Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет107/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
217 
ойанмасы вя адамларын юз аьырлыгларыны онун цстцня тюкмя-
си иля истисинин азалмасы Ф.Гасымзадянин Новрузу Зярд-
цштлцкля баьламаг гянаятини алт-цст едир. Она эюря ки, эет-
дикъя щавалар даща да исинир вя гызмар йай башланыр. Фикрин 
юзцндя дя уйьунсузлуг вар: чцнки торпаьын вя щаванын 
ойанмасы, исинмяси цчцн сябяб вя васитя олмалыдыр. Бу ва-
ситя од чяршянбясидир; о, ахырда дейил, суларын бузунун сын-
масындан сонра эялир, йяни икинъидир. Онун мцтляг шякилдя 
щямин цнсцрлярдян яввялдя мейдана эялмяси лазымдыр. 
Бир ъящяти дя унутмамалыйыг ки, дцнйа халгларынын як-
сяр мифоложи системляриндя дцнйанын йаранмасында дюрд 
цнсцрцн ролу, демяк олар ки, ейни формада ачыгланыр, лакин 
азярбайъанлылардан фяргли олараг, суйа, ода, кцляйя, торпаьа 
тапынма иля баьланан мярасимляр йазгабаьы дейил, илин 
мцхтялиф фясилляриндя кечирилир. Ъ.Фрезерин мяшщур «Гызыл 
будаг» китабында эюстярилир ки, Авропанын бцтцн юлкялярин-
дя илин мцхтялиф фясилляриндя (Новруз мярасимлярдя олдуьу 
шякилдя) тонгаллар галайыб цстцндя тулланыр, ятрафында дювря 
вурур, мащны охуйур, рягс едирляр [325, 569]. Шярг халгла-
рынын адят-яняняляриня щяср олунан мцхтялиф мянбялярдя 
дя тонгал чинлилярин, щиндлилярин, корейалыларын, йапонларын, 
индонезийалыларын, монголларын вя б. илин айры-айры чаьларын-
да кечирилян мярасимлярин ясас атрибуту кими верилир [205, 
270]. Авропалыларын вя садаладыьымыз Шярг халгларынын чо-
хунун щеч зярдцштлцкля, атяшпярястликля ялагяси олма-
мышдыр. 
Йурдумузун бязи бюлэяляриндя Илахыр чяршянбялярин 
сайы дюрд йох, даща чохдур (беш, йахуд йедди), еляъя дя 
адлары фярглидир (мясялян, Торпаг чяршянбяси кцл вя юлц ад-
ланыр). Еляъя дя торпагла баьлы олан дцнйа елементляриня - 
аьаъа, даьа вя с. айрыъа чяршянбя щяср олунур. Бу, илкин 
инанъларда даьа, аьаъа вя с. тотем, култ кими йанашылмадан 
иряли эялир. Яслиндя дюрд цнсцря щяср олунан мярасимлярдя 
мягсяд Аллащын дцнйаны йаратмаг тяшяббцслярини ъанлан-


Бярпа, эенезис 
218 
дырмагдыр. Суйа, ода, щавайа, торпаьа (аьаъа, даьа, кцля 
вя с.) тапынмагла гядим инсанлар щям дя дцнйанын дяркиня 
чалышмыш вя барбарлыгдан (вящшиликдян) мядяниййятя доьру 
щялледиъи аддымлар атмышлар. 
Суал олуна биляр: бяс ня сябябя мифик дцнйа моделинин 
гурулмасына аид мифик щадисяляри «сящняляшдирян», «ъан-
ландыран» мярасимляр системи - Илахыр чяршянбяляр йаз 
яряфясиня дцшцр? Йайда, пайызда вя гышда кечириля, йахуд 
христиан инанъында олдуьу кими ил гышда дяйишдириля 
билмяздими? Ялбяття, йох. Улуларымыз йахшы анлайырдылар ки, 
тябиятин ъанланмасы, дцнйанын тязялянмяси, ганын ъошмасы 
йазын эялиши яряфясиндя баш верир.
Беляликля, Илахыр чяршянбяляр Йер цзцндя аналогу ол-
майан ритуаллар силсилясидир ки, илкин тясяввцрляр топлу щалын-
да бцтцн халг тяряфиндян эен йаддашында йашадылыр. Щямин 
ритуаллар системинин цмуми мязмуну ондан ибарятдир ки, 
Аллащ илк олараг, гармагарышыг хаосдан суйу айырыр. 
Башланьыъда кцррейи–алям анъаг судан ибарят олур. Сонра 
одун кюмяйи иля суйун хассялярини дяйишдирир вя эцняшин 
шцалары иля суйун мцяййян щиссясини гурудуб торпаьы цзя 
чыхардыр. Торпаг мейдана эялмякля дцнйанын бир чох еле-
ментляринин доьушуна шяраит йараныр. Чцнки бир сыра ишляр 
паралел шякилдя апарылыр. Илк инсан суйун дибиндяки эилдян, 
йахуд Аллащын эярэин зящмят чякдийи анларда алнындан 
дцшян тярдян йараныр (цмумиййятля, илк инсанын доьулмасы-
на аид тясяввцрляр чохвариантлыьына эюря мифик дцнйа мо-
делинин башга елементляриндян тамамиля фярглянир) вя с. 
Улу Аллащ Йел васитяси иля илкин йаранышлары бир мякандан, 
башга мякана апарыр (эюйдян йеря ендирмякля) вя щава, 
няфяс вермякля (йеня дя йел васитяси иля) рущу мейдана 
эятирир. 
Мцгяддяс эцнлярин чяршянбя сечилмясинин ися бир изащы 
будур ки, танры дцнйаны йараданда щяфтянин илк эцнцндя ща-
зырлыг ишлярини йериня йетирмиш, икинъи эцн (чяршянбя ахшамы) 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет