Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет33/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
67 
рини садаладыьы эюз юнцндядир. Епосда ачыг-айдын вурьула-
ныр ки, тцрк-оьузлар арасында еляляри йохдур. Санки Гантуралы 
ярбатларла евлянян илк скиф эянъляриндян бири кими чыхыш едир, 
елин тапшырыьыны йериня йетиряндян сонра атасынын йанына 
эялиб ондан пайыны истяйир вя йерли гызларла евлянмяк тякли-
фини аланда билдирир ки, «сиз истяйирсиз бир ъиъи-баъы тцркмян 
гызыны аласыныз, бирдян сцрцшцб цзяриня дцшям, гарны йырты-
ла?» Епосда Гантуралы юз обасынын гызларыны бяйянмир, она 
эюря ки, нярмя-нязикдирляр, ат чапа, ов овлайа, баш кяся 
билмирляр. Юзцня арвад тапмаг мягсядиля башга дийарлара 
цз тутур вя цряйи истядийи йарла мящз ярбатларын (амазонка-
ларын) илкин вятяниндя – Кичик Асийанын Трабзон яйалятиндя 
растлашыр. Щюкмдар гызы кими тясвир едилян Селъан хатун 
Гантуралыйа гошулуб эедяндян сонракы щадисялярдян анлашы-
лыр ки, онун цчцн ата вя киши гощумлары щеч бир рола малик 
дейилмиш. Чцнки юлкясинин ярляри йени евлянянлярин цстцня 
яли силащлы эяляндя эянъ эялин йатмыш ярини ойатмадан ата 
миниб сцнэцсцнц ялиня алыр. Адама гярибя эялян одур ки, 
Гантуралы йухудан айыландан сонра арвадынын дюйцшя щазыр 
дурдуьуну эюрцб сорушур: «Эюрклцм, ганда эедирсян?» 
Селъан хатун ъаваб верир ки, дцшмян эялир, «савашалым, 
дюэцшялим – юлянимиз юлсцн, дири галанымыз одайа эялсцн!» 
Мараглыдыр ки, эялянлярин атасынын адамлары олмасына бах-
майараг, гыз онлара дцшмян эюзцйля бахыр. Ня сябябя? 
Гызын тякбашына бцтцн кишиляри мяьлуб етмяси, ярин юз арва-
дынын дюйцшкянлийиндян ещтийатланмасы, ону юз щяйаты ба-
щасына алмасына бахмайараг юлдцрмяк истямяси тяяъъцблц 
дейилми? Бизъя, бунлар чох яски чаьлардан эялян мифоложи 
тясяввцрлярин сонракы мярщялялярдя епик яняняйя транс-
формасийасындан иряли эялир. Скиф эянъинин ярбат гадынла илк 
цнсиййятя эирмяси, ону рам етмяси щаггындакы мифин 
еволйусийасы, мяишятля ялагяляндирилмясинин нятиъясиндя 
савромат тябиятли гыз сарай ханымына чеврилмишдир. «Селъан» 
сюзцнцн биринъи компонентинин даьдан эялян ъошгун су 


Бярпа, эенезис 
68 
анламыны вермяси («сел») дя эюстярир ки, епосдакы бязи епи-
зодлар: Трабзон тякурунун гызы олмасы, цч вящши щейваны 
юлдцряня яря верилмяси мятня сонрадан артырылмышдыр. Епи-
зодларын дахилян бир-бириня уйьунлашмамасы беля бир гянаят 
иряли сцрмяйя имкан верир ки, бу иши бойлары йазыйа алан ка-
тибляр елямишляр. Башга сюзля, мифик эюрцшлярдян йоьрулан 
епосла, оьузларын йаратдыьы епик сюйлямяляри бирляшдирмиш-
ляр. Диггят йетирин, Гантуралы гызын ел арасында юзцнц юймя-
синдян ещтийатланыб ону юлдцрмяк ниййятини щяйата кечир-
мяк истяйяндя мярдъясиня щярякят едир. Онлар гаршы-
гаршыйа дуруб бир-бириня ох атмалы, бир нюв дуеляш чыхмалы 
идиляр. Гантуралы «Гызларын йолы яввялдир, яввял сян ат!» – 
дейир. «Гыз бир охла Гантуралыйы атды шюйля ким, башында 
олан бит айаьына енди! Ирялц эялиб Селъан хатуныны гуъаг-
лайыб барышмышлар» [58, 92]. 
Гантуралы ону сынадыьыны билдирир. Тцрк-оьуз ярин «юз 
ъанымы гыйар, мян сяня гыймаздым» шярщиня гаршы Селъан 
хатун ачыг-айдын «савромат»лыьы хатырладан яламятляри сада-
лайыр.
Аргу бели, Ала таьы авлар идим, 
Ала-эен, сыьын-кейик говар идим. 
Тарыйанда бир охла нямлярдим?
Дямрянсцз охла, йиэит, cяни сынар идим! 
Юлдцрмяэя, йиэидим, vян сяни гыйармыдым?! [58, 93]. 
Биринъиси, она эюря ки, Селъан хатун щюкмдар гызы кими 
тякбашына атына миниб Ала даьда, Аргубелдя эязиб долаша-
билмязди. Икинъиси, ох атмагда Гантуралыдан – оьуз иэидин-
дян цстцн эюстярилмязди. Чцнки оху сцрятли вя дцзэцн ат-
маг цчцн тарыма чякилмиш йайы бярк дартмаг лазымдыр, 
бундан ютрц фярасятля йанашы эцъ дя тяляб олунурду. Оху 
епосда тясвир олунан шякилдя гадынын атмасындан ютрц сав-
роматлылар кими ушаглыгдан мяшг кечмяли, даьда-мешядя 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет