Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет109/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
221 
раглыг торпаьын баьрыны дялик-дешик едир. Мараглыдыр ки, су 
чяршянбясиндян сонра од чяршянбяси эялир. Яэяр биринъи 
сойуьун сынмасы, гарларын вя бузларын яримяси, суларын ахыб 
чайлары долдурмасы иля ялагяляндирилирся, икинъиси онун ся-
бяби кими нязяря чарпыр – од, исти олмаса гарлар, бузлар 
яримяз. Мящз она эюря дя инанъларда, аталар сюзц вя мя-
сяллярдя су иля од бирликдя тягдим олунур: «Оду су иля 
сюндцрмяк эцнащдыр». Йахуд: «Су иля одун ня ойуну?» [6, 
128]. 
Азярбайъан тцркляринин гядим инанъына эюря, Су анасы 
– су рущу думанлы щавада гяфлятян эюлдян чыхыр вя ялиндяки 
гызыл габдан (мцасир вариантында «ведря» шяклиня 
дцшмцшдцр) растлашдыьы адамлара доьру су чиляйир. Дамъылар 
кимин цстцня дцшся, о адам щямин эцн шярля гаршылашыр. 
Доьрудан да, еля ки, думанлы щавада йаьыш дамъыламаьа 
башлайыр, гяфлятян адамын цзцня су дцшяндя, сяксянир, гор-
ху щисси кечирир. Бизъя, дилимиздя «шярлямяк» мянасыны ве-
рян «ведря баьламаг» вя «эюзцм сяндян су ичмир» сабит 
сюз бирляшмяляри щямин инанъла ялагядар йаранмышдыр. 
Су анасы – цмумтцрк мифик тяфяккцрцнцн мящсулудур 
вя су рущуна верилян аддыр. Газан вя Гярби Сибир тцрклярин-
дя «Сув анасы», карачайларда «суу анасы», Сибир тцркляриндя 
«су ийяси» (йяни сащиби, йийяси шяклиндя биздя дя ишлянир) 
адыйла инсан ъилдиндя чай сулары цзяриндя эюрцнцр, сящярляр 
дан сюкцляндя аь, узун сачларыны гызыл дишли дарагла дарайыр 
[262, 471]. Она гаршы щюрмятсизлик едился, гураглыг олар, 
инсанлар йашайан йерляри хястялик бцрцйяр, су бцтцн ъанлылары 
дибиня чякяр, чайдан кечянляр боьуларлар. Мифлярдя «су 
бабасы», «су ушаглары» адланан рущлара да тясадцф едилир. 
Эуйа шяр гарышандан сонра Су бабасы кюрпцнцн цстцня 
эялир, кюрпялярини чимиздирир.
Су рущларынын бязиляри анъаг шяр ишлярин тямсилчиси кими 
эюстярилир, эеъяляр йола чыхан садялювщ адамлары алдадыб 
юзляри иля суйа доьру апарырлар. Шяр су рущлары яксяр щалларда 


Бярпа, эенезис 
222 
узун, даьыныг, эцмцшц сачлы гары сифятиндя пейда олурлар, 
ялляриндя гызыл су габы вя йекя дишли гызыл дараг тутурлар. 
Башгырдларын инанъына эюря, «Су ийяси» дцнйадакы бцтцн су-
ларын сащибкарыдыр. О, юз бюйцк аиляси иля эюллярин дибиндя 
йерляшян ири дашларын алтында йашайыр. Онун вар-дювляти 
башындан ашыб-дашыр. Лакин шяр рущлардан фяргли олараг «Су 
ийяси»нин, еляъя дя гощумларынын инсанлара щеч вахт зийаны 
дяймир. 
Йер-Су алтайларын, хакасларын, гыргызларын, еляъя дя 
Азярбайъан тцркляринин мифик тясяввцрдя йерин, суларын 
йарадыъысына вердикляри мцгяддяс адлардан биридир. Гядим-
лярдя орта дцнйанын Баш танрысы да «Ыдук Йер-Суб»(Йер-Су) 
сайылырды. Алтайларда инсанлара гяййумлугла характеризя 
олунан Баш Рущ – хейирхащ танры да беля адланыр. Мифлярин 
бириндя дейилир ки, Йер-Су рущлары (танрылары) он йеддидир. 
Онлар даь силсилясинин гарла юртцлц ян йцксяк зирвясиндя вя 
чайларын башланьыъында – мянбяйиндя мяскян салырлар. Яски 
йазылы Чин мянбяляриндя эюстярилир ки, тцркляря мяхсус Йер-
Су рущларынын ян нящянэи – Йо-ган (хан) дцнйанын мяркя-
зиня – эюбяйиня эялир, орада бюйцк палыд аьаъы (дцнйа 
аьаъыны) йетишдирир ки, башы Улэенин евиня чатыр [250, 599]. 
Йо-ганын оьланлары: Се-ган (Су), Темир-ган (Дямир), Та-
лай-ган, йахуд Йайик-ган (Йай-ох), Адам-ган, Мордо-
ган, йахуд Аба-ган (су мянасындадыр), Алтай-ганГыргыз-
ганЙабаш-ганАзяр-ган, Едяр-ган вя б. 
Чох щалларда щямишяахар булаглар вя чайларын мянбяля-
ри мцгяддяс йерляр сайылыр. 
Су чяршянбяси мярасиминдя дан йери сюкцляндя ъамаат 
су цстцня эедир. Илк нювбядя, щамы ял-цзцнц йуйур, бир-
биринин цзяриня су чиляйир, арх цстцндян атданырлар. Яски 
инама эюря, су чяршянбясиндя эцняшин шяфягдя эюрцндцйц 
андан шцаларынын йаладыьы су тязя вя мцгяддяс щесаб едили-
рди. Щямин суда йуйунан цряйиндя тутдуьу арзуйа чатырмыш. 
Тядгигатчыларын фикринъя, «Хызырын дирилик чешмясиндян су 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет