Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет30/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
61 
онларын арасында йашайан еллинлиляр гятиййятля тясдигляйирди-
ляр ки, бир нярв щяр ил бир нечя эцн далбадал гурд ъилдиня 
эирирди, сонра йеня инсана чеврилирдиляр. Бурада гурд няврля-
рин тотемидир, онлар онунла юзляринин гощумлуьуна инанырды-
лар. Гулйабаны кими башга шякля дцшмяляри барядяки мялу-
мата эялинъя, бу, хцсуси култ мярасиминя ишарядир, иштиракчы-
лар гурд дярисиня бцрцнцб маскаларда эязирдиляр. Азяр-
байъан халгынын мифоложи тясяввцрляриндя бу эцн дя гору-
нуб сахланан бязи мотивлярдя ана-гадын чимдийи заман 
тясадцфян гайнатасы эялиб, эялининин чылпаг бядянини эюрцр. 
Гадыны бу аъынаъаглы вязиййятдян эюйдян цстцня дцшян 
гурд дяриси чыхардыр. Бундан сонра о, щяр эцн эеъяляр ай 
чыханда ъилдини дяйишиб гурда чеврилир, эцн доьанда ися тя-
зядян инсанлашыр. Гурдлашанда щятта юз сцдямяр кюрпяляри-
нин бармагларынын ганыны сорур. Бу мифдя Щеродотун нишан 
вердийи култ ритуалынын рущуну эюрмяк мцмкцндцр. 
Г.А.Стратановскайа тарихин атасына истинадян йазыр ки
амазонкалар щаггында миф матриархат (анахаганлыг) 
дюврцнцн изляри олараг илк дяфя гядим скиф тайфалары арасын-
да йайылмышдыр. Уйьун тясяввцрляр сонралар кари, лаки вя 
лидилярдя дя мювъуд олмушдур. Гадынларын «кишилярсиз 
ъямиййят» гуруб мцстягил йашамалары идейасы Гафгаз вя 
Гафгазятрафы яразилярдян чох узагларда йайылмамышдыр 
[168, 651]. Тарихи мянбялярдя, хцсусиля Щеродотда анъаг 
скиф тайфаларынын сюйлядикляри йарым тарихи, йарым ясатири 
ящвалатлар юзцня йер алыр ки, орада гярибя гадын бирлийиндян 
бящс ачылыр. 
Щеродотун тягдим етдийи рявайятя эюря, прототцрк тай-
фасы савроматлар яски чаьларда мцасир Тцркийя яразисиндя 
йашамышлар, бир щиссяси сонралар Самсун лиманындан дяниз 
йолу иля шимали Кубан вилайятиня эедиб сакларла бирляш-
мишдир. Халг сюйлямяляриня ясасян йунан мянбяляриндя 
беля гянаят иряли сцрцлцр ки, савроматлар амазонкалыларла 
сакларын гарышыьындан ямяля эялмишляр. Щеродот скиф дилиня 


Бярпа, эенезис 
62 
аид бир нечя ифадянин изащыны веряркян йазыр ки, «скифляр 
амазонкалылары «еорпат» адландырырларырлар ки, еллинъя бу «яр 
юлдцрян» анламыны верир: чцнки эор \ яр – киши, пат/бат
юлдцрмяк анламындадыр» [168, 270]. «Еор» //«Яр» сюзц 
азярбайъан тцркляринин дилиндя бу эцн дя «киши» мянасында 
эениш ишлянир. Юлдцрмяк анламы верян «пат» кялмясиня 
эялинъя, бу, яслиндя «бат» (батмаг) фелинин тящриф олунмуш 
формасыдыр. Щал-щазырда Азярбайъанын Шяки (бу гядим 
шящярин ады Сакасен//Шакашен/Саки/Шаки шяклиндя йунан 
мянбяляриня дя дцшмцш, сакларын йурду анламындадыр вя 
2700 илдян чох йашы вар) бюлэясиндя йашайан ящали гарьышла-
рында юлцмцнц истядикляри адама «сяни батасан», «йеря ба-
тасан», йахуд садяъя «бат» дейирляр. Бу, «юлцб торпаьа га-
рышасан», «йеря эирясян» мянасыны верир. Яслиндя, скифляр 
амазонкалылары «еорпат» дейил, «ярбат» адландырмышдылар. 
Йурдумузда лап яски чаьлардан фелля исмин бирляшмясиндян 
тайфа вя шяхс адларынын йарадылмасы яняняси олмушдур. Бу 
ъцр адлар мифоложи образлара да верилирди. Мясялян, орта яср-
ляря аид йазылы абидядя растлашдыьымыз «Басат» - «басмаг» 
фели иля «ат» исминдян ямяля эялмишдир: «Бас // ат».
Ярбатларын, йахуд ярбатыран гадынларын (амазонкаларын 
адларыны прототцрклярин дилиндя олдуьу шякилдя веририк) скиф-
лярля ялагяси, гощумлуьу щаггындакы мифдя эюстярилир ки, 
онлар бир дяфя ачыг дяниздя кишиляря щцъум чякирляр (Щеро-
дота чатдырылан сюйлямядя еллинлиляря), щамысыны юлдцрцб 
эямини зябт едяндян сонра йадларына дцшцр ки, сцрцъцлцйц 
баъармырлар, эямини идаря етмякдя аъиздирляр. Цмидлярини 
танрыларына баьлайырлар. Дальа онлары скифлярин юлкясиня апа-
рыб чыхарыр. Ярбатлар сащиля енирляр, ат илхысына раст эялиб яля 
кечирир вя атланыб сойьунчулуьа башлайырдар. 
Скифляр яввял щеч ня анламырлар, чцнки йолкясянлярин 
эейими юзлярининкилярдян фяргли иди вя онларын диллярини баша 
дцшмцрдцляр. Еля зянн едирляр ки, щансыса бюйцк эцнаща 
батыблар, бунлар да гара гцввя кими эюйдян эюндярилян 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет