Досмурзин ержан

Мәдениеттану
сәндеу. Бүл екі үғым б ір-бірім ен өнердің барлы қ 
сал ал ар ы н д а бірлесе қ ы зм е т атқарад ы . М ы салы : 
сәулеттілікте, дизайн — декор ғимараттың сәулеттілік 
ш еш ім ім е н б ір л ік т і к ө р ін е д і. Қарапайым декор, 
ғимараттың қабы рғалары ны ң әр түрлі жөндеуімен, 
боялуымен шектеледі. Ал күрделі декор, фронтондарда* 
және қабырғаларда әр түрлі әдемілеулерден, жазуларды, 
жапсыруларды, орналастыру арқылы жетіледі.
Әдемілеудің өзі, заттың көрнектілісін ашып жеткізуге 
көмектесетін қүралдардың бірі болып, оның эстетикалық 
әсерлігін күшейтеді. Ғимараттың, пәтердің, бөлменің, 
ж е т іс т ік с із ә д ем іл еу і, бүл д и з а й н е р л ік ө н е р ін ің
шығармасын дүрыс бағалауына кедергі жасауы мүмкін.
Декор — әдемілеу бүл дизайндағы салулардың, заттың, 
бүйымның әдемілеулік жүйесі.
Бүгінгі күнгі тез өзгермелі әлемде, дизайнерлерде 
өткенді “Аңсау” ой-өрістерінде орын алып, жарыққа 
кейіптеледі. Әсіресе “форманы ”, “түрді” , “қалыпты” 
жоғалтудың “Аңсауы”, бүгінгі болмыстағы “Қалыпты” 
жасау ой-өрісі көп орын алады. Айтылған “қалыпты” 
жасау ой-өрісі өткен уақытты көп толтырған. Бүгінгі 
күн, бүл бағыттағы мәселелерді алдыға қойып айтып 
салады.
Адам өзінің мәдениеттілік-эстетикалық талғамын, 
түрмыстық қажеттіліктерін, сүранымдарын қанағат- 
тандыру үшін, дизайнерлік бау-бақшалық өнерді, өзінің 
орналасқан жерінің эстетикалық келбетіне, пейзаж- 
дылық* парктерге, бақш аларға, көгалданды ры лған 
учаскелерге кейіптейді.
Дизайнер табиғаттың әуесқойшысы. Бүнда дизай­
нер, табиғаттың өзінің бастағанын аяқтайды. Өзінің 
дизайнерлік өнерінде, кездейсоқтықты ж оққа шығара- 
ды, ландшафтің* жетіспей түрған бөліктерін қосады.
52

Модениеттану
Жердің географиялық ерекшеліктерін есепке ала отырып 
(жасанды жолдарды, жаратылыстық көк отырғызуларды, 
су жиындарының орындарын, бүрқақтарды, әңгімелесу 
о ры н д ары н , м үсінд ерді, ам ф ораларды *, ж асанды
саңырауқүлақтарды, әр сораптылық гүлдердің отырғызу 
оры н дары н ) ж обалап, сәу л еттілік қү р ы л ы стар ға, 
салуларға бірлестіреді.
Д и зай н ер лік б ау -б ақ ш ал ы қ өнерде табиғатты ң 
элементтерін және сәулеттілік түрғызуларын, бірлікті 
үйлесімділікті толықтыру, ең бастылықтысы болып 
келеді. Тарихи даму үдерісінде, көп әдістер мен кел- 
беттер, дизайнерлік бау-бақш алы қ өнердің ком по- 
зицияларында* шыға бастады. Бүлар өз уақытының 
дәстүрлерін, түрм ы сты қ ж әне м әдениеттілік өзін- 
діліктерін, эстетикалық мүрағияттарының өзгерулерін 
есепке ала отырды.
Дизайнерлік бау-бақш алық өнерде пейзаждылық* 
және әрдайымдылық атаулары, негізгі түрлері ретінде 
сипатталады. Әрдайымдылық түріне геометриялық салу, 
қатаң үтымдылық сүлба тән. Бүл парк түріндегі қүры- 
лы м дағы ж ар аты л ы сты қ таб и ғатты ң сән і. Ө зін ің
күштілігі бойынша - “дүрысеместік” , “ретсіздік” әр- 
дайымдылық еместігіне байланысты, тіпті айтқанда 
екіншілікті мағыналығына ие болады. Дизайнерлік бау- 
бақш алы қ онерінің пейзаж ды лы қ түріне, көбінесе 
табиғатты ң өзінің ж асаулары м ен, ко м п о зи ц и ялы қ 
элементтерінің әсемділікті орналасулары тәнлікті.
Әрдайымдылықты парктерді әлісін “француздық”, 
“ағылш ындық” пейзаждылықты деп атайды. Бүгінгі 
күннің адамында “жаңа” эстетикалық мүрағият үстем- 
ділігі орын алды және “Жаратылыстық Адам” табынуы 
қалыптаса бастады. Бүл адамға қырқылып алдырылған 
талдардың сызылған аллеяларында ештеңе істеу керек
53

Мәдениеттану
емес, оның үтымдылық симметриясы, оны қанағат- 
тандырмайды. Оның өз өзінділікті, бөлектілі ойлауға 
бейімделуі, өзінің бақш алық дизайнінің, учаскесінің, 
жерінің дизайнінің жоспарлауын анықтайды. Осыған 
байланы сты Ж. Руссоның*, оны ң “ж араты лы сты қ 
өмірге” деген үмтылуы, бүгінгі күнде де маңыздылығын 
жоғалтпайды. Оның ағартулық идеяларының айтуларына 
қарағанда, бүгін классицизм* өзінің ыңғайлықты алған 
келбеттерін жоғалтады.
Бүгінгі күндегі тез өзгермелі әлемде, дизайн қара- 
пайымдылықты, бәсеңділікті және әлеуметтілікті-жауап- 
кершілікті болуы қажет. Адамдардың қоршауындағы әр 
зат, әр бүйым, болмыстық қуанышты әкелуі тиіс. Бүл 
ж а ғы н а н Д и з а й н н ің к о м м е р ц и я л ы ғ ы * е к ін ш і 
жақтылықты қалайды.
Дизайн бүгін өзінің жанжақтылы дамуына ие болды. 
Д и зай н нің ғылыми әулеті, күн сайы н өсіп келеді. 
Дизайнерлер — барлық салалардағы мамандармен бір- 
лесе отырып, шығармашылық бірлестігімен, эстетика- 
лы к ауқымдарына сай жетілдірілген, мәдени-түрмыс- 
ты ққа арналған бүйымдарды, заттарды, жиһаздарды, 
сәулеттіліктегі ж обалау-көркемдеу арқылы ш ы ққан 
комфорттылық*, рахаттылық, әсемділік көріністерін, 
жағдайларын жарыққа үсынады.
Д изайн — бүл өнер өзінің ерекшелігі бойынш а- 
қолданбалы онер. Дизайн бір реттілік мәдениеті.
А лғаш ында, бірінш і дизайнерлік қы зметтерімен 
суретш ілер айналы сады . Д изайнм ен кәсіпкерлерде 
кызығушылықтанады. Мысалы, XIX ғасырдың Үлыбри- 
тан и яда белгілі кәсіп к ер У. Моррис*, түрлі-түсті 
дизайнділік маталардың маманы — қарапайымдылықтың 
данышпаны болды. У. Моррис идеяларды табиғаттан 
ж иы п алы п оты рды . Б елгілі АҚШ-тың дизайнері

жүктеу/скачать 8,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: