Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир


Сабалан (Савалан) – Ъяниби Азярбайъанда Ярдябил йахынлыьында йерляшян  даьдыр. ∗∗∗ Алатаь



Pdf көрінісі
бет26/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

Сабалан (Савалан) – Ъяниби Азярбайъанда Ярдябил йахынлыьында йерляшян 
даьдыр.
∗∗∗
Алатаь вя Аьдибери даьлары Тцркийядяки Ван эюлцнцн ъянубундадыр. 
∗∗∗∗
Уъан (Учан) – Ъянуби Азярбайъанда гядим шящяр адыдыр. 


АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
53 
1.Атар / Адар / Азяр – од анламындадыр, Хейир танрысы 
Ащур-Мяздин ювладларындан биринин адыдыр. Гядим 
атяшпярястлик тягвимляринин доггузунъу айыдыр. Пайыз фясли-
ня дцшцр: 23 нойабр - 22 декабр. Мцасир Иранын Ъянуби 
Азярбайъан яйалятиндя бу эцн дя «Азяр» адыйла ишлядилир.
2.Аз-яр – мцгяддяс киши (инсан) мянасындадыр. 
«Аз/Ас» компоненти гядим заманларда «Нящянэ Танры» 
(азярбайъан тцркляриндя «Эюй Танры») демяк иди. Инди дя 
дилимиздя «азман» (нящянэ) сюзц ишлянир. «Ас» шяклиндя 
бир чох халгларын мифоложи системляриндя – хцсусиля сканди-
навларын епос мятнляриндя танрылыг функсийасыны йериня йети-
рир. «Яр» щиссяси ися «инсан вя киши» мянасында яксяр тцрк 
дилли халгларда, о ъцмлядян азярбайъанлыларда бу эцн дя 
ишлянмякдядир. Мящз одун-эцняшин вя Аз//Ас танрынын 
мяканы йцксякликдя йерляшдийи цчцн (Эцняш щямишя даьла-
рын зирвясиндян чыхыр вя эюй цзцндя эязир) Ф.Ряшидядинин 
«Тарих»индя дя «азяр» сюзц уъа шяклиндя мяналандырылыр.
3. «Азярбайъан» сюзцнц «Аз–яр-бай–ган» шяклиндя 
кялмяляря бюляндя алынан компонентлярин дюрдц дя айры-
лыгда мяна дашыйыр. Азярбайъан тцркляринин XIII йцзиллийя 
гядярки дилинин лцьят тяркибиня аид яряблярин тяртиб етдийи 
китаба ясасян «аз» [36, 16] – азлыг вя сары рянэли ат; «яр» 
[36,14] – киши, йахуд «ор» [36, 30] – хяндяк, арх, оьул вя 
кичик; «бай» [36, 28] – зянэин; «ган» [36, 45] - ган, хан вя 
мялик; «Байган/ Балган» [36, 27] ися – тцрк даьы (Тур 
даьы) демякдир. «Аз»ы сары ат шяклиндя эютцрцб «яр»ля бир-
ляшдиряндя «сары атлы киши» анламыны верир. Гярибядир ки, «За-
ратустр» сюзцнц дя ики анламда йозурлар: илк компоненти 
«сары» - эцняш рянэи, икинъи щисся «дявяли гоъа». Вя 
тясадцфи дейил ки, «азяр» кялмяси бцтювлцкдя одла ялагя-
ляндирилир. Бу охшарлыглар цзяриндя дцшцнмяйя дяйяр. 
«Бай–ган» ися «зянэин хан» мянасындадыр. Цмуми 
эютцряндя «сары атлы зянэин хан (башчы, щаким)» анламына 
эялир ки, Ф.Ряшидяддинин изащына йахынлашыр. «Ган» сюзцнцн 


Бярпа, эенезис 
54 
«йцксяклик», «даь», «Байган/Балган»нын «тцрк даьы» мя-
насында ишлянмяси гянаятиня эялинъя, бу, тарихчи алимлярин 
йозуму иля там цст-цстя дцшцр. 
«Азярбайъан» сюзцнцн тарихи изащлары даща чох вя мцх-
тялифдир. Б. е. я. III минилликдя Ъянуби Азярбайъанын яра-
зисини билдирян адлардан бири Аратта иди, садяъя «даь» мя-
насыны дашыйырды [13, 16]. Бу сюз чох дяринликлярдян эялся 
дя, юлкянин мцасир ады иля сясляшир вя анламы 
Ф.Ряшидяддинин «Тарих»индяки хоронимин биринъи компо-
нентинин дашыдыьы мянайа (уъа) йахынлашыр. Лакин тядги-
гатчылар «Азярбайъан» адынын мейдана эялмясинин фактик 
тарихини е. я. I миниллийин яввялляри иля ялагяляндирирляр. Она 
эюря ки, «Андирпатиану/Андарпатиан» шяклиндя илк дяфя е. я. 
VIII-VII йцзилликдя михи йазыларда гейдя алынмышдыр. 
Й.Йусифовун йаздыьына эюря, «Бу йашайыш мяскяни Мидийа 
иля Манна (индики Ъянуби Азярбайъан) арасында Цзян 
чайынын ъянуб-гярб башланьыъ ахарында йерляширмиш... Ан-
дирпатиану/Андарпатиан адларында «д» сясинин яввялиндя 
пейда олан «н» фонемини чыхмагла «адыр//адяр» (михи йазы-
ларда щям «ы», щям дя «я» сясини билдирян ишаряляр олма-
дыьындан алынма сюзлярдяки мцвафиг сясляр «и» вя «а» кими 
йазылырды) сюзлярини айырмаг олар. Мцасир тцрк ъоьрафи терми-
нолоэийасында «адыр» сюзц тяпяли йер, даьлы мяскян, даь 
голу, голлара айрылан даь силсиляси, ахар суларын даьытдыьы, 
йудуьу тяпяли даьятяйи, еррозийалы тяпяляр вя с. мяналарда 
ишлядилир. Шцбщясиз, гядим Иранын тцрк етносларынын дилиндя 
адыр // адир // адяр ъоьрафи термин кими гябул олунурмуш. 
Мцасир тцрк дилляриндя щямин сюз азир //азер // адар фонетик 
формаларында сахланмышдыр. Аддакы икинъи сюз «пати»дир; 
гядим тцрк дилиндя «батыг» (бат // пат «батмаг, йенмяк» 
фелиндян) «дцзян», «ашаьы», «алт» мянасыны дашыйырмыш. Со-
нракы «-ану // -ан» ися мякан, йахуд ъям шякилчисидир» [13, 
133-134]. Алим бу нятиъяйя эялир ки, михи йазылардакы хо-
ронимин мянасы «даь алты йер» демякдир. Бир уйьунлуьа 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет