Дулат Исабековтің өмір жолы және шығармашылығы
Дулат Исабековтің шығармаларына талдау
жүктеу/скачать 69,4 Kb.
|
| 2 Дулат Исабековтің шығармаларына талдау
2.1 Дулат Исабековтің «Қарғын» шығармасындағы көркемдегіш құралдардың қолдануы «Қарғын» – белгілі қазақстандық жазушы Дулат Исабековтің халықтың салт-дәстүрі мен мәдениетіне құрмет көрсететін қызықты романы. Роман Қазақстанның ауылдық жерлеріндегі өмір мен оқиғалардың таңғажайып бөлшектерін аша отырып, өткенге саяхат жасайды[1, 205б.]. «Қарғын» романы «пышақ үстінде» жастардың сүйікті шығармасына айналады. Өйткені аталған туындыда сезім мен сенім арасындағы арпалыс, жастардың шынайы махаббаты, адал сезімі мен биік парасат жан-жақты сипатталады. Романның негізгі оқиғасы Алматы қаласында өтеді. Бас кейіпкерлер Жасын мен Бағила алғаш рет пойызда кездесіп, кейін екеуі де өздеріне түсініксіз сезімді бастан кешіреді. Неліктен түсініксіз? Себебі Жасын әйелі, екі баласы бар бола тұра он екіден бір гүлі ашылмаған жас қызға қалай ғашық болып қалғанын түсінбей дал болса, Бағила әйгілі жазушының өзіне немесе шығармашылық қабілетінің қайсысына ынтызар болғанын білмей әбден шатасады. Кітапта Жасын ойы алғыр, өмір шындығына жасқанбай қарайтын талантты жазушы, ал Бағила жоғары оқу орнына енді түскен бойжеткен ретінде сипатталады [2, 111 б.]. Романның негізгі кейіпкерлері көп қырлы. Олардың әрқайсысы қазақстандық мәдениет пен өмір салтының әртүрлі аспектілерін көрсете отырып, баяндауға өзінің бірегей энергиясын әкеледі. Дәстүрлерді келесі ұрпаққа беретін қауымның аға өкілдерінен бастап, қарғынның тағдырына әсер ететін достары мен қарсыластарына дейін барлық кейіпкерлер шығармаға тереңдік пен шынайылық береді. Әңгіме Бағила мен әкесі Қаратайдың Алматыға сапарынан басталады. Осы кезде Жасын әлдеқандай себеппен Бағилалардың купесіне жайғасады. Бірақ аудан басшысы Қаратай бұл жігітті жақтырмай дереу купені босатуын талап етеді. Тік мінезді, өткір тілді Жасын болса үлкен басшысының қол астындағы қызметкерлерге қарап «Жарайды, көндім. Сендерге жаным ашығандықтан келістім» дейді. Әрине, бұл мінезі әуел баста Бағилаға ұнамайды. Бірақ бойжеткен жазушының жалт етіп жоқ болған қыран көзін, мірдің оғындай өткір сөзін, өн бойындағы батылдығы мен қайсарлығын естен шығара алмайды. Жасын купеден кеткенде бір бет қағазын түсіріп алады. Онда жазушының ойлары, өмірге көзқарасы, әлем әдебиетінің классиктері жайлы сын-пікірлері мен басқа да ойлары жазылған екен. Бұларды оқыған Бағила бұрынғысынан да Жасынға қызығушылық білдіріп, ынтызар бола түседі. Алайда пойыздағы кездесуден кейін ол жігітті кездестірмейді[3,101б.]. Дулат Исабековтың «Қарғын» романында эпитеттер жарқын бейнелерді қалыптастыру және бай атмосфераны құру үшін шебер қолданылады. Автор оқырманға визуалды бейнелерді ғана емес, сонымен қатар эмоционалды реңктерді, кейіпкерлердің ішкі әлемін және қоршаған әлемді жеткізу үшін сөздерді мұқият таңдайды[4, 135б.]. Эпитеттер кейіпкерлердің эмоционалды күйін білдіру үшін де тамаша. Мысалы, қызықты оқиға кезіндегі кейіпкердің сипаттамасы: «Оның көздері түнгі аспандағы жұлдыздар сияқты жарқырап тұрды». Мұнда «жарқыраған» эпитеті көздің жарқырауын ғана емес, сонымен қатар кейіпкердің толқуы мен жарқын эмоцияларын бейнелейді. Автор жұмбақ пен жұмбақ атмосферасын құру үшін эпитеттерді пайдаланады. Маңызды оқиғалар орын алатын ескі үйдің сипаттамасында «қараңғы», «уақыт ұмытылған»[5, 384 б.],«жұмбақтарды сыбырлау» сияқты эпитеттер бар. Бұл сөздер үйдің сыртқы түрін сипаттап қана қоймай, оның тарихи және символдық маңыздылығын көрсетеді. Кейіпкерлердің сезімтал тәжірибесін сипаттау үшін қолданылатын эпитеттер ерекше назар аударады. Мысалы, «таңертеңгі ащы сағыныш» немесе «Көктемгі жел сияқты бақыттың жеңілдігі»[6, 130 б.].Бұл бейнелер оқырманға кейіпкерлердің эмоционалды әлеміне үйренуге және олармен бірге қуаныш пен қайғы-қасіретті сезінуге көмектеседі. Сонымен қатар, «өзім ұнатпайтын адамдардың қолында ойларым жазылған қағаз ғана емес, ұлтарағымның қалғанын да қаламаймын» - деп шығармадағы кейіпкердің біреуге не көпшілікке арнап,сөзін бөлмей ойын жеткізуін көре аламыз. Махаббат-мойынға ілулі тұрған қамыт. Алтын қамыт. Әйел кедейді көрген күні-азаптау, қорлау, жылау ақыры айналады. Ол да жастықты жақсы көреді. Өйткені, жасы-жоғары интеллект, жоғары талғам, қазақтар арасында сирек кездесетін полимат. Ол жан-жақты білімді. Тарихшылармен пікірлес адамдар-білгір-тарихшылар, композиторлармен-білікті музыка мамандары, суретшілер мен суретшілер арасында-өнертанушылар. Ол жоғары талғамға ие, тіпті ең асыл махаббат сезімін білдіреді [7,159б.]. Артында көптеген кештер, көптеген оқиғалар болды. Үйлену тойы өтті. Бағила жетілді. Оған ғашық болмайтын адам жоқ. Суретшілер де сурет салып, оның портретін бере бастады. Егер әкесінің көмекшісі болса, ол күн сайын хат жазады. Ақын сербота, жаңбыр мен қарға қарамастан, Багиланың жолын тоқтатады. Бірақ Багиланың жаны жастыққа ұмтылады. Жас жігітпен бірге болу, онымен сөйлесу, тіпті үндемеу жас қыздың жанын байытып, оны басқа әлемге апаратын сияқты. Тіпті онымен ренжіген және екі-үш ай араласпаған уақыт бос өткен сияқты көрінді. Бұл өмірде жас жігіт ерекше орын алады, ол ерекше және мүмкін ерекше. Мен онымен кез-келген азапты жолға шығуға дайынмын. Оқиғаның басталуы, өрбуi, аяқталуы-барлығы бiртұтас композицияны құрайды. Тек табиғат немесе адамның көңiл-күйi суреттелсе, бұл да композиция болады. Айталық, Қарғын романында көркемдік тәсілді көптеп кездестіре аламыз.Әр оқыған,тоқыған нәрсе көркемдік реңкті талап ететіні сөзсіз [8, 153б.]. Жалпы, «Қарғын» романында эпитеттерді қолдану шығарманың тілін безендіріп қана қоймай, көңіл-күйді нәзік жеткізу, жарқын бейнелер жасау және оқырманды шығарма әлеміне тарту құралы ретінде қызмет етеді[9, 305б.]. Автор сөзбен оңай ойнайды, роман беттерінде оқырмандарға ұзақ әсер қалдыратын ерекше суреттер қалыптастырады. Соңында,Өмірде мұндай тазалықты жалпы жұртшылық қарастырған кезде, ол өзін бақытты, әлсіз, дәрменсіз сезінді, мұндай адам бар және ол адам өлгенше және өлгенше өз өмірінен шығады[10, 317б.]. Кей шығармаларда табиғат кейiпкерлердiң қуаныш-қайғысымен байланысты суреттеледi.Осы бөлiмдегi қоңыр күздiң суық бейнесi ретінде,Бағиланың өмiрiмен бiртұтас берiледi. Шынайы сезімі де өз мінезі сияқты қайшылыққа толы, тіпті, ішкі жан-дүниесінің өзімен-өзі арпалысы кезінде байқаусыз жас қыздың арына тиетін де сөздер айтып қалады. Шығармашылық тұтас болмыс пен суреткер дүниетанымының қуаты, оның даралық талғамының шығармашылық ортақ заңдылықтармен үндесуі, әдеби шығармашылыққа бүтіндей баға беру принциптері жатса, екіншісі әдебиеттің тарихи дамуы, жанрларының, тек пен түрінің ортақ заңдылықтарының қалыптасуы және әдеби процес көркем шығарманы талдау, қабылдау заңдылықтарын қамтыды.Әдебиетші ғалым зерттеуінде Д.Исабеков шығармаларынан романтизм эстетикасына тән белгілерді айқындай отырып талдау жүргізеді. Суреттеу әсерлі болып, шығарма да тартымды болды. Роман осындай күрделі сұрақтармен аяқталады. жүктеу/скачать 69,4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|