Дістемелік ерекшеліктері
жүктеу/скачать 489,35 Kb.
|
Жанторинов С. Д. - 13-14 жас аралығындағы гір көтеруші спортшылардың дене дайындығы деңгейін арттырудың әдістемелік ерекшеліктері - Дене шынықтыру және спорт
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.2. 13-15 жас аралығындағы гір көтеруші спортшылардың нормативтік талаптарын анықтау және дене дайындығының модельдік сипаттарының сандық көрсеткіштерін әзірлеу
| Жылдамдық қабілеттерінің даму деңгейі тест – 30 метр қашықтыққа жүгіру арқылы бағаланды (2-кесте).
30 метрге жүгірудегі нәтижелерді талдау нәтижелердің жақсаруы жылына орта есеппен 0,19 секундты құрайтынын көрсетті. Екі жылдағы салыстырмалы базистік өсім 7,9%-ды құрады. Жылдамдық сапаларының аздаған өзгерісі 15 жастағы балаларда (3,06%), үлкен өзгерісі – 14 жастағы спортшыларда (4,99%) байқалды. 2-кесте «30 м жүгіру» тестісі нәтижелерінің динамикасы
Жылдамдық-күш қасиеттерін келесі тесттер сипаттайды: «толтырылған допты итеру», «бір орыннан ұзындыққа секіру» және «допты екі қолмен төменнен алға лақтыру» (3, 4. 5-кестелер). Толтырылған допты қашықтыққа итеру гір көтерушілердің жетістікке жеткіштігінің ең маңызды критерийі - жылдамдық-күш қабілеттерінің деңгейіне ақпараттық тест өткізу (5-сурет). Бұл жаттығудағы абсолютті базистік өсім – 158 см құрайды. Үлкен (көп) өзгерістер 14 жастағы (11,43%) балаларда, аз өзгерістер 15 (5,63%) жастағыларда байқалады (3-кесте). 3-кесте. «Толтырылған допты итеру» тестісі нәтижелерінің динамикасы
«Бір орыннан ұзындыққа секіру» тестісінде үлкен өсім 15 (5,84%) жастағы балаларда, ал аз өсім – 14 (4,36%) жастағыларда байқалады. Нәтиженің өзгерісі жылына 10,55 см құрайды (4-кесте). 4-кесте. «Бір орыннан ұзындыққа секіру тестісі нәтижелерінің динамикасы
«Допты екі қолмен төменнен алға лақтыру» тестісі қимыл-қозғалысы жағынан гір көтеру спортының - «классикалық серпи көтеру» жаттығуына ұқсас. Дәл осы тестте «классикалық серпи көтеру» жаттығуларына қатысатын бұлшықет топтары қозғалысқа түседі. Тест нәтижелерін талдай отырып, нәтиже жылына орта есеппен 124,5 см-ге өзгерді деп айта аламыз (5-кесте). Нәтижелердегі үлкен алға жылжулар (28,39%) 15 жастағы балаларда, аз өсу (0,95%) 14 жастағыларда байқалады. Көрсеткіштердің айтарлықтай өсімі 15 жастағы балаларда байқалады (5-кесте). 5-кесте. «Допты екі қолмен төменнен алға лақтыру» тестісі нәтижелерінің динамикасы
Күш төзімділігі келесі тесттер арқылы анықталды: «Тіреле жатқан қалыпта қолды бүгіп-жазу», «Биік белтемірге асыла тартылу», «Гірді кеудеге көтеру» (6, 7, 8-кестелер). «Тіреле жатқан қалыпта қолды бүгіп-жазу» тестінде үлкен өсім 14 (4,66%) жастағы балаларда, аз өсім – 15 (4,53%) жастағыларда байқалады. Нәтиженің өзгерісі жылына 1,82 рет көтерілуді құрайды (6-кесте). 6-кесте. «Тіреле жатқан қалыпта қолды бүгіп-жазу» тестісі нәтижелерінің динамикасы
Айтарлықтай өзгерістер 14 (31,18%) жастағы балаларда, аз өсім – 15 (22, 13%) жастағыларда байқалады. Нәтиженің өзгерісі жылына орташа есеппен 2,8 тартылуды құрайды (7-кесте). 7-кесте. «Биік белтемірге асыла тартылу» тестісі нәтижелерінің динамикасы
«Гірді кеудеге көтеру» тестісінің нәтижелерін талдау нәтижелердің жақсаруы жылына орташа есеппен 14,5 көтеруді құрағанын көрсетті. «Екі жыл ішіндегі салыстырмалы базистік өсім 69,4 % құрайды. Күштің төзімділік қасиеті 14 жастағыларда аз (19,04%) өзгерген, ал 15 жастағыларда көп (42,00%) өзгерген (8-кесте). 8-кесте. «Гірді кеудеге көтеру» тестісі нәтижелерінің динамикасы
Төзімділік 100 метрге жүгіру тестісі арқылы анықталды. «100 метрге жүгіру» тесті нәтижелерінің динамикасы өсім жылына орташа есеппен 4,55 секундты құрайтынын көрсетті. Үлкен алға жылжулар (3,41%) 14 жастағыларда, аз көрсеткіштер (0,25%) 15 жастағыларда байқалды. Орташа нәтижелер 14 жастағыларда 8,5 секундқа, 15 жастағыларда 0,6 секундқа жақсарған (9-кесте). 9-кесте. «100 м жүгіру» тестісі нәтижелерінің динамикасы
Дененің иілгіштік қасиетін біз «алға еңкею» тестісі арқылы анықтадық. «Алға еңкею» тестісінің қорытындысы бойынша 14 жастағыларда (1,27%) оң алға жылжулар байқалса, 15 жастағылар (-10%) теріс динамикаға қол жеткізді. Нәтижелердегі өзгеріс орта есеппен жылына минус 0,35 см құрайды (10-кесте). 10-кесте. «Алға еңкею» тестісі нәтижелерінің динамикасы
Күштік көрсеткіштерді біз «Білек динамотериясы» тестісінің көмегімен анықтадық (11-кесте). «Білек динамотериясы» тестісінің нәтижелерін қорытындылау бойынша 14 жастағыларда үлкен (30,0%) өсу, 15 жастағыларда аз (23,1%) өсу байқалды. Нәтижелердің өзгеруі орта есепппен жылына 6 кг құрайды (11-кесте). 11-кесте. «Білек динамометриясы» тестісі нәтижелерінің динамикасы.
13-15 жастағы гір көтеруші спортшылардың жас ерекшеліктеріне қарай дене дайындығының құрылымын анықтай отырып, әр түрлі жастағы ұсынылған көрсеткіштер бойынша тізбектің өсу көрсеткіштерін қарастырайық (4, 5-суреттер). 14 жаста дене шынықтыру «Допты екі қолмен алға лақтыру» тестісі нәтижесінің азырақ 0,95% өсуімен сипатталады. Ең үлкен өсу: «білек динамометрияся» - 30% және «биік белтемірде асыла тартылу» - 31,18% (4-сурет) тесттерінде көрінеді. 4-сурет. Гір көтерушілердің дене дайындығының салыстырмалы тізбекті өсімі 15 жастағы үлкен өзгерістер күш төзімділігі, жарылыс күші мен иілгіштік тесттерінен көрінеді (5-сурет). Оң динамика келесі тесттерде көрінеді: биік белтемірге асыла тартылуда – 22,13%, гірді кеудеге көтеруде – 42% және допты екі қолмен алға лақтыруда – 28,39%. «Алға еңкею» тестісінің нәтижелері теріс динамика көрсетті және -10% деңгейді бекітті.
5-сурет. Тесттер кешені бойынша 15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығының салыстырмалы тізбекті өсімі Тесттер кешені бойынша екі жылдағы салыстырмалы базистік өсімдерді салыстыра отырып, біз ең жоғары мән күш төзімділігін, күшті, иілгіштікті, жарылыс күшін сипаттайтын тесттерде байқалатынына назар аудардық (5-сурет). «Гірді кеудеге көтеру» тестісінде салыстырмалы базизстік өсім – 69,04%, «биік белтемірге асыла тартылу» – 60,22%, «білек динамометриясы» – 60% құрады. Бұл гір көтеру спортындағы спецификалық ерекшелік - гір көтерудегі тиімділікті арттыру факторы ретінде күш төзімділігі деп айтуға мүмкіндік береді. 13-15 жас аралығындағы шамасына қарай келесі ең үлкен базистік өзгерістер «допты екі қолмен алға лақтыру» тестісінің көрсеткіштері (29,61%). Бұл тест жарылыс күшінің даму деңгейін сипаттайды, ал оның қозғалысы қимыл-қозғалыс әрекетіне – гір спортындағы классикалық қос сайыстың «серпілуіне» ұқсайды. Келесі тесттерде шамалы өзгерістер байқалды: «бір орыннан ұзындыққа секіруде» (10,45%), «тіреле жатқан күйде қолды бүгу және жазу» (9,4%), «толтырылған допты итеру» (17,71%), «30 м жүгіру» (7,9%). «1000 жүгіру» тестісі (3,65%) ең аз және «алға еңкею» (-8,86%) теріс динамика көрсетті. 13-15 жастағы гір көтеруші спортшыны дайындаудың ерекшелігі күшті, күш төзімділігі мен жарылыс күшін дамыту екенін атап өтуге болады, бұған тесттердегі салыстырмалы базистік өсудің ең көп мәндері айғақ: Білек динамометриясы - 60%; Гірді кеудеге көтеру - 69,04%; Биік белтемірге асыла тартылу - 60,22%; Допты екі қолмен алға лақтыру - 29,61%; Толтырылған допты итеру - 17,71%; Бір орыннан ұзындыққа секіру - 10,45%.
6-сурет. Тесттер кешені бойынша 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығының салыстырмалы базистік өсімі 3.2. 13-15 жас аралығындағы гір көтеруші спортшылардың нормативтік талаптарын анықтау және дене дайындығының модельдік сипаттарының сандық көрсеткіштерін әзірлеу 13-15 жас аралығындағы балалардың дене дайындығын диагностикалаудың алынған нәтижелері модельдік сипаттамаларды құрудың екінші кезеңін жүзеге асыруға, атап айтқанда, гір көтеру спортымен айналысатын 13-15 жастағы жасөспірімдер дене дайындығының тиісті нормалары мен талаптарын қалыптастыруға мүмкіндік берді. Түрлі нормалардың ішінде жасөспірімдер спорты үшін үлкен мәнге ие болатыны талап етілетін көрсеткіштер [72,73,74]. Жасөспірімдерді жаттықтырудың жоғары тиімділігі көп жағдайда қойылған мақсатқа сенімді жету үшін орындалуы міндетті талаптар деңгейін сипаттайтын тиісті стандарттарды дұрыс және сауатты пайдалануға байланысты екені баршаға мәлім. Тиісті нормалар дайындықтың белгілі бір кезеңінде оқу-жаттығу міндеттерін барабар орындауға өте тығыз байланысты. Бұл нормалар қойылған міндеттерді шешу үшін қол жеткізуге тиіс дене қасиеттерінің даму деңгейіне сәйкес келеді. Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, жасөспірімнің дене дайындығын бағалау объективті түрде осы көпжылдық дайындық кезеңіне тән қозғалыс қасиеттерінің дамуының тиісті деңгейімен белгіленеді. Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерде 13-15 жас аралығындағы спортшылардың гір көтеру бойынша дене шынықтыру дайындығы тақырыбына дене дайындығының модельдік сипаттамаларына бағдарлануға ұсынылған дене дайындығының сандық талаптарынан тұратын тек жекелеген зерттеулер ғана бар. Пауэрлифтингпен айналысатын спортшыларға арналған арнайы дене шынықтыру дайындығының моделін жасау барысында В.В. Ткачев [35] те пайыздық ықпалды пайдаланды. Бұл ретте 60% орташадан жоғары деңгейге, 70% - жоғары деңгейге, 80% - өте жоғары деңгейге сәйкес келді. Бірақ ең танымал стандарт сигма шкаласы екенін атап өту маңызды, ол нормативті талаптардың анықталатынына байланысты орташа арифметикалық және стандартты ауытқу негізінде тестілеу нәтижелерін бағалауға мүмкіндік береді. А.