Бярпа, эенезис
230
едян сонунъу цнсцр щавадыр. Азярбайъан халгынын йазга-
баьы мярасимляриндя Йел чяршянбяси ады иля гейд олунур.
Одла бирликдя йел дя мяняви-рущи (киши) башланьыъ щесаб
едилир вя мадди (гадын) башланьыъ - торпаьа, суйа якс ъяб-
щядя дурур. Ъанлылара няфяс вермякля юз щярякятлийини, ди-
намиклийини онлара кечирир. Башга сюзля, ъансыз торпаьы вя
суйу дурьунлугдан чыхардыр. Мящз бу хцсусиййятиня эюря
йел рущла ейниляшдирилир. Цмумиййятля, дцнйанын мяняви,
рущи тяряфляри кишилярля, мадди, яшйави тяряфляри ися гадынлар-
ла ялагяляндирилир. Лакин од вя щава ишя гарышмаса мадди,
яшйави тяряф ябяди дяйишмяз галар,
сулар ъошуб-дашмаз,
дальаланмаз, торпаглар вулкана чеврилиб пцскцрмяз, аталар
сюзцндя гейд едилдийи кими,
«Йел олмаса, сел олмаз». «Йел
эятириб, эцн гурудуб». «Йел еляйяни фяляк еляйя билмяз».
«Йел цфцрцб шиширтдийини эюйя галдырар». «Йел ясмяйинъя чюп
тярпянмяз» [7, 198].
Дцнйа халгларынын космогоник миф системляриндя щава
мифик заманын башладыьы нюгтядя баш аллащдыр. Мясялян,
гядим Мисирдя щава аллащы Шу эюйц вя йери мяьлуб едир,
бцтцн алями яля алыб ъанлылары йарадыр. Щиндистанда Бращм
няфясини байыра бураханда дцнйа йараныр, ичяри аланда мящв
олур. Чинлилярин тясяввцрцндя ися
эюйцн гапыларынын ачылыб-
баьланмасы иля щяйат-юлцм щадисяляри баш верир. Мцсялман
мифляриндя Иса няфяси иля юлцляри дирилдир, она Мясищ (няфяс
верян) дейилмяси бунунла баьлыдыр.
«Муниснамя»йя эюря, Азярбайъанда лап гядимлярдя
дцнйа щава вя суларынын щамиси бир мяхлугун тимсалында
тягдим едилирди: Бир ялини йеря диряйян, диэярини ися эюйя
дикян Сящайыл (гядим кцляк танрысы Сябайел бялкя дя бу
инанъдан йаранмышдыр) дяниз суйунун вя кцляклярин
горуйуъусудур [126, 560]. Щаванын щимайячиси вя тянзим-
ляйиъиси Сящайыл эюйя йцксялян
яли иля сярт кцляклярин, гасы-
рьанын, йеря дикилян яли иляся ъошуб-дашан дяниз суларынын
гаршысыны алыр. Яэяр Сящайыл сол ялини йердян эютцрся, дяниз