Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет32/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
65 
пайыныза дцшянляри айырыб версинляр сизя. Эютцрцб дюнцн 
йанымыза, щамымыз бирликдя мцстягил юмцр кечиряк!..». 
Эянъляр юз арвадларыны ешидирляр, дедикляри иля щесаблашыб 
йериня йетирир, пайларына дцшян вар-дювлятля ярбатларын йаны-
на гайыдырлар. Буна севинян арвадлар дейирляр: «Биз 
дцшцняндя ки, юз йурдумуздан айрылыб бу юлкядя йашай-
аъаьыг, дящшятя эялирдик. Лакин елинизин башына шяр ишляр 
эятирмяйимизя бахмайараг сиз биздян ютрц аталарыздан ай-
рылдыныз вя бизи щягигятян юмцр-эцн йолдашы етмяк истядий-
инизи сцбут етдиниз. Она эюря дя эялин беля едяк: сизин юлкя 
иля бизим юлкянин арасында йерляшян яразиляря кючяк». Ще-
родот щямин йеря ишаря едяряк йазыр ки, «онлар Танаиси ад-
лайырдылар вя цч эцн йол эедяряк шималда йерляшян Меотидя 
чатырдылар». Танаис мцасир Дунай чайы, Меотид ися Азов 
дянизидир. Азов дянизиндян шяргя цч эцнлцк мясафя гят 
етмякля Гафгаза – Хязяр ятрафы торпаглара, Дунайдан ши-
мала цч эцнлцк мясафя иля Итиля (Волга) вя индики Вла-
дигафгаза чатмаг олар.
Тядгигатчылар «Дунай» адынын иран мяншяли «дана» 
(«су» демякдир) сюзцндян алындыьыны йазырлар. Лакин «Да-
на//Танаис//Дунай» кечидляринин щягигятдян узаглыьы эюз 
габаьындадыр. Бизя еля эялир ки, скифляр юз вятяниндя йер-
ляшян чайын адыны фарс мяншяли кялмя иля адландырмаздылар. 
«Танаис» мцряккяб сюздцр. Биринъи компоненти «тан»дыр. 
Тцрклярин гядим сящяр танрысынын адыдыр: «Тан//Дан» -
эцняш демякдир. Ардынъа эялян щисся - «аис» (мцасир сяс-
ляшмядя бу компонентин «ай» шяклиндя олмасы тясадцфи 
дейил) «ай-су» олмалыдыр. Йунан мянбяляриндя тез-тез ишля-
нян «Танаис» топоними скиф дилиндя «Дан/ай/су» кими сяс-
лянмишдир. Дан-Эцняш танры сящяр, Ай танры ися эеъя чайда 
юз яксиня тамаша едир. Су ясэи инама эюря Эцняш вя Ай 
танрыларынын цзцнц эюрян илк варлыгдыр. «Савромат» сюзцндя 
дя «су» компоненти иштирак едир. Онларын мяншяйиня щяср 
олунан мифин мязмунундан эюрдцк ки, ярбатлары юз йурдла-


Бярпа, эенезис 
66 
рындан айырыб ярля говушдуран васитя судур - дяниздир. Бу 
етносун адындакы икинъи щисся «ов», цчцнъц щисся ися 
«ат»дыр. Бизъя скифлярин дилиндя йени йаранан етносун ады 
«суоват» // «сават» олмушдур. Ян мараглысы одур ки, «Кита-
би-Дядя Горгуд»да тясвир олунан гадынларла савроматларын 
адятляри цст-цстя дцшцр. Скифли эянълярля ярбат гызларын йени 
йурд йериня кючяндян сонракы щяйатындан бящс ачан Щеро-
дот билдирирди ки, «савроматлы гадынлар чох гядим адятлярини 
горуйуб сахлайырдылар: кишиилярля бирликдя вя щятта онларсыз 
ат цстцндя ова чыхыр, йцрцшлярдя иштирак едир, ейниля киши пал-
тарлары эейинирдиляр» [168, 272]. 
Бу адятлярин Азярбайъан тцркляри арасында сон чаьлара-
дяк йашадыьы вя еик янянсинин ясас мотивляриндян бириня 
чеврилдийи щейрят доьурур. Даьлы гызлар аталарынын вя гар-
дашларынын юлцмцня баис олан дцшмяндян гисас алмайынъа, 
чох щалларда юлдцрмяйинъя, яря эетмир, гара яр либасы эей-
иниб евдя отурурлар. Низаминин «Хосров вя Ширин»ниндя 
(1177-ъи илдя йазылмаьа башланмыш, 1180/81-ъи иллярдя та-
мамланмышдыр) юзцнц Алп-Яр Тунганын (яфсаняви тцрк-
Туран дювлятинин башчысы) няслиндян щесаб едян бярдяли 
(Бярдя - сакларын йаратдыьы дювлятин пайтахты олуб, щал-
щазырда Азярбайъанын мяркязиндя йашайыш мянтягясидир) 
Ширин Иран щюкмдары иля ейни сявиййядя ат чапыр, ох атыр, гы-
лынъ ойнадыр. «Короьлу» епосунда (XVII яср) Ниэар вя Тел-
ли ханым кишилярля бир сырада дцшмянля вурушур. Ян дольун 
дялилляр ися «Китаби-Дядя Горгуд»да (VII ясрдя мейдана 
эялмиш, ялдя олан ялйазма нцсхяляриня ясасян XIV-XVI 
йцзилликлярдя йазыйа алынмышдыр) якс олунмушдур. VI бойун 
ясас гящряманындан сорушурлар ки, «Сян нийя ел ичиндяки 
гызлардан бирини сечиб евлянмирсян?» Гантуралы ъаваб верир: 
мяня еля гыз лазымдыр ки, «йеримдян турмадын ол турмыш 
ола! Мян гараъуг атыма бинмядин ол бинмиш ола! Мян ганлы 
кафяр елиня вармадын ол вармыш, мана баш эятцрмцш ола!» 
[58, 85]. Бурада Гантуралынын савроматлы гызларын нишаняля-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет