«Дүниетану» сабақтарында пысықтау. Оқушылардың білімін тексеру. Дүниетану сабақтарында тест қолдану
Қазақстанның экологиялық проблемалары
жүктеу/скачать 82,48 Kb.
|
дуниетану)
- Бұл бет үшін навигация:
- . Арал теңізі
| Қазақстанның экологиялық проблемалары Ауа, су, жер – бізді қоршаған орта. Бүгінде олардың жағдайы апатты деп бағаланады, планета экологиялық дағдарысты бастан кешуде. Қазақстанның негізгі экологиялық проблемалары қандай: Қазақстандағы ауаның ластануы Келесі себептер бойынша: Пайдалы қазбаларды өндіру және өңдеудің (қорғасын, мырыш, фосфор, хром өндірісі) өсуі. 20 миллиард тонна қалдық жиналған, олардың үштен бір бөлігі күнделікті ауаны токсиндермен уландырады. Кәсіпорындар ескі тиімді емес тазарту жүйелерін пайдаланады, нәтижесінде атмосфераға мыңдаған зиянды зат шығарылады. Мұнай мен газ өндіру кезінде ілеспе газды жағу. Бұл атмосфераға күлдің шығарылуымен бірге іске асады. Атмосфераға көміртек пен қорғасын тотығын шығаратын автокөліктер санының көбеюі. Оларды пайдалану кезінде сапасы төмен жанармайлар құйылып, көбінесе пайдаланылған газдарды тазартуға арналған сүзгілер қолданылмайды. Осы факторлардың әсерінен республикамыздың 15 ірі қаласында ауаның ластануының шекті деңгейінен асып түсті. Ең лас атмосфера Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстарында тіркелді Осының барлығы Қазақстанда бүгінде ауаның ластануына байланысты экологиялық мәселелердің туындауына әкеп соқтырды. Қазіргі таңда: 1. Елдегі қалалардың басым көпшілігі ауаның шамадан тыс ластануынан зардап шегеді: кейбір елдімекендерде ауаның ластану көрсеткіші қалыпты нормадан 8–10 есеге артық. 2. Таза ауа тек Ақтау мен Петропавлда ғана сақталған. 3. Нұр-Сұлтан, Ақтөбе, Өскемен, Қарағанды, Балқаш және Жезқазған қалаларында соңғы бес жылда ауаның тұрақты түрде ластанып келе жатқандығы байқалады. 4. Өндірістік кәсіпорындардың зиянды қалдықтары 85%-дан астам көрсеткішті құрайды. 5. Қазақстан ауа ластануының ең төменгі индексі көрсеткіші бойынша рейтинге 64-ші орынды алады. Қазақстанда ауаның ластануы мәселесін қалай шешуге болады? Ол үшін: Өндірістік кәсіпорын қалдықтары көлемін азайту. Атмосфераны ластайтын зиянды заттардың деңгейін азайтатын заманауи тазарту жүйесін орнату. ІТД бар көлік санын қысқарту және сапалы фильтрлер арқылы пайдаланылған газды тазарту мәселесін жолға қою. Ішкі тұтану двигательдері бар көліктерді атмосфераға көп зияны жоқ электр көліктеріне алмастыру. 2025 жылы 10 қалада ауа ластану көрсеткішін жоғары көрсеткіштен орташаға дейін төмендетуді көздейтін "жол картасын" жүзеге асыру жоспарлануда. Алдағы жылдары ауаның ластануын ғана емес, сондай-ақ су асты қоймаларының да ластану жағдайын жақсартуға мүмкіндік беретін бірқатар кешенді шара қолға алынады деп күтілуде.
Қазақстандағы судың ластануы Қазақстан – Орталық Азиядағы ең ірі мемлекет, бірақ сумен қамтамасыз ету тұрғысынан ол ең қиын жағдайда тұр. Бүгінде Қазақстанда 33 су нысаны пайдалануға жарамсыз. Еліміздегі экологиялық ахуалы ең төмен теңіз-көлдердің арасында – Арал теңізі, Балқаш көлі мен Каспий теңізі бар. Елдегі су ресурстарының экологиялық жағдайының нашарлауына келесі факторлар әсер етті: Ол кезде республикада 10 миллион гектар суару үшін су қоры жеткілікті болар еді, іс жүзінде ол 50-60 миллионға жетті. Сондықтан кейбір табиғи су қоймаларында апатты жағдай орын алды. Кеңес дәуірінде мақта алқаптарын суару үшін өзендердің немқұрайлы қолданылуы. Бұл жағдай тек бізде ғана емес, көрші республикаларда да кездеседі. Суару арналары күшейтілмегендіктен, өзендерден судың көп бөлігі құмға құйылды. Арал теңізі жойылып кетудің алдында тұр. Бұрындары әлемдегі төртінші көл болатын. Теңіздің қазіркөлемі бойынша төрттен бір және көлемі жағынан оннан бір бөлігі қалды. Қазір бұл – екі таяз су қоймасы. Себебі, оны толтырған Сырдария мен Әмудариядан суды егін суаруға жұмсалды. Арал теңізінің экологиялық проблемасының көптеген салдары бар. Судағы тұз концентрациясы 14 есеге ұлғайды. Теңіздің бұрынғы түбінде үлкен тұзды батпақтар бар еді, олардың үстіндегі тұз жүздеген шақырымға созылып, осы жерден алыс орналасқан жерлердің эрозиясын тудырады. Суда шоғырлану тек тұздың ғана емес, сонымен қатар ұрықтандырылған ауылшаруашылық жерлерінен өзендерге ағып кететін улы заттардың да жоғарылауына әкеп соқтырды. Бұл көлдегі кәсіптік балық аулаудың кесірінен жойылды. 1980 жылдардан бастап ол тоқтатылды. Бұрын сан алуан балықтардың 32 түрі болған. Бұрын көлде балықтың сирек кездесетін түрлері – қарапайым сазан мен көксеркені аулауға болатын, ал Одақтың кезіндегі болған қарапайым сазан балықтарының жартысына жуығы осы теңізден ауланған. Таязданудың себебі өзендерден су аз келеді. Өзендерге су электр станциялары үшін бөгеттер салып, арналарды жауып тастады. Құрып кету алдында тұрған Арал теңізінің суының тартылуы елде төмендегідей жағдайлардың өршуіне себеп болды: лай көшкіндерінің жиі болуы; жалпы биологиялық өнімділіктің өзгеруі; балықтардың көбеюі үшін қолайсыз жағдайлардың туындауы; жағалаудың шөгуі және бұзылуы; топырақтың ластануы; тұз концентрациясының 14 есеге артуы; теңіздің жалпы аумағы мен көлемінің азаюы; су кеңістіктерінің улы заттарға толуы; жер асты суы деңгейінің төмендеуі, салдарынан құнарлы жерлер шөлге айналуда; жасыл оазистердің жойылуы, құстар мен жануарлардың кейбір түрлерінің жойылып кетуіне не себеп болды. Балқаш көлінің жағдайын алаңдауға болады. Арал теңізінің тағдыры қайталануы мүмкін. Бұл ерекше су айдыны, себебінің оның бір бөлігі ащы сумен, бір бөлігі тұщы сумен толтырылған. 1960 жылдардан бастап Балқаш көлінің экологиялық проблемалары басталды: таяздана басталды, су деңгейі екі метрге төмендеді. Ауданы екі мың шаршы шақырымға қысқарды. Мұнда тұзды батпақтар да пайда болады. Өнеркәсіптік қоқыс қалдықтары мен көл маңында орналасқан қалалардан аққан ағын суларды Балқашты ақырындап жойып жатыр. Балқаш мыс балқыту зауыты көлдің жанына жүздеген мың тонна қалдықтарды тастайды. Олардың ішінде күкірт диоксиді және қауіпті ауыр металдардың онға жуық түрі бар. Өндірістен жыл сайын мыңдаған тонна улы шаңдар көлге тасталады. Каспий теңізінің экологиялық проблемалары Қазақстанға да зардабын тигізуі мүмкін. Теңіз суларында қауіпті тенденция байқалады - ол өзін-өзі тазарту мүмкіндігін жоғалтып барады. Себеп бірдей – адамның іс-әрекеті. Мұндағы оның ерекшелігі – теңіз жағалауында және теңізге дейінгі платформаларда мұнай өндіру Жер ресурстарының жағдайы атмосфера мен судағы экологиялық жағдайға тікелей байланысты. Әдетте жер ресурстарының экологиялық жағдайын өндірістік қалдықтар, демалыс орындарының қоқысқа толуы және радиоактивті зала келу сынды жайттар ушықтырады. Әсіресе соңғы мәселе Семей полигонында ядролық сынақтардың өтуіне тікелей байланысты болып отыр. Семей полигонын 1947 жылдан бастап сала бастаған, ал ең алғашқы сынақ 1949 жылдың 29-шы тамызында жасалған. Өңірде 1989 жылға дейін 468 ядролық сынақ жасалды. Семей ядролық полигонында 40 жыл атом қаруы сынақтан өтті. 300 шаршы шақырым жер ұзақ уақыт бойы барлық тіршілік иелері үшін қауіпті болып қала береді. Мұның салдары әлі де толық анықталмаған. Полигон тек 1991 жылы ресми түрде жабылды. Семей полигонынан бөлек Қазақстан аумағында 5 ірі уран өндіретін және көлемі жөнінен орташа көптеген аймақ бар, олардың барлығы жер қыртысындағы радиоактивтілік деңгейін көбейтіні сөзсіз. Қазақстанның жер ресурстарының ластану мәселесін қалай шешуге болады? Өзекті мәселені тек жер қыртысын қайта қалпына келтіру және сауықтыруды, заң бойынша тыйым салынған жерлерге қоқыс қалдықтарын тастаған заңдытұлғаларға айыппұл көлемін арттыруды көздейтін кешенді бағдарламалар ғана шеше алады. Ол үшін қоқысты утилизациялау және оны қай өңдеу шараларын қолға алған жөн. Яғни қоқыс өңдейтін зауыт құрылысын салу – мәселені шешуді біршама жеңілдететін еді. Мысалы: Демалыс және спортпен айналысу орындарын, турбазаларды салу. Жер учаскелерін көшет ағаштарын отырғызу және ауыл шаруашылығына қажет тыңайтқыштарды өндіруге дайындау. Пайдалануға жарамайтын учаскелерде санитарлық-гигиеналық шараларды қолға алу. Қазақстан Үкіметі БҰҰ-на Семей өңірін қайта қалпына келтіру бағдарламасын әзірлеуге өтінім берді. Оған ядролық қару сынақтарының зардабын зерттеу және радиоактивті аймақ маңында тұратын тұрғындарға гуманитарлық көмек көрсету бойынша кешенді шаралар кіреді. БҰҰ Ассамблеясы Семей өңірін қалпына келтіру жөніндегі резолюцияны қабылдады. Жерді қайта қалпына келтіру жұмыстары әскери полигон, Байқоңыр космодромы мен іске қосу алаңдарына қатысты болып отыр. Зымырандарды іске қосылатын орындарда отынның барлық түрлерінен қалған қалдықтар мен құрылыс қоқыстары мөлшерінің шамадан тыс көп екендігі байқалады. Сонымен бірге өндірістік кәсіпорындар, мұнай өңдеу зауыттары мен автомобиль жолдары жанындағы аумақтарды да ұмытпаған абзал. Бұл жерлерде химиялық және өндірістік қоқыспен ластану байқалады. Сонымен бірге бірқатар демалыс аймақтары да ластанған. жүктеу/скачать 82,48 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|