Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет106/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
215 
мящсулдарлыг аллащлары Дионися, Осирися, шумер-аккадларын 
аллащ-инсан бирлийинин мящсулу олан Билгамыша, иудалыларын 
Йешу бен Левиня йахынлашыр, «Библийа»дакы Илйа иля, ейниля-
шир. 
7) Хызыр да Осирис вя Дионис кими зооморфик шякля 
дцшцр. Она щяср олунан халг мярасим няьмяляринин бириндя 
илк бахышда мянтигсиз эюрцнян фикирляря тясадцф едирик: 
«Айаьынын налыйам, Башынын торбасыйам [19, 30]. – Бурада 
бярякят, боллуг танрысы Хызыр ат формасында тясвир олунур, 
инсанлар юзлярини онун налына, башына кечирилян йемяк тор-
басына бянзядирляр. Бизъя, бу антропоморфик тясяввцрлярин 
галыгларыдыр. Епик янянядя мцхтялиф щейван вя гуш щалында 
инсанларын эюзцня эюрцнцр вя щямишя дя йардымыны ясир-
эямир. Епосларын бириндя Хызырын юзц иля йанашы атынын налы 
да фетишляшдирилир. Нал дяйян торпагла корун эюзляри ачылыр. 
«Муниснамя»дя ися Хызыр гуш вя щейван ъилдиндя дя тясвир 
едилир.
Азярбайъан халгы мцхтялиф функсийаларын дашыйыъысы олан 
мифик образы даща чох хейирхащлыьы иля фяргляндирмиш, йар-
дымы ясирэямяйян ювлийа кими йаддашларда сахламыш, лакин 
сон нятиъядя улу ярянляримиз нявя-нятиъяляриня цз тутуб 
онун маэик эцъцня дейил, щяр кясин анъаг юзцня 
эцвянмясини тювсийя етмишляр: «Ня дярин суйа эир, ня дя 
Хызыры чаьыр» [7, 505].
ИЛАХЫР ЧЯРШЯНБЯЛЯР. Ил сону - йазгабаьы ритуаллар 
дцнйанын йаранмасында иштирак едян дюрд цнсцрля (су, од, 
щава, торпаг) ялагяляндирилир. Азярбайъанда Мцгяддяс 
Илахыр чяршянбяляр ады иля кечирилян мярасимляр барядя йазы-
лы мялумата XIX йцзиллийин йетмишинъи илляриндя ишыг цзц 
эюрян илк Азярбайъан гязети «Якинчи»дя раст эялирик. Лакин 
совет империйасы дюврцндя халгын бир сыра гядим адят-
янянясиня дини дон эейдириб йаддашлардан силмяйя ъящд 
едилдийи цчцн Илахыр чяршянбяляр дя фолклоршцнасларын вя ет-
нографларын диггятиндян кянарда галмышдыр. Бу эцн ися Но-


Бярпа, эенезис 
216 
вруз мярасимляри цмцмхалг байрамына чеврилмишдир. Йаз-
габаьы ритуаллар Азярбайъан тцркляринин мифик тяфяккцрцнцн 
излярини йашадан гайнаг кими чох явязсиздир. 
Илахыр чяршянбялярля баьлы мцлащизялярдя ясас цнсцрляр-
ля ялагялянян щяфтялярин ардыъыллыьы, дцзцмц, мащиййяти вя 
мярамы шярщ олунур. Ф.Ф.Гасымзадя Новруз байрамынын 
мяншяйини ясасян зярдцштлцкля баьлайыр вя К.Вялийевин 
гянаятляри иля разылашыр: чяршянбялярдян биринъи торпаг, ики-
нъи йел, цчцнъц су, сонунъу оддур. Онлар фикирлярини беля 
ясасландырырлар ки, «Новрузун биринъи щяфтяси торпаг айылыр. 
Отлар галхыр, аьаълар йашылланыр, адамлар чюл ишляриня 
башлайырлар. Икинъи щяфтя йел айылыр, кцляк ясир, аьаълар чи-
чякляйир. Цчцнъц щяфтя су айылыр, адамлар суйун цстцндян 
тулланыб айдынлыьа чыхырлар. Дюрдцнъц щяфтядя од айылыр. 
Адамлар гышдан галан аьырлыьы, хястялийи од цстцня тюкцрляр, 
цстцндян тулланыб йцнэцлляширляр. Одун истиси азалыр, йеня 
эцн башлайыр» [60, 25; 115, 200]. Лакин М.Сейидов щаглы 
олараг Новрузун мяншяйинин Зярдцштлцкдян чох-чох га-
багларла ялагяляндиряряк йазыр ки, «Йаз, онунла илишэяли 
тюрян башлыъа олараг малдарлыгла, якинчиликля, бир сюзля аграр 
тясяррцфатла баьлы йаранмышдыр» [91, 95]. Эятирилян ситатдан 
да Новрузун кюкцнцн чох дярин гатларда дайандыьы, улу 
яъдадын тябиятдяки дяйишикляри сездийи, тягвим дцзцмцнцн 
ардыъыллыьыны анламаьа башладыьы чаьларла сясляшдийи ачыг-
айдын эюстярилир. Анъаг орадакы чяршянбялярин нювбяляшмя-
си иля баьлы шярщлярдя бир гядяр мцбащисяли мягамлар ня-
зяря чарпыр. Яэяр Новруздан (йазын эирдийи илк эцндян - 
март айынын 21-дян) дюрд щяфтя чыхсаг, онда язял чяршянбя 
феврал айынын орталарына дцшцр. Бу гышын ъанлы чаьыдыр. 
К.Вялийевин эюстярдийи шякилдя торпаьын ойанмасы, цстялик 
дя гарын алтындакы отларын ойанмасы (ъцъярмяси), дон вур-
муш аьаъларын йарпагламасы инандырыъы дейил. Икинъи чяр-
шянбядя аьаъларын чичяклямяси дя йериня дцшмцр. Чцнки 
щяля габагда дяли март эялирди. Одун ахыр чяршянбядя 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет