Дістемелік кешен

САЯСИ ИНСТИТУТТАРДЫҢ ЖАҺАНДАНУЫ

жүктеу/скачать 1,41 Mb. бет 72/103 Дата 17.03.2023 өлшемі 1,41 Mb. #75148

Бұл бет үшін навигация:

• 6. Қазақстан Республикасындағы саяси процестер.

САЯСИ ИНСТИТУТТАРДЫҢ ЖАҺАНДАНУЫ - XX ғ. соңында әр түрлі елдердегі бизнес, саяси шешімдер мен экономикалық үрдістер тікелей және жоғары деңгейде бір-біріне тәу-елді әлемдік экономика қалыптасты. Мүндай жаһандық экономикаға ірі эко-номикалық ресурстар мен ірі мүдделік топтар тікелей тартылады. Әлемдік мәдени-ақпараттық сала құрылады. Жа-һандық экономикалық, экологиялық және қауіпсіздік мәселелерін шешетін жаһандық тәртіптегі саяси шешімдерді қабылдай алатын жаһандық жүйе қа-лыптаса бастады (әрі қарай ГСРП, ЖЖШС). Яғни, мәселеге қатынасы бар барлық елдердің қатысуы. Мүндай сая­си шешімдерді қабылдайтын жаһандық жүйені әлемдік өкімет деп те айтады. Мүндай өкімет екі түрде болуы мүмкін: өкілеттілік қағидат негізінде қалыптас-қан ресми өкімет (Үлттар Лигасы, Б¥¥ Қауіпсіздік Кеңесі); немесе массондық түріндегі құпия өкімет түрі. Бүгінде тор сияқты өрнектелген өкімет туралы айтуымызға болады. Мүндай тор: Б¥Ү Қауіпсіздік Кеңесі, НАТО Саяси комитеті, Дүниежүзілік банк және Халықаралық валюталық қор басшысы, т.б. Top сияқты өрнектелген өкіметтің кез келген түйіндері бір-біріне тәуелді, бірақ бір-біріне бағынбайды. Басқару сигналдары нұсқау ретінде емес, жоба-лар түрінде беріледі. Әр бастамашы саяси күш бүл торда өзінің жобалары-мен басқа жаһандық саясат субъекті-лерін өздеріне тартады. Сонымен, жа-һанданған торлық саяси жүйеде саяси күрес партиялар күресі ретінде емес, бас­ка екі түрде болуы мүмкін: жобалар күресі мен ресурстар және бастама үшін түйіндер күресі. Әр жоба - өзара қатынас жүйесіндегі тор ішіндегі түйіндердің бір-бірімен қатынас матрицасы. 6. Қазақстан Республикасындағы саяси процестер. Дамыған елдерде демократия қалыптасып алса, тоталитаризмнің орнына келген Казақстан сияқты елдер демократия жолына енді түсе бастады. Бірақ бүл өту жолы бүл елдерде азаматтық қоғамның өлсіздігінен жөне азамат-тардың қүқы мен бостандығын қоргау тетіктерінің жоқгығы-нан ауыр да ұзакка созылуда. Дегенмен кейіи шегінетін жол жоқ, сондыктаң қазіргі заманғы мемлскеттердің демократия-га өту төжірбиесінің маңызы жас мемлскеттер үшін аса зор.- Польша саясаттанушысы Е.Вятрдіңзерттеулері бойынша мемлекеттердің демократияға бейбіт жолмеи өтуінің негізгі үш түрлі төжірибесі бар. Бірінші форма жогарыдан жасала-тын реформалар арқылы демократияға оту. Бүл жағдайда автаритарлықбилеушілер өз еріктері бойышиа жүйені өзгер-туге бел байлайды. Мөселен, Түркияда Ататүрік, Бразилия 60-шы жылдары осындай жолмен демократиям етті. Екінші түрі бүрынғы автаритарлықрежимнііі іиүгыл күйреп, езінің дәрменсіздігін танытуы. Чехославакияда, Грецияда осылай болды. Үшінші түрі билік басымда тұргандар мен ошгози-цияның келісімі бойынша бірте-бірте реформа арқылы демократиялық жолға түсу. Испаиияда осылай болды. Қоғамдық дамудың қазіргі замангы тежірбиесі көп елдер үшін демократияға өтудің үшінші жолы қолайлы екенін керсетіп отыр. Тек бүл үшін мынандай жағдайлардың болуы қажет: үкіметтің көпшіліктің мүдделеріне сай келетін реформаны жүргізуге, қоғамның демократиялық жолмен алға басуына кедергі жасайтыи ескі, қарсы күштерді бейтараптандыру кабілеттігі, ақырында когамның езінің де топтасуға, қолдап, қолдау көрсетуге, яғни төменнен қимыл көрсетуге қабілеті болуы керек. Тарихи тожірибе демократияның "жоғарыдан" калыптастырылуы өте сирек болғанын көрсетеді. Көбінше демократия "төменгі жақтың", халықіың қолдап, қысым жасауы, әр түрлі саяси және өлеуметтік топтардың бірлесіп кимыл жасауы, осы арқылы саяси және экономикалық реформаңьщ барысына эсер етуі арқасында орнады. Қазіргі көп үлтты мемлекеттерде демократияға өту жолының қиыншылыктарымен бірге ерекшеліктері де бар. Осы проблеманы зерттеген көптеген саясаттанушылар көп үлтты мемлекеттердің демократиялық жолға түсуінің ерекшеліктерін зерттеуде. Мәселен, Оксфорд университетінің профессоры А.Степан бүл женінде былай деп көрсетеді: көп үлтты орта жағдайында егер мемлекет түрғындардың бәріне бірдей тең азаматтық қүқыкты камтамасыз ететін саясат жүргізсе, ол қүкьіқгардың жүзеге асуына кепілдік берсе, демократияны ойдағыдай қалыптастыру мүмкіндігі арта түседі. Егер демократияға ету демократиялық емес жүйе кезінде басталатын болса, ол үшін алдымен сайлау өткізіп, легитимдік жүйе жасап алу, онан соң консенсуска, келісімге келу шараларын іске асыру керек. Осы түрғыдан алғанда біздің Казакртан Республикасында ел Президенті Н.Назарбаевтың коғам өмірін, ел басқару жүйесін оңтайландырып, демократияландыру, барлық ұлттар мен әлеуметтік топтардың ауыз бірлігі мен топтасқандығын, олардың құқы мен бостандығын бірдей қамтамасыз ету арқылы іске асырып жатқан саясаты әбден зерттеуге тұрарлық. Бұл саясат еліміздің Ата Заңында өзінің құқықтық негізін тапқан. жүктеу/скачать 1,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу: