Ә с I гі т I к б I л I m г. А. Кактаева философия

Әлемдегі денелерде аспан (ян-еркек) мен ж ер (инь- 
өйел) бастамалары заттардың өмір сүру заңы (цу) арқа- 
сында гармониялық бірлікте болады. "Дао" - болмысзат- 
тарды дүниеге келтірсе, ”дэ” оларды қоректендіреді. Бүл 
екеуінсіз (дао және дэ) еш нәрсе өмір сүруі м үм кін емес. 
Кейін келе даосизм дінге айналып, өзінің алғаш қы кез- 
дегі көптеген идеяларынан айы ры лы п қалды .
Антика заманының философиясы ( б.д.д. VII -VI ғғ.)
Аталған дәуірлерде Эллада полистерінде (қала-мемле- 
кет) ңолөнер, сауда, ақш алай-затты ң қаты настар жоға- 
ры қарқы нда дамып, осы себептердің негізінде өзіндік 
талап-мүдделері ерекш еленген өлеуметтік топтар пайда 
болды. Бүл ой еңбегі мен дене еңбегінің бөлінуіне, осы 
негізде таза зиялы лар қауымынын, пайда болуына, әртүр- 
лі әлеуметтік топтарды ң талап-мүдделеріне сай саяси- 
әлеум еттік, философ ияльщ көзңарастарды ң қоғам ды қ 
сана ретінде қалы птасуы на әкеліп соқтырды.
Сонымен қатар, антика философиясының ңалыптасуы- 
на Крит-М икен, Гомерлік Греция кезеңдеріндегі әдеби- 
діни-мифологиялың көзқарастар ж әне күнделікті өмір 
түрғысынан түж ы ры мдалған даны ш панды қ ой-пікірлер 
негізінде дамыған грек мәдениетінің сол кездегі Көне 
Ш ығыс мәдениетінің озьщ үлгілерін өз бойына сіңіруі ар- 
ңасында ңалыптасқан әлемнің субстанционалдың негізін 
іздеген, рационалданган көзқарастар зор эсер етті.
Демек, антикалы қ дүниетанымдың көзңарас өз кезең- 
індегі ғы лы ми ж етістіктерге сүйене, өзінің логикалы қ, 
категориялы қ аппараттары н ж етілдіре отырып, филосо-
фиянын, көзқарастық және рационалды қ-ж үйелілік ж ақ- 
тарын тығыз байланыстыра ңарастырып, алғаш ңы фило- 
софиялың ой-пікірдің қалы птасы п, кейінірек келе оның 
классикалы қ деңгейге дейін көтерілуіне м үм кіндік ту- 
ғызды.
Б .д.д. VII-V ғғ. антикалы ң рухани даму мифология- 
лы қ, діни көзқарастан ғылыми, философиялық көзқарас- 
қа ңарай бағытталды. Бүл кезеңці антикалы қ философия 
28

тарихында Сократңа дейінгі, ал б.д.д. V-III ғасыр ойшыл- 
дардың м әнділіктің генетикалы қ бастамасын, түпнегізін 
ж алпы дүниетаны м ды ң көзңарасты ң негізі етіп алып, 
оны өзінің категориялы ң аппараты түрғысынан түсінді- 
ріп, философиялың ойлауды биік деңгейге көтеруіне бай- 
ланысты кезеңді - Сократтан кейінгі немесе классикалы қ 
кезең деп екіге бөледі.
Сократңа дейінгі кезеңде дүниеге келген алғаш қы фи- 
лософиялың мектеп К іш і А зияда ш ы ңқан Милет мектебі 
болды. Оның негізін ңалауш ы Милет ңаласында өмір сүр- 
ген, ж еті даныш пан ңатары на ж ататы н солардың ішінде 
ең сыйлысы Фалес болды (шамамен б.д.д. 625-547 ж .ж .). 
Ол "Б астам атуралы ", "К ү н туралы ", "К үнм ен түн ніңте- 
ңесуі туралы ", "Теңіз астрологиясы" деген еңбектер жаз- 
ған, бірақ олар біздің зам аны м ы зға жетпеген. Ф алестің 
ілім інш е, барлың денелердің генетикалы ң бастамасы -
су.
Ф алестің ілім ін әрі қарай оның ш әкірті және ж олы н 
ңууш ы А н акси м ан др (ш амамен б.д.д 611-545 ж .ж .) жал- 
ғасты рды . Н егізгі еңбектері: "Табиғат туралы ", "Ж ер 
картасы ", "Глобус". А наксимандр барлың денелердің бас-
тамасы н сол денелердің түпнегізі (субстанция) сатысына 
дейін көтереді. Бастаманы ол заттарды ң түпнегізі - айпе- 
ронмен теңестіреді. Олай болса, айперон бастама да, түп- 
негіз де.
А наксимандр ілім ін өрі қарай оның ш өкірті А накси-
мен ( б.д.д. VI ғ. Ортасы) ж алғасты рды . Н егізгі еңбегі -
"Табиғат туралы ". А наксимен барлы қ денелердің негізі 
деп ауаны айтады. А уа - ш ексіз (аепейрос). Сөйтіп, Анак- 
сим андрды ң аепейроны түпнегізден ауанын, қасиетіне 
айналды.
М илет мектебінде ңалы птасқан ф илософ иялы ң дәс- 
түрді ілгері қарай дамытңан Эфес ңаласынан ш ыңңан сая- 
си ңайраткер, ғүлам а ойш ыл Гераклит  (ш амамен б.д.д. 
544-483 ж .ж .) болды. Оны ілім індегі терең ойлары үш ін 
"түңғиы ң" деп атаған. Н егізгі еңбегі: "Табиғат туралы ". 
Гераклит заттарды ң бастамасын от деп есептеген. От мөң- 
гі ж әне қүдай тектес.

жүктеу/скачать 12,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: