Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет96/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
195 
олан табудан данышанда гярибя бир адятин тясвирини верир: 
гядим инсанлар юлмцш гощумларынын адынын чякилмясиня 
йасаг гойурдулар, горхурдулар ки, адларынын чякилмяси иля 
шяр рущлар юлцлярдян хябяр тутар вя о дцнйада онлары тапыб, 
зийан верярляр. Еляъя дя о, йунан мянбяляриня истинадян 
йазыр ки, «Гафгазда юлцлярин адыны диля эятирмямя адятиня 
албанлар да риайят едирдиляр» [325, 241]. Беляликля, 
«гуйуда юлцлярин пайларыны йемя» кими онларла ритуал моти-
винин «Китаби-Дядя-Горгуд» епосунда щадисялярин ъанына 
щопдурулмасы эюз габаьындадыр. 
Бизъя, ритуал-миф ялагясинин гаршылыглы олмасы гянаяти 
даща инандырыъыдыр. Мащиййят етибары иля щансынынса ясаслыьы-
ны вя цстцнлцйцнц мцяййянляшдирмяк шярт дейил, ясас одур 
ки, башланьыъда инсанларын бцтцн щяйаты даим щярякятдя, 
фяалиййятдя иди, мяишятин вя ямяйин бцтцн формалары ритуал-
лашдырылмышды. Лакин ритуалларын активлийиня бахмайараг, юз 
гидасыны мифоложи эюрцшлярдян алырды. Щяр икиси бир-бири иля 
синтездя иди. Миф мейдана эялян кими «сящняляшдирилир», 
тайфанын бцтцн цзвляринин иштиракы иля ритуал щазырланыб кечири-
лирди. Цмумиййятля, ибтидаи чаьларда фяалиййятин бцтцн са-
щяляринин синкретиклийи дцнйаны дяркетмядя дя юзцнц эю-
стярирди. Ритуалла миф ейни мягсядя хидмят етдийиндян узун 
мцддят бири диэярини тамамламышдыр. 
КЕЧИ МИФИНИН РИТУАЛЛАШМАСЫ. Гышын Коса, йазын 
кечи образында мификляшмяси улу яъдадларымызын якинчилик 
мяшьулиййятиня башламасындан габаг олмушдур. Инсанлар 
щяр шейи кортябии шякилдя тябиятдян щазыр шякилдя эютцрцрдц. 
Юзляринин истещсал етмяляриндян яввял йемякля, примитив 
эейимля тяминатларыны (йашайыш йерлярини беля) тябият 
юдяйирди. Бу заман йаз, йай, пайыз айларынын сямярясини, 
гышын ися щяр шейи дондуруб йоха чыхардыьыны эюрцрдцляр. 
Демяли, онларын илкин тясяввцрцндя сойуг, шахта - гыш тяби-
яти йохсуллашдырдыьы, чылпаглашдырдыьы, косалашдырдыьы цчцн 
дцшмян иди. Йаз вя йай айларында щаванын щярдян сяртляш-


Бярпа, эенезис 
196 
мясини (бярк кцлякляр ясмяси, лейсан тюкмясини) беля гышын 
эюндярдийи бялалар сайырдылар. Мящз бу бялалардан хилас 
йоллары ахтармалары онлары ритуаллара эятириб чыхармышдыр. 
Гышда да инсанлары сцдц, яти вя дяриси иля аълыгдан гуртаран
йашадан васитяляр тапылырды. Илк-яввял онларын бцтцн 
ещтийаъларынын тяминатчысы мал-гара иди. Тарихин мцяййян 
мярщяляляриндя гойун (сайа ойун-тамашаларында), иняк, кял 
(якинчилийин мейдана эялмясиндян сонра щолаварларда) вя 
б. щейванлар кечини цстялямяйя ъящд эюстярсяляр дя, онун 
цстцндян хятт чякя билмямишляр. Кечи Азярбайъан мифоложи 
эюрцшляринин ян мющтяшям образы кими ритуалларда бу 
эцнядяк йашамагдадыр. Бяс Азярбайъан мифик 
тяфяккцрцндя кечинин лидерлийи яля алмасынын сябяби нядир?
Бир ъящят мараглыдыр ки, кечи дцнйанын яксяр гядим 
халгларынын мифолоэийасында юзцня йер тапмышдыр. Йунан-
ларда баш аллащ Зевс кюрпяликдя илащи кечи Амалфейанын 
сцдц иля бяслянир. Р.Грейве йазыр ки, «Амалфейа, йягин ки, 
бакиря илащя олмушдур, Ио вя Адрестейа иля бирликдя йазын 
ади ай цчлцйцнц (апрел, май, ийун) тяшкил едирди... вя кечи 
ъилдиндя тясяввцря эятирилирди» [176, 28]. Танрыларын йазын 
цч айыны – апрел, май, ийуну билдирмясинин изляри Азяр-
байъан ритуалында да горунуб сахланмышдыр. «Коса-Коса» 
ойун-тамашасында кечи мейдана цч баласы иля бирликдя чыхыр. 
Йунанлар Амалфейаны чобанларын танрысы Немесида (Азяр-
байъан тцркляриндя она Сайа дейирляр) сайырлар, йаьышы 
чаьырма мярасиминдя онун рямзи сайылан мцгяддяс 
аьаъдан истифадя едирдиляр. Азярбайъанда да «Году-Году» 
ойунунда бир аьаъын башына кюйняк кечириб, йа да адиъя 
яски сарыйыб щяйятляри гапы-гапы эязир, охунан няьмялярдя 
гойунун, кечинин сцдцнцн, балаларынын боллуьу арзуланыр. 
Годунун Эцняш танрысы олдуьуну санырлар. Амалфейанын 
Азярбайъан мифоложи системиндяки кечи иля цст-цстя дцшян 
диэяр ъящятляриня диггят йетиряк: щяр икиси бащар фясли иля 
ялагяляндирилир, ритуалларын деталына чеврилир, дцнйаны форма-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет