Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет37/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
75 
тотцрклярин б. е. я. IV миниллийин орталарындан башлайараг 
мяскунлашдыьы эюстярилмишдир.
Н.М.Карамзин дя юзцнцн чохъилдлик «Русийа дювляти-
нин тарихи» ясяриндя йунан вя рома мянбяляриня ясаслана-
раг Гафгазын гядим сакинлярини диггят мяркязиня 
чякмишдир. О, Русийанын ъянуб торпагларында, Крымда вя 
мяркязи Гафгазда славйанларадяк мяскунлашан етнослар-
дан - таврлар, киммерийанлар, щипербориляр, якинчи-скифляр 
(йяни отураг щяйата башлайанлар, онлар йаделлиляри юлдцрцб 
юз бакиря танрыларына гурбан эятирирдиляр) [206, 33], йазиг-
ляр, сарматлар, йахуд савроматлар (Щеродота эюря, савро-
матлар амазонкаларын – «еорпат»ларын, йяни «ярбатыран» га-
дынларын скиф иэидляри иля гощумлашмыш голудур), аланлар, 
массаэетляр (К.В.Тревер беля бир гянаят иряли сцрцрдц ки, 
«массаэет» адында айрыъа тайфа олмамышдыр. Тякъя Щеро-
дотун вя она истинадян Страбонун, Марселлинин китабларында 
растлашдыьымыз щямин сюзцн щярфи мянасы «бюйцк сак орду-
су» демякдир» [316, 6]), щунлар вя огурлардан бящс ач-
мышдыр. Аммиан Марселлинин йазыларында аланлар гядим 
массаэетлярин тюрямяляридирляр, Хязярля Гара дяниз арар-
сында йашамышлар вя цмумиликдя щунларын адятляри иля ей-
ниййятляри нязяря чарпмышдыр. Моисей Хоренси дя билдирирди 
ки, аланлар Гафгазын ятрафларында йерляшмишдиляр [206, 33]. 
Нящайят, Н.Гумилйев бязи тядгигатчыларын беля бир гянаяти 
иля разылашыр ки, онлар сонралар саклардан айрылараг осетин 
халгыны формалашдырмышлар [168, 334]. Эюрцндцйц кими, бар-
барлыг вя кючярилик чаьларында мцхтялиф мяншяли етносларын 
ахыны ейни истигамятли дейилдир. Бу сябябдян дя мцасир су-
пер халгларын кюкцнцн тякъя шимал, йахуд шяргля мящдуд-
лашдырылмасы ясассыздыр. Яслиндя гядим йазылы мянбялярдя 
етноложи ахынларын истигамятляри чохшащялидир вя думанлы 
шякилдядир. Бу эцн тцрклцйцн илкин вятянини Шяргля – Алтай 
вя Орта Асийа иля мцяййянляшдириб Гафгаза вя Авропайа 
орадан кечмя кими эюстярмяк, йахуд арилярин Шималдан 


Бярпа, эенезис 
76 
Шяргя вя Ъянуба йайылмасыны, сакларын, скифлярин эащ прото-
тцрк, эащ щинд-Авропа мяншялийиня ишаря едилмяси гядим 
етносларын тез-тез бир-бириня гарышмасындан, йяни араларында 
апарылан ганлы мцщарибялярдя биринин диэярини арадан чы-
хартмаг дяряъясиня чатдырылмасындан иряли эялирди. Еляъя дя 
емприк заманда аз-чох бялли щадисялярин дюврцмцзя эялиб 
чатан изляриня нязяр саланда айдынлашыр ки, башланьыъда айры-
айры диллярин сюз ещтийаты зянэин олмадыьындан, нитгин 
грамматик гурулушунда да щяля ясаслы спесифик ганунлар 
формалашмамышды. Она эюря дя етнослар арасында ъидди фярг-
ляр аз нязяря чарпмышдыр. Ясасян яшйави вя шякли цнсиййят 
формаларындан файдаланан айры-айры иъмаларын тясяввцрля-
риндя ейни иля аьаълар мешяни, йай-ох ову, ат дюйцшц, тон-
гал йурду билдирирди. Етнографик факторлар да тез-тез дяйишир-
ди, дяфн адятляри, эейимляр, мяишят, ов вя якчинчилик яшйала-
ры вя с. бир тайфадан диэяриня ютцрцлцрдц. Ян мцщафизякар 
амилляри – инанъларыны беля (тотемя, айры-айры култлара) узун 
мцддят горуйуб сахламаг чятин иди. Эцълц басгынлар зама-
ны щяр шей алт-цст олурду, танрыларынын онлары горуйа 
билмядийини зянн едиб даща гцввятли тайфанын бцтцня сыьы-
нырдылар. Лакин аталар демишкян, «йелля эялян, йелля дя эе-
дир»ди. Сирри билинмяз ади тябият щадисяси беля гядим инсан-
ларын примитив дцшцнъясиндя дюнцклцкля нятиъялянирди. 
Яски мядяниййятлярин бцнювряси халгын йаратдыьы шифащи 
епосларла гойулмуш вя йарымтарихи, йарымяфсаняви ящва-
латлар йазынын мейдана эялмяси иля ябядилик йазы йаддашына 
кючцрцлмцшдцр. Мисир ещрамларындакы вя шумер-аккад эил 
лювщяляриндяки илкин мятнлярдян айдынлашыр ки, мящз инсан-
ларын йазылы диля йийялянмясиня тякан верян амиллярдян би-
ринъиси мифоложи тяфяккцрцн йардымы иля формалашан епослар-
дыр. Вя Тцрк дцнйа халглары арасында епосларына эюря та-
мамиля фяргли тарихи яняняйя маликдир. Тясадцфи дейилдир ки, 
бир чох тядгигатчылар (Й.Конуш, В.Бартолд, П.Н.Боратав, 
Б.А.Каррыйев вя б.) тцрк епосунун мянбяйиндян вя тарихи 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет