Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет100/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
203 
чи йахшылыьы тямсил етмиш, инсанлара рузи вермишидир» [91, 
92]. 
ЭЦНЯШ АТА. Бир сюйлямяйя эюря, «Эцнеш варкен 
йаьмур йаьарса дейиклерин йавру доьурдуьуна, шейталарын 
дцэцн йапдыьына инанылыр». Гядим бир тцрк инанъында ися 
дейилир ки, «Айын эцнешле арз арасына эиререк нешрине мани 
олмасына кцсцф (эцнеш тутулмасы) денир. Ай тутулмасына да 
щцсцф денир. Ескиден эцнеш тутулунъа буну аллащын бир 
гязяби билерек ъамилере кошарлар, эесинэейе кадар ибадет ве 
дуаларда булунарлар. Тутулмуш эцнеше бакмак уьурлу 
сайылмаз; эюзе зарар вереэеине, баканын акибетинин ийи ол-
майаъаьына итикад олунар; бакмак истейенлере де ренэли чыра 
ıшиклa карартылмыш бир ъам ардындан бакарлар» [356, 182]. 
Улу яъдад цчцн Эцняшин тутулмасы дцнйанын сону тяк ха-
рактеризя едилирди: инсанлар йер цзцндя о гядяр шяр ишляр 
йериня йетирмишдиляр ки, танры Эцняш Ата онлардан цз дюн-
дярмишди. Бюйцк, кичик – щамы евлярин дамына, тяпяляря 
галхыб дизи цстя отурар, яллярини эюйя галдырыб йалварардылар 
ки, «Эцняш Ата бизи тяк гойма!..»ё 
Азярбайъанла баьлы Е.Б.Тайлорун гянаятляриня эюря, 
эцняшпярястликдя Эцняшин мювгейи тяхминян су култунда 
дянизин дашыдыьы рола бярабярдир. Эцняш тябият аллащлары ара-
сында эцъ вя шющрятиня эюря щяр йаны тутан Эюйдян тякъя 
космик варлыг олмасы иля дейил, щям дя торпаьын, ъанлыларын 
хидмятиндя дурмасы, аллащлыьыны ъанлы шякилдя «нцмайиш ет-
дир»мяси иля сечилир. «Ибтидаи мядяниййят» (1871) китабында 
эюстярилир ки, «Массаэетляр, Татарийадакы (Азярбайъаны беля 
адландырыр) эцняшпярястляр онлары гышын дящшятляриндян гур-
тардыьы цчцн юз атларыны танрылары Эцняшя гурбан кясирдиляр» 
[306, 411-412]. Кир кими ъащандар Иран щюкмдарыны мяьлуб 
едян Томирисин тайфасы - массаэетляр Аразын шималында, 
Хязяр дянизинин сащилляриндя йашайырдылар. Улу яъдад цчцн 
ат ширин ъанындан да язиз сайылырды. Лакин тябиятя тапындыгла-
рындан ону Эцняш танрысына баьышлайырдылар ки, узаг йерляр-


Бярпа, эенезис 
204 
дян даща тез кечиб Азярбайъанын эюйляриндя эюрцнсцн. 
Гейд едяк ки, Е.Тайлорун мялуматы Щеродотун «Тарих» 
китабындан эютцрцлмцшдцр. Мятндяки «Татарийа» сюзцнцн 
массаэетлярля вя Гафгазла ялагяляндирилмяси тяяъъцб 
доьурмамалыдыр. XIX йцзиллийя аид рус мятбуатында да 
Азярбайъанда йашайан тцрклярин «татар», юлкянин ися «Тата-
рийа» адландырылмасына раст эялирик. Гафгазын тцрк дилли яща-
лисиндян рус зийалыларынын топладыьы фолклор вя етнографик ма-
териаллар да 
«Татарские игры», «Татарские детские 
песни» кими башлыгларла чап олунурду. «Короьлу» да илк 
няшрляриндя (1840/42) «татар епосу» сайылырды. Вурьуламаг 
лазымдыр ки, яввялки йцзилликлярдя дя Азярбайъан тцрклярини 
бязян «татар» кими тягдим едирдиляр. Мясялян, XIV-XV 
ясрлярдя цзц кючцрцлмцш «Китаби-Дядя Горгуд» оьузна-
мяляринин Дрезден нцсхясинин IV бойунда оьузларын баш 
сяркярдяси Салур Газанын оьлу Уруз бяйи яля кечиряркян 
кафирляр дейирляр ки: «Гары дцшмян - татар оьлу ялимизя эир-
мишкян ъяза иля юлдцрялим» [59, 349]. X бойда ися Газан 
юзц ясир дцшяркян гуйуйа салыныр. Дцшмян тякурунун арва-
ды юлмцш гызынын йер алтында оьуз бяйи тяряфиндян миниб 
чапылмамасы цчцн яриндян хащиш едир ки, «Кярям ейля, ол 
татары гуйудан чыгар» [59, 415]. Щяр ики факт эюстярир ки, 
Азярбайъанда йашайан оьуз тцрклярини Чинэизхан вя Баты-
хан няслинин нцмайяндяляри татарларла сящв салырдылар. Бу, 
яслиндя гоншу бцтпяряст тайфаларын оьузларын дюйцш рущуну 
эюрцб щясяд апармасындан доьмушдур. Тарихин яввялки 
мярщяляляриндя Авропанын ятякляриня гядяр бюйцк яразиля-
ри ики яср ясарятдя сахлайан, ел арасында залым, гяддар 
ишьалчы кими танынан татарларла оьузлары «ейниляшдирмякдя» 
мягсяд тцркц эюздян салмаг иди. 
Азярбайъанда «Йерля Эюйцн бящси», «Аранла Даьын 
бящси», «Аранла йайлаьын бящси» вя с. ритуал няьмяляриндя 
тябиятин юзцня вя щадисяляриня ъанлы варлыг кими мцраъият 
едилир, Йер, Эюй, Эцняш, Дан цзц, Йел баба, Эилавар, Бу-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет