Мәдениеттану
Александр
Готлиб
Баумгартен
(1714—1762)
Н еміс ф илософ ы -рационалистісі.
Э стетика-әсем дік
атауын
ғылым ауқы м ы на енгізген.
42
Модениеттану
ДИЗАЙН
КӨРКЕМДЕУ
Дизайн (ағылшын тілінде сіезі^п —
сызу,
сызба,
сурет,
жоба) ш ы ғар м аш ы л ы қ қ ы зм е т ін ің өнім дері. Бүл
шығармашылықты қызмет кеңістілікті-заттықтылықты
ортаны қалыптастыруға, қүрастыруға бағытталған. Бүл
үдерісте шығармашылық қызметтің эстетикалық* және
қы зметтілік бірліктісі жетіледі. Д изайнны ң нысаны
ретінде, кез келген көрініс бола алады. Қаладан бастап
интерьердің* элементтеріне дейін, күрделі техникадан
қарапайым қолды қ қүралға дейін,
дизайн саласына
енеді. Аталғандардың барлығы адамзатты қорш аған
заттылық ортаның бөлігі.
Ертелікті қолеңбектілігінде, халы қты ң заттылық
шығармашылығында, дизайнерлік-көркемдеулік қызмет-
тіліктің м аң ы зд ы л ы қты ретіндегі
әдемілікті ж әне
пайдалықты үстанымның жүзеге асырылғанын көруге
болады. Қоғамның даму барысында,
техниканың даму-
ымен заттылы-кеңістілікті қоршауды жасау, үйлестіру
өте күрделі бола бастайды. Осы үдерісте техникамен
өнердің, екіжақтылық қосылуына, дизайнерлік баста-
маның тағайындалуы жоғарланады.
Ө з-өзін д ілікті п р о ф есси я-м ам ан д ы л ы қ ретінде,
дизайн XX ғасырдың басында ерекшеленеді. Ерекше-
леніп, әлеуметтік және ғылыми-техникалық дамудың,
заттылы-кеңістілікті ортаны
эстетикалау барысындағы
қойы лған есептерін ш еш іп отырды. Бүгінгі күнде
Дизайн сәулеттілікпен қолданбалықтық қалыптастыру
44
Мәдениеттану
өнерімен бірге, заттылық-көркемділіктік шығармашы-
лы қты ң ең жетекшілікті түрі болып келеді. Дизайн
заттардың сыртқы көріністерінің болуына эсер етіп
қоймай, бүлардың қүрамдылықты байланыстарына да
қатысады және бүларға қызметтілік, композициялық*
бірліктісін қамтиды. Дизайн
заттайлық және көркем-
ділік мәдениеттің екіжақтылы қызметтілік қозғалысына
белсенді қатысады. Адамдарды қоршаған көп заттар,
бүйымдар, өздерінің тағайындалуымен, пайдалану жақ-
тарымен және сыртқы көріністерімен, уақыттың өтуіне
байланысты ескіре бастайды.
Заттылық қоршау'көріністілік өзгеруін, сақталынған
бөлш ектердің-элем енттердің қалп ы н а келтірулерін
әрдайым қажет етеді. Бүнымен — Дизайн, сәулеттілікпен
бірге айналысады.
Дизайн адамдардың
пайдалы қты қажеттіліктерін
қанағаттанды рум ен ж әне техниканы ң дамуындағы
шынайылықты үдерістермен тығыз байланысты. Дизайн-
нің әрқаш анда біржағынан өндіріс саласында және
тү ты н у д ағы а н ы қ т а у л ы қ а р ы м -қ а т ы н а с т а р ы н а
кірістірілгенін көреміз.
Дизайнның нысандары көбінесе тауар ретінде болады.
Д и зай н қ о ғам н ы ң әл еу м еттік-м әд ен и еттіл ік даму
бары сы ны ң механизмдерін қозғайды ж әне қалы п-
тарының, қалауларының, эстетикалық мүраттарының
қалыптасуларына эсер етеді. Осынысымен қоршаған
ортада, адам дарды ң тап ты қ қ ар ы м -қ а т ы н а с ы н ы ң
қүралы на айналады . Н ары қ қар ы м -қаты н асы бар
қоғамда, Дизайнді өнімнен қосымша қүнды алу үшін,
коммерциялық* жарнамалық
мақсаттылықта пайдала-
нады. Шет елдерде, біздің елімізде, прогрессивтік көр-
кемділіктік қайраткерлері, өнермен және техникамен
алдыңғы саптағы идеялар үшін күрес жүргізеді.
45
Мәдениеттану
Д изайн эстетикалық қызметтің түрі ретінде бола
түрып, қорш аған заттылық-кеңістілік
ортаны гумма-
низациялауға* бағытталады. Дизайннің үндестілік өнер-
лерден айы рм аш ы лы ғы н м ы надан білеміз. Егерде
суретшілер тақырыпты тандауда және іс жүзіне асыруға
байланысты пайдаланған қүралдарда еркінді бола алса,
Дизайнерлер сыртқы көпшілікті шектеулермен-сүрау-
ларға байланысты, (қызметтіліктік, заттайлық, нарық-
тық сүрауларына,
сән-мода, әлеуметтік тапсырыстары
бойынша)- өздерінің шығармашылық есебін, ыңғай-
лықты-келісімді шешулерден көреді. Дизайннің өзімен
көрсететін екі ж ақты лы қты қозғалы сты қ жүйесінің
әртүрлі көріністері болады. Бүларға (жүйеліктік, кешен-
діліктік, графикалы қ дизайн, қалалы қ дизайн, т.б.)
апарылады.
Дизайн үғымымен
“көркемділік жобалау-қүрастыру”.
Достарыңызбен бөлісу: