Оқу пәнінің 10 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны

«Кіріспе (1 сағат)»:

1) биология ғылымы, ғылымдар жүйесіндегі биологияның орны, әлемнің ғылыми бейнесін түсініп білуде биологияның маңызы, биологияның басқа ғылымдармен (химия, физика, математика, география, астраномия және басқалары) байланысты, жаратылыстану ғылыми пәндер жүйесіндегі «Жалпы биология» курсының алатын орны, мақсаты мен міндеттері;

2) көрсетілім: биолог-ғалымдардың суреттері, “Биологияның басқа ғалымдармен байланысы” — сызбанұсқа.

18. «Цитология. Цитологияның міндеттері (1 сағат)»:

1) заманауи цитология пәні, міндеттері және зерттеу әдістері. Цитологиялық зерттеулердің басқа биологиялық ғылымдар мен медицина және ауыл шаруашылығы үшін маңызы.

19. «Жасушалық теория (19 сағат)»:

1) «Жасушаның химиялық құрамы» (9 сағат):жасушаның ашылуы және зерттеу тарихы, жасушалық теорияның негізгі қағидалары, оның биология ғылымының дамуындағы маңызы; жасуша тірі тіршілік иесі дамуының, құрылымы мен қызметінің бірлігі. жасушаның химиялық құрамы; су және басқа бейорганикалық заттар, олардың жасуша тіршілігіндегі рөлі. Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, липидтер, нуклеин қышқылдары, АТФ, олардың құрылысы және жасушадағы рөлі;

20. «Тіршіліктің жасушалық емес формалары (2 сағат)»:

1) вирустар және фагтар. ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы) вирусы, оның құрылысы мен тіршілігінің ерекшеліктері, вирустық аурулардың алдын алу.

21. «Жасушадағы зат және энергия алмасу (метаболизм) (9 сағат)»:

1) жасушадағы зат және энергия алмасу, зат алмасу реакцияларының катализдік сипаты, пластикалық және энергиялық алмасулар, энергиялық алмасудың негізгі кезеңдері, жасушалық тыныс алу процесінің ерекшеліктері, органикалық заттарды түзу және қабылдау әдістері: автотрофтар және гетеротрофтар;

2) фотосинтез, оның сатылары, биосферадағы ғарыштық рөлі;

3) хемосинтез, оның биосферадағы рөлі.

4) нәруыз биосинтезі, генетикалық ақпараттың негізі — ген туралы түсінік, генетиткалық код, нәруыз синтезіндегі матрицалық принцип. ДНҚ-лық матрицаға сәйкес а-РНҚ-ның түзілуі, биосинтездің реттелуі;

5) гомеостаз туралы түсінік, жасушадағы зат және энергия алмасу процестерінің реттелуі.

6) көрсетілім:

өсімдік және жануар жасушаларының микропрепараттары; фотосинтез процесін бейнелейтін тәжірибелер; жасуша модельдері; ДНҚ мен РНҚ-ның және түрлі молекулалар мен вирустық бөлшектердің моделдері; жасушадағы метаболизм жолдарының сызбанұсқалары, “Нәруыз биосинтезінің” аппликациялық — моделі;

7) зертханалық жұмыстар №1 «Эукариоттық (өсімдік, жануар, саңырауқұлақ) және прокариоттық (бактериялар)жасушалардың құрылысы»;

№ 2 «Пияз эпидермисінің жасушаларындағы плазмолиз және деплазмолиз құбылыстарын бақылау», № 3 «Өсімдік жасушаларындағы цитоплазманың қозғалысын бақылау».

22. «Организмдердің көбеюі және жеке дамуы (онтогенез) (10 сағат)»:

1) «Өсімдіктер мен жануарлардың жыныссыз көбеюі (2 сағат)»:

өзін-өзі ұдайы өндіру — тіріге тән жалпылама қасиет;

митоз жыныссыз көбеюдің және көпжасушалы организмдер өсуінің негізі, оның фазалары және биологиялық маңызы;

организмдердің жыныссыз көбею формалары:

қарапайымдар жасушаларының митоздық бөлінуі, споратүзуі;

біржасушалы және көпжасушалы организмдердегі бүршіктену;

вегетативтік көбею;

жыныссыз көбеюдің эволюциялық маңызы.

2) «Жынысты көбею (3 сағат)»:

жынысты көбею;

мейоз, оның биологиялық маңызы;

сперматогенез, овогенез, ұрықтану, гүлді өсімдіктердегі ұрықтанудың ерекшеліктері, ұрықтанудың биологиялық маңызы;

3) «Жеке даму (онтогенез) (3 сағат)»:

организмдердің жеке дамуы (онтогенез) түсінігі;

бөліну, өсу, жасушалардың жіктелуі, органогенез, көбею, картаю, организмнің өлуі;

Э. Мюллер және Э. Геккельдің биогенетикалық заңы. Өсімдіктердің онтогенезі. Жануарлардың онтогенезі. Дамып келе жатқан ұрықтағы дене бөліктерінің өзара әсері.

4) «Организмнің дамуы және қоршаған орта (2 сағат)»

организмнің эмбриондық және постэмбриондық дамуындағы қоршаған орта факторларының рөлі, улы заттардың (токсиндік): темекі түтіні, алкоголь, есірткі, түрлі-түсті, ауыр металлдар және радиоактивті заттардың эмбриондық және постэмбриондық даму барысына әсері (туа біткен кемтарлықтар);

организмнің өсуі және дамуы, орта жағдайларының өзгерістеріне организмнің бейімделу деңгейлері, организмнің қартаюы және өлуі, жыныссыз көбеюдегі онтогенез өзгешелігі;

көрсетілім: жыныссыз, жынысты көбеюді, жоғары сатыдағы өсімдіктердің эмбриондық және постэмбриондық дамуын бейнелейтін кестелер, сызбанұсқалар; омыртқалы жануарлар ұрықтарының ұқсастығы, митоз және мейоздың сызбанұсқалары.

23. «Генетика негіздері (12 сағат)»:

1) «Тұқымқуалаушылықтың негізгі заңдылықтары (7 сағат)»:

генетиканық даму тарихы;

белгілердің Мендель ашқан тұқым қуалау заңдылықтары;

тұқым қуалаушылықтың гибридологиялық әдісі; моногибридтік будандастыру; басымдылық көрсету заңдылығы; ажырау заңдылығы; толық және толық емес доминанттылық; гаметалар тазалығының заңы, оның цитологиялық негіздемесі, көптік аллельдер, талдаушы шағылыстыру, дигибридтік және полигибридтік шағылыстыру, тәуелсіз үйлесімділік заңы, фенотип және генотип, тұқым қуалаудың генетикалық заңдарының цитологиялық негіздері, жыныстың генетикалық анықталуы.

Жыныс хромосомаларының генетикалық құрылымы, гомогаметалы және гетерогаметалы жыныс. Жыныспен тіркес тұқым қуалайтын белгілер, тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы, гендердің тіркесу топтары, белгілердің тіркес тұқым қуалауы, Т. Морган заңы, гендердің толық және толық емес тіркесулері, хромосомалардың генетикалық картасы, генотип — біртұтас жүйе, хромосомалық (ядролық) және цитоплазмалық тұқымқуалаушылық, белгілердің анықталуында аллельді гендердің өзара әрекеттесулері (доминанттылық, толық емес доминанттылық, кодоминанттылық және аса жоғары доминанттылық) және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесулері ( комплементарлық, эпистаз және полимерия);сарамандық жұмыс, генетикалық есептер шығару;

24. «Өзгергіштің негізгі заңдылықтары (5 сағат)»:

1) згергіштіктің негізгі формалары. Генотиптік өзгергіштік: Мутациялар.

2) гендік, хромосомалық және геномдық мутациялар, сомалық және генеративтік мутациялар, жартылай летальды және летальді мутациялар.

3) мутациялардың себептері мен жиілігі, мутагендік факторлар, мутациялардың эволюциялық рөлі;

4) үйлесімдік өзгергіштік, гендердің түрлі үйлесімдерінің пайда болуы және олардың генетикалық алуантүрлілікті (түрдің шегінде) қалыптастырудағы рөлі, үйлесімдік өзгергіштіктің эволюциялық маңызы, тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі гомологтік қатарлар заңы;

5) фенотиптік немесе модификациялық өзгергіштік, белгілер мен қасиеттердің дамуы және олардың жарыққа шығуында сыртқы орта жағдайларының рөлі, модификациялық өзгергіштіктің статистикалық заңдылықтары, доминанттылықты басқару;6) көрсетілім:

тұқымқуалаушылық заңдылықтарын, хромосомалардың айқасуын бейнелейтін модель — аппликациялар;

қоршаған орта жағдайларының организм өзгергіштігіне әсерін көрсететін тәжірибе нәтижелері;

кеппешөп материалдары, будандық, полиплоидтық өсімдіктердің жинақтамалары, нақпішіндері.

№ 1 «Өсімдіктер мен жануарлардағы өзгергіштікті зерттеу, вариациялық қатар және қисық құрастыру».

№ 2 «Өсімдік фенотиптерін зерттеу»

25. «Адам генетикасы (5 сағат»):

1) адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері, адамның генетикалық әртүрлілігі, адамның және адам нәсілдерінің шығу тегі туралы генетикалық мәліметтер, адам белгілерінің тұқым қуалау сипаты, денсаулықтың генетикалық негіздері, адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері, генетикалық аурулар, генотип және адамның денсаулығы, популяция генофонды.

2) биологиялық және әлеуметтік тұқым қуалаудың арақатынасы, генетиканың әлеуметтік проблемалары, гендік инженерияның этикалық проблемалары;

3) генетикалық болжау және медициналық-генетикалық кеңес беру, оның практикалық маңызы, міндеттері және болашағы.

4) көрсетілім:

адамның хромосомалық аурулары және олардың фенотиптік көрініс беруі.

зертханалық жұмыс № 6. Шежіре құру.

26. Селекция және биотехнология негіздері (9 сағат):

1) селекцияның міндеттері және әдістері, генетика — организмдер селекциясының ғылыми негізі, селекция үшін бастапқы материал. Н.И.Вавиловтың мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары туралы ілімі, қолтұқым, іріктеме, штамм, өсімдіктер және жануарлар селекциясы, селекциядағы қолдан сұрыптау, будандастыру — селекциялық әдіс ретінде, шағылыстыру типтері, өсімдіктер селекциясындағы полиплоидия, заманауи селекцияның жетістіктері;

2) микроорганизмдер, саңырауқұлақтар, прокариоттар-биотехнологлиялық нысандар;

3) микроорганизмдер селекциясы және оның микробиологиялық өнеркәсіп үшін маңызы;

4) тамақ өнімдерін, дәрумендерді, ферменттер мен дәрілерді микробиологиялық өндіру;

5) биотехнологияның проблемалары және болашағы.

6) гендік инженерия, оның жетістіктері және болашағы.

7) көрсетілім:

тірі өсімдіктерді, кеппешөптерді нақпішіндерді, кестелер, суреттер мен сызбанұсқаларды, селекциялық жұмыстардың нәтижелерін бейнелейтін басқа да материалдарды пайдалану;
белгілі ғалым селекционерлердің фотосуреттерін, өсімдіктердің жаңа іріктемелерін;

жануарлардың жаңа қолтұқымдарын алудың әдістерін бейнелейтін сызбанұсқаларды, кестелерді;

микробиологиялық өндірістің сызбанұсқаларын, микробиологиялық синтез өнімдерін көрнекілеу.