Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет99/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
201 
мцмкцндцр». Кечи йунундан палтарлыг парча, сцфря, пярдя, 
дярисиндян габ-гаъаг вя кцрк щазырлайырдылар. Иуда га-
нунунда кечи тямиз щейван сайылыр вя эцнащлар цчцн гур-
бан кясилирди. Мцгяддяс китабда йазылыр: «Аллащын сюзляриня 
эюря, «чобанын йахшы олуб-олмамасы гийамят эцнцндя 
кечисинин арыглыьы-кюклцйц иля билиняъяк, онда хейирхащ ин-
санлар шяр инсанлардан айрылаъаг». Даниил пейьямбярин кита-
бында ися кечи Македонийа империйасынын рямзи кими эю-
стярилир» [198, 402]. Эюрцндцйц кими, кечи вя кечи сцрцсц 
ибтидаи инсанын тясяррцфатынын ясас предмети щесаб едилирди. 
«Драхт-и-Асурик» («Ассур, Ассир, Бабил аьаъы», йахуд 
«Хурма (палма) аьаъы») адлы орта ясрляря аид Зороастирийа 
мятниндя кечи иля хурма аьаъынын мцбащисяси верилир. Хур-
ма аьаъы мейвясиндян, габыьындан, гол-будаьындан мяи-
шятдя эениш истифадя олунмасы иля юйцнцр. «Мян – гушлара 
йува, йолчулара кюлэялийям, Чярдяйим йеря атылан кими йе-
нидян эюйярирям» [135, 4]. Кечи ъавабында сюйляйир ки, 
«ханяндяляр йардымымла охуйур, бярбут вя тямбур анъаг 
мяним щавамы чалыр… Яввял дцнйа йаранды, сонра мян. О 
вахтдан ятирли даь ятяклярини эязирям, тязя отдан йейиб, 
сярин булаг суйундан ичирям; сян ися дярзилярин ийняси тяк 
бир йеря санъылыб галырсан». Мялум олур ки, кечи дцнйа 
йарананда йер цзцндя эюрцнян илк щейван иди; даьлары 
юзцня мяскян сечиб сярбяст эцн кечирирди. Инсанларын ялиня 
кечмякля ящилляшдирилмишди. Кечи билдирир ки, «сян дев кими 
узунсан, башынын таъы девлярин буйнузуна охшайыр» вя юз 
кейфиййятлярини садалалайараг дейир: «Танрыларын бяйяндийи 
мцгяддяс сцдц щамы мяндян алыр… Йолварг да мяндян 
тикилир – эюзял кечи дярисиндян» [135, 5]. «Йолварг» Азяр-
байъанда даьлы чобанларын яйинляриня эейиндикляри кцркя 
дейирляр, йящярлярин гайышы да бярклийиня эюря кечи дярисин-
дян олурду. Юз сцдц иля мцгяддяс Щаоманы (атяшпярястля-
рин диня гябул едилмя мярасимляриндя эянъляря ичирилян 
ички) мейдана эятирян кечи мцбащисянин нятиъясиндя палма 


Бярпа, эенезис 
202 
аьаъына галиб эялир. Бир мясяляни дя диггят мяркязиня чат-
дыраг ки, Азярбайъан тцркляринин малдарлыг няьмяляри «що-
ловар» адланыр. Изащындан бящс ачан тядгигатчылар чятинлик 
гаршысында галыб сюзцн анламыны скандинав мифляри иля йоз-
маьа чалышырлар. Лакин ясасян иняйи, юкцзц вясф едян «що-
ловар»ын атяшпярястлик тясяввцрляриндяки щейванларын щами-
си «Щошурван» танры адындан тюряндийи эюз габаьындадыр.
Улу яъдадын якинчилийи мянимсямясиндян сонра Коса-
кечи мифи йаз габаьы ритуалларын деталларындан бириня чеврил-
мишдир. Миф ритуал ясасында йарансайды, «Коса-кечи» ойуну 
бцтювлцкдя мярасимин мащиййятини изаща хидмят етмяли иди. 
Лакин «Коса-Кечи» чыхарылса беля, йазгабаьы Новруз 
мярасими мязмунуну итирмир. Синифли ъямиййят формала-
шандан сонра «Коса-кечи» мифиня иътимаи мцнасибятляр, аи-
ля-мяишят вя сосиал мясяляляр ялавя едиляряк халг драмы 
шякли алмышдыр. Мараглыдыр ки, инкишафын мцяййян мярщяля-
синдя «Коса-кечи» мифи дцнйа халгларынын яксяриййятинин 
фолклорунда юзцня йер тапан «ъанавар вя йедди кечи баласы» 
(Азярбайъанда «Шянэцлцм, Шцнэцлцм, Мянэцлцм») наьы-
лына чеврилмишдир. Наьылда илкин тясяввцрлярля баьланан 
ъящятляр чохдур: кечинин балаларынын юлцб-дирилмяси, ана ке-
чинин мадди немятляри тябиятдян щазыр шякилдя эютцрмяси 
(«Буйнузумда от эятирмишям, дюшцмдя сцд эятирмишям...» 
) вя башгасынын кюмяйи иля (дямирчинин буйнузуну итилямя-
си) юзцндян эцълц олан дцшмяня галиб эялмяси вя с. Коса-
нын ъанаварла явяз едилмяси ися наьылын ушаглара цнванлан-
масындан иряли эялир. Улу бабаларымыз билярякдян щадисяляри 
мцъярряд мифик заман вя мякандан чыхардыб кюрпяляря 
таныш олан мякана - мешяйя (мешядя ъанавар ян йыртыъы вя 
гяддар щейвандыр) кючцрмцшдцр.
Кечинин Азярбайъан мифоложи эюрцшляриндя функсийасыны 
илк дяфя мцяййянляшдириб эениш тящлилини апаран М.Сейидов 
дцзэцн нятиъяйя эялмишдир. «Кечи йазын бялэясидир, буна 
эюря дя йаз байрамында апарыъыдыр, Эцняшля илишэялидир. Ке-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет