Үйсіндердің мәдениеті, салт-дәстүрі мен діни нанымдары:
Үйсіндердің салт-дəстүрі туралы ғылыми деректер аз. Ертедегі үйсіндер өлген адам тіріледі деп сенген.
Ер адамдардың жанына сауыт-саймандар, қару-жарағы – садақ, жебелер, қанжар, найза, қамшы, пышақ секілді заттар қойылған.
Үйсіндер жаратушы күшке сенген. Оған арнап құрбандық шалып отырған. Үйсіндер күнге табынған.
Қаңлылар (б.з.б. ІІІ ғ.- б.з. V ғ.)
Жазба деректерде қаңлылар Арыс, Талас жағалауында, Сырдарияның төменгі ағысында өмір сүргені айтылады.
Қаңлылар туралы Иранның қасиетті кітабы «Авестада» жазылған.
Қаңлылар туралы негізгі дерек көздері: Қытай деректері
Қытай деректері бойынша, қаңлыларда 120 мың түтін немесе шамамен 600 мың адам, 120 мыңға дейін жауынгер болған.
Елдің астанасы: Битянь қаласы
Қоғамдық құрылысы:
Қоғамдық құрылысы:
Қаңлы елін хан биледі.
Елді басқаруға ханға оның үш орынбасары- уәзірлері көмектесті.
Қаңлы елі ел өз ішінен бес иелікке бөлініп, әр иелікті кіші хандар басқарды.
Кіші хандарға бағынатын ру, тайпаларды көсемдер басқарды.
Соғыс тұтқындары құлдарға айналып, қаңлы шаруашылығында ұсақ жұмыстарға қолданылады.
Шаруашылығы мен тұрмысы:
Қаңлылар жерінде металл өндірісі, әсіресе темір ұсталығы, қола құю, зергерлік ісі дамыған.
Қазақстанның оңтүстігіндегі егіншілікке қолайлы жерлерде қаңлылар отырықшы тіршілік еткен.
Қаңлы елінің жері арқылы Ұлы Жібек жолы өткен, сондықтан қаңлылар бірқатар елдермен сауда қатынасын жасаған.
Қаңлы әйелдері арасында қолөнердің жүн өңдеу кәсібі жақсы дамыған. Олар жүннен киіз басып, иірілген жіптен киім, түрлі төсеніштер тоқыған.
Ғұндар — көшпелі халық. Ғұндар тәңіршілдік дінді ұстанып, түркі жазуын пайдаланған. Сөйлеу тілі де түркі тілі болған. Шығыста Мөде «шығыс қу» тайпаларын бағындырды, ал оның құрамына, шамамен алғанда, Керулен және Онон алқаптарында мекендеген сәнби және ұқуан тайпалары кірген. Мөде батыста юеди (юечжи) тайпаларына қарсы жорықтар жасаған. Бұл кезде қазіргі Кореядан Тибетке және Шығыс Түркістаннан Хуанхэнің орта ағысына дейін созылып жатқан аумақ ғұн шаңюйлерінің қол астына түскен, ал солтүстікте ғұн конфедерациясына біріккен тайпалар Байкөлден арғы оңтүстік аудандарға дейінгі аумақты алып жатты.
