Ә с I гі т I к б I л I m г. А. Кактаева философия

1) сыртңы дүниедегі заттар мен қүбылыстардың ңаси- 
еттерін бейнелейтін түйсіктерге (көру, есту, иіс, дәм, 
тері арқылы сезу түйсіктеріне) және
2) денеміздің бөлшектері ңозғалысын жөне іш кі орган- 
дарымыздың жайын бейнелейтін түйсіктерге (тепе-тең- 
дікті бүлшық ет, организм арқылы түсіну) бөлінеді. Бүл 
топтардың арасында әрңашан да тығыз байланыс бар, 
өйткені, адам сыртңы дүниені енжар түсінбейді, қайта 
сыртқы заттардың ңасиеттеріне сәйкес сыртқы дүниеге 
белсенді ыңпал жасап, көңіл бөле отырып түйсінеді. Се- 
зім мүшелеріне заттардың алуан түрлі қасиеттері эсер ете 
алады. Біз заттың ңаттылығын түйсіне аламыз, дыбыс- 
тарды, түстерді аңғарып, ңабылдай аламыз, т.т. Әр түрлі 
заттар мен ңүбылыстар сезім мүшелеріне әр түрлі эсер 
етеді. Бір жағдайда сезім мүшелері заттармен тікелей үш- 
тасады. Мысалы, тәтті немесе ащы нәрсені, серпімді не 
тегіс затты, т.с. сезу осылайша пайда болады. Ал екінші 
жағдайда біз затты алыстан аңғарып ңабылдаймыз. Мы-
салы, көздің қараш ығына бір заттың сәулесі түсуінің не 
оның шағылысуының нәтижесінде жасалған сол заттың 
бейнесі осылайша пайда болады. Біраң зат біздің сезім 
мүшелерімізге қандай жолмен эсер ететін болса да, түйсік 
сол сезім мүшелеріне сыртңы тітіркендіргіш тің (элект-
ромагнит пен дыбыс тербелістері, механикалың қысым, 
т.б.) эсер етуі нәтижесі ретінде пайда болады.
Мысалы, көру түйсігінің шығатын көзі, ж арық, яғни 
белгілі бір толқын үзындығы бар электромагнитті тер- 
беліс сияңты, сыртқы тітіркендіргіш болады. Адамның 
көзі толқынының үзындығы миллиметрдің миллионнан 
605-720 бөлігі шегіндегі электромагниттік тербелісті ңы- 
зыл түс есебінде ңабылдайды. Ал толқын үзындығы онан 
қысқалаутербелістерңызғылтсары, сары, жасыл, көгіл- 
дір, көк, күлгін түстер ретінде, ал толңын үзындығы 
онан үлкен тербелістер - ңаракөкшыл түс ретінде қабыл- 
данады.
Дөм түйсіктерін туғызатын сыртңы тітіркендіргіштер 
дегеніміз дэм сезетін арнаулы мүшелерге эсер ететін эр 
түрлі химиялың заттар болып табылады. Түйсіктер біздің
102

барлың білімдеріміздің шығатын қайнар көзі. Түйсіктер 
объективтік өмір шындығының субъективтік бейнесі, 
зат ңасиеттерінің сезімдік бейнесі болғандыңтан, олар 
біздің білімдеріміздің көзі болып табылады. Түйсіктер 
формасы жағынан субъективті, өйткені олардың пайда 
болуы субъектінің сезім мүшелерінің ңызметімен бай- 
ланысты. Сонымен қатар олар өзінің мазмүны жағынан 
объективті, өйткені оларда заттардың объективтік ңаси- 
еттері бейнеленеді. Мысалы, заттардың тәттілігін, түр- 
түсін, формасын, т.б. осыған үқсас ңасиеттері мен сапа- 
ларын әрбір адам ж еке, субъективті түрде аңғарып 
ңабылдайды. Біраң бүл субъективтік бейне заттардың 
объективтік жаратылысына сәйкес келеді.

жүктеу/скачать 12,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: