Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет34/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
69 
эцн чцрцтмякли иди. Цчцнъцсц, юз няслинин адамларыны 
сойугганлыгла гылынълайан гыз юзэя елин оьлуна гаршы цряйи 
йумшаглыг эюстярмязди. Дюрдцнъцсц, ярбатлар саклары она 
эюря ичяриляриня бурахырлар ки, илк-яввял онларда юз яламят-
лярини тапыр, сонра да сядагят, вяфа эюрцрляр. Гантуралы да 
ох атмаг нювбясиндян имтина едиб Селъан хатыны ъанындан 
чох истядийини билдирир.
Ейни щалла Бамсы Бейряк – Банычичяк (III бой) хяттиндя 
дя растлашырыг. Эюбяккясмя нишанлы олан бу эянъляр анъаг 
бир-бири иля йеткинлик йашларында эюрцшцрляр. Гыз нишанлысына 
юзцнц даныб дайянин ролуну цзяриня эютцрцр вя билдирир ки, 
«Эял, имди сянцнля ава чыгалым. Яэяр сянин атун мяним 
атумы кечярся, анын атыны дяхи кечярсян. Щям сянцнля ох 
аталым. Мяни кечярсян, аны дяхи кечярсян вя щям сянинля 
эцляшялим. Мяни басарсан, аны дяхи басарсан» [58, 55]. Ма-
раглыдыр, оьуз иэиди Бейряк йахшы анлайыр ки, рягиби гадындыр, 
лакин фяргиня вармадан онунла ат чапмаьа, ох атмаьа, 
эцляшмяйя разылыг верир. Щятта сонда басылаъаьындан 
ещтийатланыб «ел ичиндя башына гахынъ, цзцня тохунъ (риш-
хянд) етмясинляр» дейя гадынлыг яламятляриндян файдалан-
магла гялябя чалыр: гызын синябаьыны яля кечирир, дюшцндян 
йапышыб архасы цзяриня йеря вурур. Беляликля, «щийляйя» ял 
атмагла дайя нишанындакы нишанлысына цстцн эяляндян сонра 
Банычичяк Бамсы Бейряйи гябул едир. 
Эюбяккясмя нишанлы олмалары бир йана галсын, эянълярин 
юз араларында разылашмасы баш тутандан (щятта юпцшцб гызын 
бармаьына алтун цзцк кечиряндян) сонра да ата-оьул ара-
сында ня ъцр арвад сечмяк барядя мцбащися дцшцр. Атасы 
ондан сорушур ки, «Сяня кимин гызыны алаг?» Бейряк Ганту-
ралы кими савроматлы гызларын хасиййятнамясини садалайыр: 
«Баба, мана бир гыз алы вер ким, мян йеримдян турмадын, 
ол турэяъ эяряк! Мян гараъуг атыма бинмядин, ол бинмах 
эяряк! Мян гырыма вармадын, ол мана баш эятцрмяк 
эяряк» [58, 93]. 


Бярпа, эенезис 
70 
Бу нишаняляри ешидянтяк атасы анлайыр ки, оьлу Байбиъан 
бяйин гызы Банычичяйи истяйир. Гызын тайфасыны печенеглярля 
ялагяляндирянляр дя вар. «Биъян» сюзцнцн «бичян»/ 
«бечяня»/ «печенег» шяклиндя трансформасийалара уьра-
дыьыны эюстярирляр [111, 82]. Вя Азярбайъанда йашайан 
оьуз елинин тяркибиня чохсайлы гейри-оьуз йерли тцрк тайфала-
рынын дахил олмасы тарихи щягигятдир. Бу сябябдян дя епосун 
яксяр мотивляри Гафгаз материаллары ясасында вя оьуз 
ладында йазыйа алынмышдыр. Банычичяйин тайфасынын савро-
матлардан тюрямяси эюз габаьындадыр. Тясадцфи дейил ки, 
кишилярсиз дцшмян башы кясян, ат миниб ох атан, тякбашына 
даьларда ов овлайан гызлары оьуз бяйляри илк нювбядя 
тцркмян гадынларындан (Оьуз тайфаларынын Хязярин о бири 
сащилиндя галан щиссяляриндян) фяргляндирирдиляр. Яслиндя бу 
ону эюстярир ки, сялъугларла Азярбайъана эялдикляри щесаб 
едилян оьузлар бурада дил вя адят-яняня бахымындан онлара 
чох йахын йерли тцрк тайфалары – сакларын, масаэетлярин, скиф-
лярин, савроматларын, албанларын, балгарларын, щунларын тюря-
мяляри иля растлашмышлар. Бу тайфалар гыса заманда бир-
бириня гайнайыб-гарышмыш, кюкдян эялян адят-янялярин, тя-
сяввцрлярин ейнилийини нясилляр арасында ган гощумлуьуну 
(гыз вериб гыз алма иля) эенишляндирмишдиляр. Нятиъядя йур-
думузда йашайан яски прототцрк тайфалары иля оьузларын бир-
лийиндян мцасир азярбайъан тцркляри формалашмышдыр. Мящз 
формалашма «Китаби-Дядя Горгуд» епосунун йараныб 
йазыйа алындыьы яряфядя баша чатдыьы цчцн йени тцрк етносу 
тцркмян гызларыны бяйянмямиш вя оьузун арсызыны тцркмя-
нин дялисиня бянзятмякля юзлярини Орта Асийада 
тцркмянляшян оьузлардан айырмышдылар. Бу факты тарихчиляр 
башга шякилдя шярщ едирляр. С.Ялийаров йазыр ки, «Оьузун 
арсызы тцркманын дялисиня бянзяр» (IX бой) – оьузларын 
мяншяйини юйрянмяк бахымындан юзцндя тутарлы мялумат 
сахлайан ъцмлядир. VI бойдакы «ъиъи-баъы тцркмян гызы ала-
рсан, цстцня йыхылсам гарны ъырылар» ъцмляси дя бу гя-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет