Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет114/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
229 
Торпаьын мейдана эялмяси иля Йер кцрясинин форма-
лашмасы баша чатыр вя тябиятдяки башга мадди варлыгларын 
(чайын, даьын, мешянин, чюлцн, щейванын, инсанын вя с.) 
мейдана эялмясиня зямин йараныр. Яксяр мифоложи систем-
лярдя дцнйада олан бцтцн мювъудатын мадди, яшйави тяряфи 
юз майасыны торпагдан эютцрцр. Лакин башланьыъда аллащ щяр 
шейи щярякятсиз щалда мейдана эятирмиш вя рущла, сонунъу 
мяняви цнсцрля ъанландырмышдыр. Демяли, торпаг одун кю-
мяйи иля судан айрылыб цзя чыхандан сонра йарадыланларын 
щярякятя эятирилмясиня, ъанландырылмасына тякан верян со-
нунъу цнсцря ещтийаъ дуйулмушдур. 
Мифоложи системлярдя торпаьын мейдана эялмяси иля 
гармагарышыг хаос парчаланыр, йухары вя ашаьы алямляр 
йараныр, Ата Эюйцн (гядим тцрклярдя Эюй танры) Ана 
Торпагла (йунанларда Щейа, ромалыларда Уран, тцрклярдя 
Етуэен, йахуд Умай / Щумай, атяшпярястлярдя Армайт) 
мцгяддяс ниэащы баш тутур, бцтцн доьушлар, тюрямяляр бу 
ниэаща борълудур. Доьрудур, бязян яксиня эюстярилир. Мя-
сялян, мисирлиляря эюря, Нут - эюй анадыр, Щеб – йер ися ата-
дыр. Лакин щяр ики щалда мцгяддяс ниэащла каинатда щяйат 
башланыр. Торпаьын мяншяйи, йаранмасы иля баьлы формалашан 
тясяввцрляр дя зиддиййятлидир: ян примитив инанълара эюря, 
эуйа торпаг Йерлик, Еще-Бурщан кими танрылар тяряфиндян 
дцнйа океанындан тутулур. Эюйцн йердян айрылмасына ися 
сябяб Шу (мисир мяншяли кцляк аллащыдыр, ювладлары Нут-
эюйц Щеб-Йерля даим далашдыьы цчцн айырыр, о, дизини йеря 
гоймуш инсан кими тясвир едилир, бир ялини йухары галдырыб 
Нут-эюйц башынын цстцндя тутур) вя Енлилдир («лил» шумеръя 
кцляк демякдир, Енлилин дцнйайа эялмяси атасы Йерин анасы 
Ки – Эюйдян щямишялик айрылмасына сябяб олур).
Азярбайъан мифляриндя щямин мясяляйя иътимаи дон 
эейдирилир. Беля ки, Эюйцн Йердян араланмасынын сябяби 
инсанларын шяря мейл етмяляри иля баьланыр. 
ЙЕЛ ЧЯРШЯНБЯСИ.
Дцнйанын йаранмасында иштирак 


Бярпа, эенезис 
230 
едян сонунъу цнсцр щавадыр. Азярбайъан халгынын йазга-
баьы мярасимляриндя Йел чяршянбяси ады иля гейд олунур. 
Одла бирликдя йел дя мяняви-рущи (киши) башланьыъ щесаб 
едилир вя мадди (гадын) башланьыъ - торпаьа, суйа якс ъяб-
щядя дурур. Ъанлылара няфяс вермякля юз щярякятлийини, ди-
намиклийини онлара кечирир. Башга сюзля, ъансыз торпаьы вя 
суйу дурьунлугдан чыхардыр. Мящз бу хцсусиййятиня эюря 
йел рущла ейниляшдирилир. Цмумиййятля, дцнйанын мяняви, 
рущи тяряфляри кишилярля, мадди, яшйави тяряфляри ися гадынлар-
ла ялагяляндирилир. Лакин од вя щава ишя гарышмаса мадди, 
яшйави тяряф ябяди дяйишмяз галар, сулар ъошуб-дашмаз
дальаланмаз, торпаглар вулкана чеврилиб пцскцрмяз, аталар 
сюзцндя гейд едилдийи кими, «Йел олмаса, сел олмаз». «Йел 
эятириб, эцн гурудуб». «Йел еляйяни фяляк еляйя билмяз». 
«Йел цфцрцб шиширтдийини эюйя галдырар». «Йел ясмяйинъя чюп 
тярпянмяз» [7, 198]. 
Дцнйа халгларынын космогоник миф системляриндя щава 
мифик заманын башладыьы нюгтядя баш аллащдыр. Мясялян, 
гядим Мисирдя щава аллащы Шу эюйц вя йери мяьлуб едир, 
бцтцн алями яля алыб ъанлылары йарадыр. Щиндистанда Бращм 
няфясини байыра бураханда дцнйа йараныр, ичяри аланда мящв 
олур. Чинлилярин тясяввцрцндя ися эюйцн гапыларынын ачылыб-
баьланмасы иля щяйат-юлцм щадисяляри баш верир. Мцсялман 
мифляриндя Иса няфяси иля юлцляри дирилдир, она Мясищ (няфяс 
верян) дейилмяси бунунла баьлыдыр. 
«Муниснамя»йя эюря, Азярбайъанда лап гядимлярдя 
дцнйа щава вя суларынын щамиси бир мяхлугун тимсалында 
тягдим едилирди: Бир ялини йеря диряйян, диэярини ися эюйя 
дикян Сящайыл (гядим кцляк танрысы Сябайел бялкя дя бу 
инанъдан йаранмышдыр) дяниз суйунун вя кцляклярин 
горуйуъусудур [126, 560]. Щаванын щимайячиси вя тянзим-
ляйиъиси Сящайыл эюйя йцксялян яли иля сярт кцляклярин, гасы-
рьанын, йеря дикилян яли иляся ъошуб-дашан дяниз суларынын 
гаршысыны алыр. Яэяр Сящайыл сол ялини йердян эютцрся, дяниз 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет