Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет83/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
165 
гоьал, йедди гызылэцл), еляъя дя заманын (йедди эцн, йедди 
эеъя, йедди ил), мяканын (йедди иглим падшащлыьы), эюй ъи-
симляринин, йералты маьараларын сайыны билдирир. Епик яня-
нядя цчдян сонра сцжетгурмада мцщцм мифопоетик образ 
кими чыхыш едян икинъи рягям «йедди»дир. Мцряккяб струк-
турлу ясярляр дцзцб-гошаркян халг, илк нювбядя, «йедди» 
рягяминин бядии имканларындан бящрялянмишдир: йедди елчи, 
йедди ъадуэар, йедди ахмаг, йеддиатлы араба, йеддибашлы 
дев вя с. образлар наьыл вя епос сцжетлярини даща да 
рювнягляндирирди. Низами «Йедди эюзял» ясяриндя сцжет 
ичярисиндя йедди мцстягил щекайят йерляшдириб щяр бирини бир 
рянэ, бир планет, бир иглим юлкяси иля ялагяляндирмишдир. 
Б.А.Фролов йазырды ки, «Сещирли йедди» рягями гядим инса-
нын Ай тягвиминя, йедди иглим юлкяляриня, улдузлар системи-
ня, бюйцк Айы бцръцня мифик инамындан йаранмышдыр [324, 
192]. Ай тягвиминдя щяфтянин эцнляри - «йедди» рягяминин 
мифоложи системлярдяки функсийасына уйьунлашдырылмышдыр. 
Щяля ерамыздан яввял Бабилистанда йедди кцнбязин олмасы 
щаггындакы гейдляря тясадцф олунур. Гядим вя орта ясрляр-
дя (хцсусиля Низами йарадыъылыьында) йедди иглимин астро-
номик елми тясвири верилир. Тясадцфи дейил ки, мцасир Азяр-
байъан тцркляринин дилиндя эениш ишлянян «Йцз юлч, бир бич» 
мясяли яски чаьларда «Йедди дяфя юлч, бир дяфя бич» шяклин-
дя мейдана эялмишдир. Еляъя дя илин ахыр чяршянбясиндя 
биширилян хюрякляр «йеддилюйцн» адланырды. Щямин эцн цчцн 
мцтляг шякилдя йедди нюв йейинти мящсуллары алынырды, чяр-
шянбя эцнцнцн ахшамы аилянин габаьында йедди шам йанды-
рылырды, йцмцрталар йедди рянэя бойанырды. 
Рянэляр рямзи мяналар дашыйаркян щансыса 
дцнйабахышына, мифоложи тясяввцрляря ясасланыр. Гамлара 
эюря, сяманын эюй рянэи иля ялагялянян варлыглары она эюря 
фетишляшдирилир ки, Эюй Танрынын ян мцщцм яламятини юзцндя 
якс етдирир вя бу сябябдян дя эюй рянэ боллуьун нишаны 
сайылыр. Ганын гырмызылыьыны эюрян улу яъдад гырмызы рянэи


Бярпа, эенезис 
166 
мцщарибянин ясас яламяти кими эютцрмцшдц. Сары рянэ гу-
раглыгла баьланмыш (щава исти, гураглыг кечяндя йашыл отлар 
гуруйуб саралыр, торпагдан сечилмир) вя гящятлик, аълыг кими 
мяналандырылмышды. Онлар сакраллашдырдыглары эюй гуршаьынын
йедди рянэини цзя чыхармагла – танрынын нишанялярини 
мцяййянляшдирдиклярини зянн етмишдиляр. Чцнки Эюй гур-
шаьы Эюй Танрынын белиня доланырды. Бязи тайфалар щятта она 
айрылыгда танры кими стайиш едирди. Тябиидир ки, бу инама яса-
сян, эюй гуршаьында иштирак едян рянэлярин щамысы маэик 
эцъя малик щесаб едилмяли иди. Т.Халисбяйли Низаминин аст-
роложи структурлу «Йедди эюзял» ясяриндя юзцня эениш йер 
алан йедди рянэин дцзцмцнцн, ардыъыллыьынын гануна-
уйьунлуьуну мцяййянляшдирмяйя тяшяббцс етмишдир: гара, 
сары, йашыл, гырмызы, фцрузя, сяндяли вя аь. «Рянэлярин сыра-
ланмасы гара рянэля башлайыб аь рянэля тамамланыр» гяная-
тиня эялян алим щямин дцзцм ардыъыллыьынын «Йеддилявин» 
адлы милли хюрякдя дя юзцнц эюстярдийини вурьулайыр: «Гара 
рянэдя - хурма, иннаб, гоз, ийдя, фындыг, тут гурусу; аь 
рянэдя - ширни. Инди дя йашамагда олан «Йеддилявин»ин сы-
раланмасы гара хурма иля башлайыб аь рянэли ширни иля баша 
чатыр» [53, 112]. Беляликля, рянэлярин дя халг арасында мцх-
тялиф мягсядлярля эениш ишлянилмясинин кюкц мифляря баьла-
ныр вя щяр рянэин мцхтялиф инанъ системляриндя юз йозуму 
мювъуддур. Ислам тясяввцрляриня эюря, Аллащ яввял эеъяни, 
дцнйанын гара цзцнц – ъящяннями йаратмышдыр. 
Атяшпярястликдя ися башланьыъда гаранлыг (Анщро-Манйу) 
дцнйайа сащибкары функсийасында чыхыш етмяк истямишди. Щяр 
ики дин системинин эюрцшляриндя гара шярля ялагялянир, она 
эюря дя юлцм, фялакят, эеъянин сойуглуьу вя бядбяхтликляр 
шяклиндя анлашылыр. 
Доггуз. Яски инанълара эюря, Эцлцстани-Иран баьына 
дцшян мифик мядяни гящряман эюйдян енян эюзял пяри гы-
за раст эялир. О, доггуз сач щюрцйц иля тясвир олунур вя еля 
парлаг, ъазибяли иди ки, цзц щюрцклярин архасындан бярг 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет