( МК; Ұ) «Қарлығаш неге ауызын ашып ұшады?» мəтіні мен «Ұлар мен қарға» ертегісін салыстыру. Мəтіннің жанрын анықтау.
Қарлығаштың құйрығы неге айыр?
(Ертегі)
Күндердің бір күні Жылан жер жүзіндегі жанды мен жансыздарға мынадай арыз айтады: – Мені Тəңірім сендердің бəріңнен кем жаратыпты. Аяқ-қолым жоқ. Басымды көтере алмай, жер бауырлап қалдым. Не жеп, не қоярымды да білмеймін. Сендердің бəрің бір бүтін тілдісіңдер, ал мен айыр тілдімін. Ойлап отырсам, жанды мен жансыздың ішіндегі сорлысы мен екенмін. Маған ешқайсыңның жəрдем еткілерің келмейді.
«Сен қасіретті көп тарттың, ондайлар əрдайым əділ келеді, сен барлығымызға патша да бола аласың» деп, сөзбен болса да жұбатып кетпейсіңдер», – деп, ол екі
Мұғалім оқушылардың екі мəтінді жанры жағынан салыстыруын қадағалап, олардың түрлерін (ғылыми-танымдық, көркем шығарма), ұқсастықтары мен айырмашылықтарын тапқызады.
барлығы жыланға аяныш білдіріп, өкпесін орынды көреді, «қарасың деп шықпайтын, қара қылды қақ жарған, ақ жүрек ақылшымыз болар» десіп, өздеріне патша етіп сайлайды. Жыл артынан жыл, күн артынан күн өтіп жатады. Күндердің күнінде Жыланекең «Бүкіл əлемге патша болып, барлық билікті өз қолыма алсам, бұдан да жақсы тұрар едім. Көзіме көрінген тамақты ішпей, дүниедегі жандылардың ең тəтті қандысын жер едім» деп қиялдайды. Қан дəмін айыра алатындарды шақыртады. Қос қанатын делдитіп, аяқтарын шілтитіп, қуарып Шіркей, тұмсығын едірейтіп Маса, патшаның көңілін табам деушілердің бəрі келеді. Патша осылардың ішінен Шіркей мен Масаға: – Жер жүзін аралап, өсімдіктердің дəмін татып, жанды- жансыздың қанын сорып қайтыңдар, тек бұлар ғана емес, қаттыдан тастың, жұмсақтан топырақтың да дəмін алыңдар. Дүниедегі ең тəтті зат бұдан былай менің тамағым болатындай етіңдер, – деп, уақыт кесіп, бүкіл əлемді шарлатып жібереді.
Күн артынан күн өтіп, патшаның кесіп берген мезгілі де жетеді. Шіркей əлсіздігінен жел болса, шөптің түбіне қашып тығылып, тымықта ыңылдап əн салғансып жүріп, кешігіп қалады. Ал Маса өсімдік пен жандылардың ең тəттісін біліп алып, патшасына қарай əуелей ұшып, əндетіп келе жатқанда, Қарлығаш кез
таптың ба? Маса Қарлығашты менсінбей, сұрағына жауап қатпай, зулай жөнеледі.
– Ə, ə, түсіндім, түсіндім! Жолың болып, іздегеніңді тапқан екенсің, достым...
Азаматсың өзің! Сенің ептілігіңді, еш нəрседен тайынбайтын бірбеттілігіңді білгенмін. Осы қасиетіңді енді барлық қанаттыларға айта жүретін боламыз, – деп, Қарлығаш Масадан сыр тарта, мадақтай сөйлейді. Бұл мақтауға Масаның есі шыға масаттанып: – Патшамыздың тамағына кімді тапқанымды білесің бе? – Е, Маса досым, мен не білуші едім? Сізден денемнің үлкендігі болмаса, ақылым аз емес пе?! Сіз –патшаның ақылшысысыз.
