Дістемелік кешен
Өнімді бағдарламалау өсімдіктердің тіршілік факторларын зерттейтін ғылым ретінде
жүктеу/скачать 2,05 Mb.
|
Агрономия УМК 2017
| Өнімді бағдарламалау өсімдіктердің тіршілік факторларын зерттейтін ғылым ретінде.Ауылшаруашылығы дақылдарының өнімі қоршаған орта факторларының әсер етуімен қалыптасады және өсімдіктер әрбір фактормен өзінің қажетсінуіне сәйкес толық (оңтайлы мөлшерде) қамтамасыз етілуіне байланысты.
Өнімді бағдарламалаудың мақсаты: біріншіден, өсімдіктердің биологиясын тереңірек білу, яғни әрбір дақылдың қоршаған орта факторларына (жылу, ылғал, қореқтіқ заттар, жарық және т.б.) қоятын талаптарын және осы факторларға сәйкес өсімдіктердің қиын-қыстау өсіп–даму кезеңдерін ескеру; екіншіден, осы факторлармен өсімдіктерді қажетті мөлшерде және керекті кезеңінде тиісті өсіру технологияны қолдану арқылы қамтамасыз етуін үйрену. Дақылдар өнімінің негізгі массасы (95 пайызға дейін) өсімдіктердің фотосинтетикалық қызметі арқылы қалыптасады, егістіктер өнімінің потенциалды мүмкіндіктерін фотосинтез құбылысы арқылы күн сәулесі радиациясын пайдалануын арттыру осы заманғы өсімдік шаруашылығының өте маңызды мәселерінің бірі. Мол да сапалы азық-түлік пен қамтамасыз етудегі үдей түскен мұқтаждық өсімдік шаруашылығы өнімдерін тұрақты, әрі қарқынды түрде ұлғайтуды талап етеді. Өндірісті ұлғайтудың негізгі жолы – қарқындандыру, яғни бір өлшем жерден өндірілетін өнімді арттыру үшін жұмсалатын қаражат пен шығынды көбейту және әрбір алынған өнімге есептелген шығынды азайту болып табылады. Өсімдік шаруашылығы саласында өндірісті қарқындандыру жағдайында пәрменді технологияларды пайдалану арқылы жүргізіледі, дегенмен өнімді үлғайтуға бағытталған кез келген технология элементерін қолдану ылғи нәтижелі бола бермейді, ал оның бәрі көбінесе өсімдіктердің сыртқы орта факторларына мұқтаждығын және олардың өсіп-даму жағдайларын реттеу жолдарын дұрыс білмегендіктің әсері. Өсімдіктердің өсіп – дамуын зерттеу және өнімнің қалыптасуына қажетті қолайлы жағдайларды жасау мәселелерімен агроном мамандарын даярлайтын бағдарламаға кіретін оқу пәндері: өсімдіктер физиологиясы, агрохимия, егіншілік, селекция, өсімдік қорғау, өсімдік шаруашылығы, мал азығын өндіру, метеорология және т.б. ғылымдар айналысады. Өнім кешенді факторлар жиынтығының әсері арқылы қалыптасады, ал ол әрбір жеке ғылым ұсынған жекелеген агротехникалық шаралардың механикалық қосылысы бола алмайды, өйткені олардың ара байланысы қосындысының арифметикалық нәтижесін өзгертеді, сондықтан өнімділікті арттырудың негізгі жолы - барлық өсімдік шаруашылығы пәндер бойынша білім жиынтығын кешенді пайдалануға негізделген тығыз байланысты агротехникалық тәсілдер кешенін зерттеп дайындау және факторларды оңтайландыру деп есептеу керек. Мұндай әдіс ғылымда «Ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімін бағдарламалау» деп зерттеледі. М.К. Каюмовтың (1989) пікірі бойынша бағдарламалаудың негізгі мақсаты шектес ғылымдар (өсімдік физиологиясы, егіншілік, өсімдік шаруашылығы, топырақтану, агрохимия, метеорология, агрофизика, сонымен бірге математика, кибернетика және экономика ) жетістіктеріне сүйеніп агрономияда сандық модельдер мен электронді–есептегіш машиналарға кеңінен қолдануға көшу, ал оларды қолдану өсімдіктердің өсуіне әсер ететін факторлар туралы үлкен ақпаратты тездетіп жөндеуге және жоспарланған өнімді алуға бағытталған агротехникалық шаралардың оңтайлы тәсілдерін ұсынуға мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығында, әсіресе өсімдік шаруашылығында өнімді бағдарламалауды жүргізу анағұрлым күрделі, өйткені табиғат жағдайларына байланысты көптеген кездейсоқ, қиындықтарды болжай білу керек, сонымен қоса есте ұстайтын жайт, табиғи жағдайларда реттелмейтін немесе нашар реттелетін сыртқы ортаның жекелеген факторларына – жарыққа, жылуға, ылғалға – тиісті агротехникалық шараларды (мысалы себу мерзімі) қолдану арқылы бейімделу керек. Кейбір факторларды, атап айтқанда - өсімдіктерді қоректік заттармен қамтамасыз етуді, оңтайлы егін сабағының жиілігін жасауды, арамшөптер және зиянкестер мен ауруларға қарсы күресуді, осы жағдайға лайықты дақылдар мен сорттарды өсіруді, суармалы жерлерде ылғалдандыру жағдайын және т.б. реттеуге болады. Диқанның негізгі мақсаты – өсімдіктердің тіршілік ететін факторларын оңтайландыруды қамтамасыз ететін әртүрлі өсіру технологияларын қолдану арқылы дақылдар егістігін барлық қоршаған орта факторларымен оңтайлы мөлшерде қамтамасыз ету. И.С. Шатиловтың (1973) тұжырымдамасы бойынша, өнімді бағдарламалау- бұл сапалы және дер кезінде іске асырғанда күні бұрын есептелген ауылшаруашылық дақылдарының сапалы да мол өнімін қамтамасыз ететін бір-бірімен тығыз байланысты шаралар кешенін зерттеу болып табылады. Реттелетін және реттелмейтін факторларды есептеп және тиімді пайдалану позициясы бойынша өнімді бағдарламалау түсініктемесіне мынадай анықтама беруге болады: реттелмейтін факторлар бойынша және дақылдардың, сорттардың потенциалды мүмкіндігін ескеріп өнім деңгейін анықтау негізінде сандық көрсеткіштермен реттелетін факторлардың мұқтаждығы есептелінеді және одан кейін дақылдың өсіру технологиясы арқылы іске асырылады. Өнімді бағдарламалау ауданын, топырақ-климат жағдайын және дақылдың (өсімдіктің) биологиялық ерекшеліктерін ескеріп өнімнің қалыптасу бағытын алдын-ала анықтап есептейді, одан кейін әрбір кезеңге (этапқа) агрофитоценоздардың өнімділігіне және өсуіне, дамуына қажетті ескерілген сандық және сапалы көрсеткіштерді жеткізу үшін алдын-ала берілген жүйелілікте технология элементтерін қолданады. тәжірибе стансасында (К.П.Афендулов, Н.И.Лантухова) және жоғары оқу мекемелерінде (Волгоград АШИ, Иванов АШИ - Ю.А. Чухнин) жүргізілді. Өсімдіктерді минералды қоректендіру мәселелері бойынша зерттеу жұмыстарына үлкен үлес қосқан Ресей агрохимиктары В.Г. Минеев, Б.А. Ягодин және т.б. Тамыржемістілер және көкөніс дақылдар егістіктерінде өнімді бағдарламалауды пайдаланудың жеке сұрақтары бойынша Н.Г. Щепетков және т.б. бұрынғы Целиноград АШИ –да зерттеу жұмыстары жүргізілген. 1975 жылдан бастап Н.И. Можаевтың жетекшілігімен Целиноград АШИ-да (қазір С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті) мал азықтық дақылдардың өнімін бағдарламалау мүмкіншілігін зерттеу бойынша жұмыстар жүргізілген. Табиғи ылғалдану және суармалы жерлерде егістіктермен ылғалды пайдалану ерекшеліктері зерттелді, мал азықтық дақылдардың супайдалану коэффициенттері, мал азықтық дақылдар егістіктерінің (жер оттылығының) оңтайлы сабақ жиілігінің орта көрсеткіштері есептелінді, тұқымның себу мөлшерін есептеу әдістемесі даярланды және оларды есептеу үшін анықтау коэффициентері, жоспарланған өнім деңгейіне есептелген тыңайтқыш мөлшерін қолдану тиімділігі анықталды. Осы мәселелер бойынша зерттеу жұмыстарының көрсеткіштерін теқсеру және үлкен аумақта өндіріске еңгізу Ақмола облысының Целиноград ауданындағы бұрынғы «Октябрь», «Рассвет», М.Маметов атындағы, Вишнев ауданындағы (қазір Аршалы) «Новоалександровский» және т.б. совхоздарда жүргізілді. Мәселен, агроном А.Н. Можаевпен (1986) жүргізген өндірістік тәжірибелерде, өнімді бағдарламалаудың кейбір элементтерін қолданғанда Ақмола облыс жағдайында суармалы жерлерде 150-160 ц/га дейін жоңышқа пішенін, 800-850 ц/га дейін жүгері жасыл балаусасын, 650 ц/га дейін мал азықтық қызылша тамыржемісінің тұрақты өнімін алуды қамтамасыз етті. Жүргізілген зерттеу жұмыстары негізінде төмендегідей қорытындылар жасалды: -өнімді бағдарламалау - алдын-ала есептеп және дақылдар мен сорттар потенциалының параметрлерін, ылғалмен қамтамасыз етілуі және т.б. факторлар бойынша өсіру технологияларының элементтерін, соның ішінде – оңтайлы сабақ (егін жинау алдында) жиілігін - анықтайды; - тұқымдық материалдарды тиімді пайдалану арқылы тұқымның себу мөлшерін есептеу әдістемесін даярлау негізінде, табиғи және суармалы ылғалдану жағдайларында жапырақ беті аумағының оңтайлы көрсеткіштерін және егістіктің фотосинтетикалық потенциалын қалыптасу, тыңайтқыш мөлшерін есептеу және т.б. бағалау мүмкіншілігін анықтайды. Өнім деңгейін анықтау және оны өндіріс жағдайында бағдарламалау үшін реттелмейтін факторларды барынша ескере отырып, өсімдік тіршілігіне әсер ететін барлық реттелетін факторларды оңтайландыруға ұмтылу керек. Жоғарыда аталған негізде туындайтын қорытынды: Өнімді бағдарламалаудың барлық негізгі мәселелері бойынша ХХ ғасырда ғалымдармен үлкен ілімдік және іссаналық материалдар жинақталған, сонымен қатар осы тәсілдер Солтүстік Қазақстанның өндірістік жағдайларында қолдануының жоғары тиімділігі дәлелденген. жүктеу/скачать 2,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|