И. Фаламеев жас спортшылардың модельік сипаттамаларын әзірлеуге арналған жұмысында арнайы дайындық деңгейіне қойылатын талаптарды, а және одан кіші деңгейлі диапазондағы барлық нәтижелер төмен деңгейге, -0,5а-дан 0,5а-ға дейін орта деңгейге, 0,5а-дан а-ға дейін орташадан жоғары деңгей, а-дан 1,5а-ға дейін жоғары деңгей ретінде сипаттайтындай қарастырады. Авторлардың көпшілігінің пікірі бойынша осы шкаланы пайдалана отырып, нормаларды анықтау тәртібі келесідей: 1 - адамдар жиынтығы ретінде таңдалады; 2 - олардың жетістіктері тесттер кешенімен анықталады; 3 - орташа мәндер мен стандартты ауытқулар (орташа квадрат) анықталады; 4 - x+0,5 мәндері орта норма ретінде қабылданады, ал қалған градациялар кезіндегі коэффициентке байланысты. x+ диапазонындағы барлық нәтижелер орташадан төмен және жоғары қарастырылады, мен 2 аралығындағы нәтижелер төмен және жоғары деп есептеледі. 2 шегінен тыс басқа ұпайлар өте жоғары немесе өте төмен. Модельдік сипаттамалар көбінесе белгілі бір шашылым арқылы кейбір нәтижелердің орташа мәндері ретінде түсініледі. Дене шынықтыру және спорт теориясы мен практикасында математикалық статистика әдістерін қолдану арқылы әзірленген дене дайындығы процесін басқару және бақылау мақсатында спортшылардың дене дайындығының әр түрлі аспектілерінің деңгейін білдіретін модельдік сипаттамалар спорттың алуан түрінде өз қолданысын баяғыда тапты. Өткен уақыт ішінде модельдеу процедурасының жүйелілігі (реттілігі) туралы нақты түсінік қалыптасты. М.Я. Набатникова [91], модельдік сипаттамаларды анықтау үшін келесілерді қажет санайды: - жүйелердің жағдайын зерттеуді ұйымдастыру; - алынған мәліметтер негізінде тиісті нормаларды тұжырымдау; модельдік сипаттамалардың болжамын құру. Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, біздің зерттеу жұмысымыздың негізгі міндеті осы спорт түріне арналған ең маңызды дене қасиеттерінің даму деңгейін тексеру негізінде гір көтерумен айналысатын 13-15 жастағы спортшылардың дене дайындығының сипаттамаларын анықтау болды. Мәселен, спортшылардың арнайы дене дайындығының модельдік сипаттамаларын жасай отырып, С. В. Малиновский модельдік мәндер ретінде есепке алынған көрсеткіштердің топтық, орташа арифметикалық мәндерін алады. Басқалары жақсы жаққа кейбір мәнді қосады. Бұл әдісті қолдану арқылы спортшының жоғары деңгейге жетуі болжанады. Біздің зерттеуімізде 13-15 жастағы гір көтерушілердің физикалық дайындығының модельдік сипаттамаларын болжау келесі ережелерге (тұжырымдарға) сүйенді: 1. Белгіленген модельдік деңгей – әр түрлі жастағы гір көтерушілердің жарыс жаттығуларында ең жоғары нәтиже көрсетуге мүмкіндік беретін жоспарланған дене дайындығының бағдары, сонымен бірге бұл физикалық қасиеттерді дамытудың жоғары деңгейіне жетуге ынталандырудың бір түрі; 2. 13-15 жастағы гір көтерушілер дене дайындығының жоспарланған модельдік деңгейі жаттығу процесінде адекватты және шынайы түрде орындалатын болуы керек. Гір көтеруші спортшылар дене дайындығының модельдік деңгейін анықтауды негіздеу үшін біз жарыстардағы көрсеткіштердің нәтижелерін талдадық. Біз гір көтерушіде спорт шеберіне кандидаттың деңгейі, әдетте, нәтижелердің жартысынан көбі жоғары мәндер ауқымында деген қорытындыға келдік. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, гір көтерудегі спорттық нәтижелердің заманауи өсу тенденциясын ескере отырып, жоғары нәтижелер шамасында 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығы көрсеткіштерінің модельдік деңгейі белгіленді (жоғары + ). Нәтижелердің модельдік мәннен 0,5 ауытқуы онымен «кіші» сәйкессіздікке сәйкес болады, - «орташа», 2 -ға дейін - «үлкен». Егер сәйкессіздік модельдік деңгейден 2 мәніне сәйкес келсе, онда ол «өте үлкен» болып саналады. Осы ережеге сәйкес модельдік көрсеткіштер және осы модельге сәйкес келмеу көрсеткіштері болып саналатын көрсеткіштер кестесі әзірленді (12-кесте). 12-кесте. 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығының модельдік сипаттамалары
жүктеу/скачать 489,35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||