Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет92/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

ВАЩИД
 (Танры-Аллащ) 
ХАОС 

 
33 
БИР - Оьуз 
I ГАДЫН 
(КОСМОС) 
II ГАДЫН 
(СУ, АЬАЪ) 
III ОЬУЛ 
(КОСМОС) 
III ОЬУЛ 
(ЙЕР) 


Э
Ц
Н
 
А
Й
У
Л
ДУЗ
 
ЭЮЙ
 
Д
А
Ь
 
ДЯ
НИ
З
 
IV
НЯВЯ:
К
ай
ы, Б
ай
ат
, А
лк
ар
ав
лы
, Г
ар
а 
Ал
IV
Н
Я
В
Я

Й
аз
ыр,
Д
оэ
яр
, Д
од
урь
а,
IV
Н
Я
В
Я

А
вш
ар
, К
ыз
ык
, Б
яэ
ду
лу

IV
Н
Я
В
Я

А
ла
йу
рт
лу
, Ц
ря
эц
р,
С
ал
ур,
IV
Н
Я
В
Я

Б
ай
ан
ду
р,
Б
еч
ен
я,
Ч
ав
ул-
IV
Н
Я
В
Я

Иг
ды
р,
Б
яэд
цз
, Й
ыв
а,
К
ын
ык



24
 
3 х 4 = 12
 
ОЬУЗ-ТЦРК МИФИК ДЦНЙА МОДЕЛИ 

12 

3 х 4 = 12
 
арвады + онларын алты оьлу – нятиъядя 9 алыныр.
Яслиндя бу мярщялядя дцнйанын ясас гатлары форма-


АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
187 
лашыр. Илкин олараг космос-фяза: эцняш, ай вя улдузлар мей-
дана эялир. Бу, дцнйанын биринъи гатыдыр. Сонра эюй тябягя-
си, дянизляр вя даьлар йараныр. Гярибя орасыдыр ки, Эюй ики-
нъи цчлцйцн башында дайаныр вя Космосла Йер гатына – Даь 
вя Дянизя васитячилик мисийасыны ющдясиня эютцрцр. Илк 
бахышда адама еля эялир ки, бу структурда дцнйанын ясас 
елементи – Йер цстц торпаг чатышмыр. Ев-йурд, йашайыш мян-
тягяляри, шящярляр салмаг цчцн ясас мякан – чюллцкляр, 
дцзянляр дя йохдур. Лакин диггят етдикдя эюрцрцк ки, мифик 
дцнйа моделинин гурулмасынын икинъи мярщяляси мящз йерин 
– мяканын атрибутларынын мейдана эялмясиня щяср олунур. 
Орада даща чох инсандан – тцрк сойларынын йаранмасындан, 
йурд йерляриндян бящс ачылыр. Яэяр оьузларын 33-лцк сакрал 
сай системиндя мифик дцнйа моделинин космосла ялагяля-
нян щиссясинин йаранмасы доггуз (1 +2 + 6 = 9 – Оьуз, ики 
арвады вя оьланлары: Эцн, Ай, Улдуз, Эюй, Даь, Дяниз) ря-
гяминдя тамамланырса, гядим мисирлилярин «Доггуз Бюйцк 
Аллащ» мятниндя аноложи функсийа «беш»ин (Эцняш – Атум-
Ра, онун ювладлары гадын Нут – Эюй, киши Щеб –Йер, оьлан
Шу – щава, гыз Тефнут – су) ющдясиня бурахылыр.
Бир ъящятя дя диггят йетиряк: тцрк-оьуз сакрал сай си-
стеминдя мифик дцнйа моделинин формалашмасында иштирак 
едянлярин щамысы икинъи мярщялядя анъаг кишилярдир, лакин 
мисирлилярдя Эцняш танрысы Атум-Ранын ювладларынын икиси 
гыз (Нут вя Тефнут), икиси ися оьландыр (Щеб вя Шу). Няслин 
давамы цчцн баъы-гардашла евлянир. Оьузун юзц, оьланлары 
вя нявяляри даща сивил щярякят едирляр, онлар ган гощумлары 
иля аиля гурмурлар. Лап башланьыъда ики мюъцзяли гадын 
кянар дцнйалардан эялиб аналыг вязифялярини йериня йетир-
мякля мейдандан чякилирляр. Бу, бялкя дя Дцнйа мифоложи 
системляриндя йеэаня щалдыр. Сонракы просеслярдя гадын 
тяряф тамамиля нязярдян гачырылыр, йяни Оьузун оьланлары-
нын кимлярля евляндийи барядя мялумат думанлы галыр, ярляр 
бцтцн щалларда юндя эедирляр. 


Бярпа, эенезис 
188 
Фактлар эюстярир ки, Азярбайъанда рягямлярин сакраллыьы 
щямишя диггят мяркязиндя олмушдур. Н.Эянъяви XII 
йцзилликдя «Рягямляр рямзинин тахтасында Нцъума аид 
бцтцн йазылары охудуьуну» [77, 15] йазырды. О, рягямлярин 
символлашмасы – сакраллыьы барядя нцъум елминдяки биликля-
ри дяриндян мянимсямиш вя йаддашлардан эютцрдцйц мифик 
эюрцшляр ясасында формалашан мцгяддяс сайлар (1, 2, 3, 4, 
5, 7, 9) ясасында поетик фигурлар йаратмышдыр. «Бир» сайына 
ъанлы варлыг кими мцраъият едяряк (шяхсляндиряряк) ону ми-
фопоетик мянада Аллащла ейниляшдирмишдир: «Сайын яввялин-
дя (бцтцн) биринъилярин биринъисисян, Ишлярин сонунда бцтцн 
ахырынъыларын ахырынъысысан» [73, 17]. Шаир Йарадыъынын икили 
хцсусиййятини «биринъи-ахырынъы» архетипик символларыны 
гаршылашдырмагла цзя чыхарырды. Чцнки Танры мярщямятли 
олмагла бярабяр щям дя гязябли вя ъязаландыран иди. О, 
ъяннятля йанашы ъящяннями дя йаратмышды. Низамийя эюря, 
танры сайларын биринъиси вя ян бюйцйцдцр. Щяр шейин 
бцнювряси Ващидля гойулмуш, бцтцн варлыглар Ващиддян 
тюрямиш вя бцтцн йердя галан варлыглар – рягямляр Ващидин 
ятрафында даим доланмагла дцнйанын бцтювлцйцнц тямин 
етмишдир. Чох щалларда Низаминин нязяриндя «ики» «Аве-
ста»дакы дуализми мяналандырды. Шаир дцнйадакы яксликлярин 
бир-бири иля ялагяляндирилмясиндян данышанда да «ики» ря-
гяминя цз тутурду: «Анъаг ня едим ки, щава ики рянэлидир, 
Фикир эениш, синям ися дардыр» [73, 36]. 
Цмумиййятля, Низаминин ясярляриндя сакрал рягямля-
рин ишляк даиряси чох эенишдир. Мцасирляринин вя юзцндян 
сонра эялян сяняткарларын щеч биринин йарадыъылыьында онун 
гядяр сайлара мцраъият едян, онларын сакраллыьына сюйкяниб 
фикрини даща образлы, анлашыглы ифадя едян олмамышдыр. Бу 
сябябдян дя шаирин поемаларынын поетик структурунда ря-
гямлярин ролу вя ящямиййяти айрыъа арашдырылмалыдыр. 
«Хямся»дяки рясми щиссялярдя дини мювзулардан йазмасы, 
мядщнамялярдя щюкмдарлары тярифлямяси, юзц вя аиляси ба-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет