек. Медициналық құжаттарды тексеріп қараған кезде есту қабілетінің, көруінің, қимыл ерекшеліктерінің және соматикалық (денесіндегі) ауруларының, жағдайларымен танысады. Мектепке келгеннен кейін алғашқы апталардың ішінде мұғалім балаларды бұрынғыдан толығырақ тексеріп, бала өзінің үй іші туралы және қанша жан тұратынын, олардың туыстық қатынастарын анықтайды. Баланың ата-анасына қалай қарайтынын, олардың қандай жерде, кім болып жұмыс немесе қызмет істейтіндерін қаншалықты білетінін анықтау қажет. Танысып-білудің осы кезеңінде балалардың өсімдіктер, жануарлар, жыл маусымдары туралы қаншалықты және қалай білетіндерін, топтағы заттарды (көкөністер, жемістер, ағаштар, үй жануарлары және тағы басқалары) және өсімдік тектестердің құрамына кіретін заттардың аттарын (көкөніс, қияр, сәбіз, жуа, шалқан, т.б.) жалпы және жеке атаулы сөзбен қаншалықты атай алатындықтарын анықтайды, қарапайым талдау қорытындысының деңгейін көрсетеді. Бұдан бұрын айтылғандай, оқу жұмысы жеке түрінде емес, сыныптағы сабақ үстінде бәріне бірдей жүргізіледі. Бұл көріністер әңгіме барысында айқындалады, мысалы, бейнелі сурет бойынша өткізілетін әңгімелер тақырыптары: «Жанұя», «Біздің отбасы», «Бақ», «Бақша». Мұғалім баланың назарын бейнелі сурет бойынша өткізіліп жатқан әңгімеден олардың отбасы туралы әңгәмеге оңай аударады. Ой-өрісінің ауқымын кеңейтетін қызықты әрі көңілді әңгіме саяхаттан немесе серуеннен қайтып келген соң жүргізіледі. Бейнелі суретті пайдалану оқушылардың табиғат ғажайыптарын және олардың түрлі құбылыстарын өз көздерімен көріп, қолдарымен ұстап байқауларына, естерінде жаңа бейнелердің тууына және оларды жадында тұрақты сақтауларына көмегін тигізеді. Осы мақсатпен бейнелі суреттердің жіктелуі бойынша жаттығулар (өзі білетін жануарларды, өсімдіктерді іріктеп ал; үй жануарларын бір жағына, жабайы жануарларды екінші жағына бөл, т.б.). «Төртінші артық» ойынын жүргізуді ұсынады. Домино,лото сияқты үстелдің үстінде ойнайтын әр түрлі ойындарды қойылған мақсатқа бейімдеп пайдалануға болады. [15] Жазу дайындығы бірнеше жүйелі сәттерден тұрады. Алдымен оқушыларды жазу кезінде партаға дұрыс отырғызып үйретіп, дәптерлерін парта үстіне дұрыс қоюын талап еткен соң ғана жазу талаптары орындалады. Мектептің алғашқы күндері мұғалім мектепте балаларға жазу кезінде партада қалай отыру тәртібін үйретіп, түсіндіре бастайды: 1.Тік отыру. 2. Аяқты партаның астындағы тақтайшаға қою. 3. Оқушы көкірегі мен парта қырының ортасынан қол жұдырығы өтетіндей етіп отыру. 4. Басты кішкене оң жаққа еңкейту. Осы аталған отыру ережелерді мұғалім үнемі сыныпқа көрсетіп, үйретіп отырады. Мұғалім мезгіл-мезгіл оқушылардың дұрыс отыруын қадағалап, көкіректің парта қырына тимей, басты қатты еңкейтпеуге үйретеді. Содан соң жазу кезінде балаларды қаламсапты дұрыс ұстап оған көп салмақ салмағанды да ескеру қажет. Балаларға қаламды дұрыс ұстатып үйрету мақсатында мұғалім балаларға олардың алдымен оң қолының үлкен саусағын, одан соң сұқ саусағын, ортаңғы және кіші саусағын көрсетуді сұрайды. Балалар қаламды ұшталмаған жағын үлкен және нұсқаушы саусақтарының ортасына шығып тұратындай етіп ұстауы тиімді. Мұғалім балаларға үлкен және ортаңғы саусақтармен қаламды оңға да, солға да бұрып нұсқаушы саусақты үстіне еркін жатқызып көрсету арқылы қаламның қолдан түспейтіндігін көрсете алады. Осылайша балалар мұғалімнің көмегімен қалам ұстауды үйренеді. Жазу кезінде қаламға салмақ салу да үнемі қадағалауды талап етеді. Зияты зақымдалған балалар қаламға едәуір күш салса жазуы түзу болатындығына сенімді болады. Қаламның жеңіл жүруіне көп септік тигізу қажет. Бұл үшін балалармен дидактикалық ойын ойнаудың орны ерекше әсер етеді. Мысалы: “Қаламды кім тез жинайды?”, “Сақина іспеттес ойыншықты жинау”, “Түрлі-түсті доптарды домалату”, “Ғажайып қалташа”. Аталған ойындар қимыл, іс-әрекеттің тез әрі епті етуге көмектеседі. Балалармен жұмыс жасау барысында қиылған суреттер де қсынылады. Алғашында суреттер 3 – 4-ке бөлінеді, соңында 5 – 7-ге дейін қиылады. Ойынның бірінші кезеңінде суреттің үлгісі беріледі, кейінгі кезеңінде берілмейді. Едәуір мағыналы болып саусақтың ұсақ қимылдарын дамытатын шырпы, өрнекпен ойнау ұсынылады. Саусақтардың ұсақ қимылдарын дамыту мақсатындағы жаттығуларды затсыз да орындауға болады. Балалар мұғаліммен бірге қалам ұстауға арналған саусақтарын біресе жұмып, біресе ашып жаттығады. Бұл жаттығуда қол білезігі қимылдамайды. Сонымен қатар нұсқаушы саусақты да көтеріп – түсіріп жаттығады. Жазу жетістігіне ұмтылыс дәптер сызықтарына бағдар алу арқылы шешіледі. Дәптер сызықтарын үйрету зияты зақымдалған балалар үшін ауыр, олар жиі түзу сызықтарды шатастырады. Сызылған сызықтармен танысу үшін жазылған, жайылған екі беттік дәптер парағына тең тақтайша бөлшектерін пайдалану ұсынылады. Аталған парақ беттің шеттерінде бір жағында ірі қисық торлармен сызылған сызықтар, екінші жағы түзу торлар болуы қажет. Түрлі – түсті ұсақтарын пайдалана отырып, балалар фанерлі бетке таяқшалар, сопақ фигуралар жазады. Содан соң мұғалім таза парақ бетіне ұсақ сызылған сызықтар арқылы фанерлі беттегі сызылған сызықтарды тексереді. Балалар көрсетілген бетте түрлі жаттығулар орындайды. Келесі күні таза парақ беттері және дәптерге қарағанда үлкенірек сызылған сызықтары бар парақ беттері таратылады. Осы тұрғыда балаларды сызылған парақ беттерде жұмыс жасап, жаттығулары әлдеқайда тиімді әрі жеңіл екені көрсетіледі. Сынып тақтасында сызып, мұғалім балаларға сызықтарды үйрете бастайды. Балалар дәптердің алғашқы бетін аша отырып, бірінші жолын іздеп тауып, қаламның ұшталмаған ұшымен тиер – тимес етіп жол үстімен және астымен солдан оңға қарай жүргізеді, сосын екінші жолдың екі бағытында осы қимылдарды қайталайды. Сонан соң мұғалім тақтадағы көлбеу сызықтарды көрсету арқылы балаларға сол сызықтардың бағытымен ауада қайталайды. Дәптердегі көлбеу сызықтарды ұшталмаған қаламның көмегімен жаттықтырады. Кейінгі жұмыс барысында бағыт атауы мен бағдары қатая түседі. Жазуға дайындық міндетті түрде әртүрлі бағыттардан тұратын сызықтар салу арқылы, сонымен қатар оларды пайдаланып түрлі фигуралар салуды талап етеді. Алғашқы күннен бастап-ақ балалар түзу горизонтальды сызықты солдан оңға қарай жазуды үйренеді, сосын сол сызықтың асты-үстіне мұғалім қиған әрқилы фигураларды жапсырады. Содан соң балалар вертикалды, тік сызықтарға көшіп, кейіннен қиылысқан горизонталды және вертикалды сызықтармен жұмыс жасайды. Балалар барлық бағытта түзу сызып үйренген соң, өздеріне таныс заттарды (тепкішек, лента, қалам, қоршау сияқты заттар) салып жаттығады. Уақыт өте жұмыс қиындайды. Балалар үлгіні пайдаланып жаза бастайды. Мұғалім шектеулі сызықтар, алдын-ала салынған зат үлгілерін пайдалана бастайды. Көрнекі құрал ретінде геометрикалық пішіндер тіктөртбұрыштар, үшбұрыштардан құралған бейнелер тиімдірек. Бастапқыда мұғалім жай қаламмен сызып, артынан балалар түрлі-түсті қаламмен үстінен жазады. Жұмыстың ең қиын бөлігі, кезеңі бейнені дайын үлгі арқылы сызбалау және кескіндеу. Бұл орайда маторикасы бұзылған балалар үшін дәптерді емес, қаламды қажет бағытта қозғалту қиын түседі. Үлгі бойынша сурет салудан соң, пішінмен салуды үйрену кезегі туады. Балалар түзу сызықтарды салып, сызып жаттыққан соң қисық сызықтардың кезегі келеді. Сонымен қатар, балалар өздеріне таныс дөңгеленген пішінді заттарды қағаз бетіне түсіреді. Дөңгеленіп біткен қисық сызықтарды меңгерген уақытта, балаларға схема түрінде қисық және түзу бағыттағы сызықтардан тұратын заттарды салу тапсырмасы беріледі. Кез-келген жаттығулардың тәртібі мынадай : 1. Берілген үлгіні мұғаліммен талдау; 2. Оқушының келесі жаттығулары: үлгіні анықтап қарау, оқушының жұмыс барысын тақта алдында көрсету, дәптерде жұмыс жасау, мұғалімнің анализ жасауы. Жұмыс осындай жүйелілігі, реттілігі, бақылау барысында керемет нәтижелер әкеледі. Дайындық кезеңінде балалар негізгі жазудағыдай жаттығады. Орыс алфавитіндегі әріптердің кескіні өз ретінде ұқсас. Оларда барлығы шектеулі сандардан тұратын құрамдас бөліктерден – түзу сызықтар, сопақшалар, жартылай сопақшалар, дөңгелекшелерден және нүктелерден тұрады. Бірдей құрамдас бөліктер шексіз қайталана отырып бір-бірімен түрлі байланысқа түседі. Балалар үшін ең қиын жазу – сопақша, сондықтанда бұл құрамдас бөлікті соңынан үйренген жөн. Әріп құрамдастарын үйрену тәртібі келесідей: 1. Түзу таяқша; 2. Түзу таяқшамен байланысқан көлбеу таяқша; 3. Төменгі жағы дөңгеленген түзу таяқша; 4. Төбесі дөңгеленген (ілмек тәріздес) түзу таяқша; 5. Асты да, үсті де дөңгеленген түзу таяқша; 6. Астында ілмегі бар ұзын, тік таяқша. Әрбір құрамдас бөлікті жазу жаттығуларының әдістемесі мынадай: 1. Дайын үлгіні мұқият қарап және талдау, мұғалімнің нұсқауымен қоршауы. 2. Жазу реттілігін көрсету және түсіндіру. 3. Балалардың түрлі-түсті борлармен үлгіні қоршап бояу. 4. Оқушылардың тақтаға бормен жазып, қай жерде басталып – аяқталатынын түсіндіру. 5. Фанерлі бетке жазу түсіру. 6. Өздігінен, дербес дәптерге жазу. Осындай жұмыс реттілігі зияты зақымдалған балалар үшін құрамдас бөліктерді тез әрі тиімді меңгеруге септігін тигізбек.[16-20] жүктеу/скачать 220,27 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|