Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет84/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
167 
вурурду. Мифоложи анламда цзцн чох щюрцкля юртцлмяси 
Эцняшин эюзгамашдырыъы шцаларына ишарядир, эцняш гядяр 
узаглыьы, ялчатмазлыьы билдирир. Бяс ня цчцн щюрцклярин сайы 
доггуздур? Чцнки Эцняш щямишя доггуз даьын архасындан 
чыхыр, доггуз эюйцн цстцндя эязирди. Бязи наьылларда «дог-
гуз даь ашды», «доггуз зирвяли даьа раст эялди» ифадяляри 
ишлянир. Бу йцксяклик, узаглыг, ялчатмазлыг мянасыны верир. 
Эцняшя чатмаг мцмкцн олмадыьы цчцн бцтцн ялчатмаз, цн 
йетмяз мясафяляри доггузла (эцняшин доггуз эюйдян 
кечиб йеря чатан шцалары иля) ифадя едирдиляр: «Доггуз 
эцнлцк йол гятт етди», «Доггузотаглы, доггузмяртябяли евя 
раст эялди», «Доггуз ил кечди», «Доггуз юлкя эязди» кими 
ъцмляляр дя эцняш мясафяси, чохлуьа ишарядир. 
Доггуз рягями гядим тцрк тайфаларынын поетик дцшцнъ-
ясиндя мцщцм амил кими юзцнц эюстярир. Той мярасимляри 
чох щалларда доггуз эцн, доггуз эеъя давам едирди. Она 
эюря ки, доггуз хошбяхтлик, уьур, хейирхащлыг рямзи сайы-
лырды. Йалныз доггузунъу эеъя Эцняш юз нишаняляринин – 
оьланларла гызларын яр-арвад кими говушмасына, издиваъына 
иъазя верирди. Нишан вя шянликляриндя сцфря доггуз ъцр 
хюрякля бязянирди. Эялин цчцн эюндярилян гызыл бязякляр 
доггуз дяфя ипяк юртцйя бцкцлцрдц. Гайынаналар яйинляри-
ня доггуз гат туман эейинирдиляр. Мейданларда доггуз 
чадыр гурулурду, щяйят-баъада доггуз тонгал галанырды вя с. 
Улу яъдад ана бятниндя йетишян кюрпянин дцнйа ишыьына 
чыхма мцддятини мцяййянляшдиряряк дейирди ки, «доггуз 
ай, доггуз щяфтя, доггуз саат, доггуз дягигя вахт кечди». 
Бу яслиндя инсанын илащи мяканда – Эюйдя, Эцняшин нуру-
нун эцр йериндя формалашыб дцнйайа эялянядяк олан бюйцк 
дюврц нязяря чатдырмагдыр. Доггуз дюрд дяфя тякрарлан-
магла (9999) «Авеста»дакы мифопоетик формулу бизим 
эцнцмцзядяк йашадыр. Диггят йетирин: эерчякликдя ушаьын 
ана бятниндя йетишмяси вахты 9 айдыр. Цстцня 9 щяфтя, 9 
эцн, 9 саат эяляндя бу, цч ай да кюрпяни ана бятниндя 


Бярпа, эенезис 
168 
лянэитмяк демякдир. Демяли, фикирдя мясяля рягямлярин 
щягиги анламы иля дейил, «доггуз»ларын тякрары иля шяртляшир. 
«Авеста»нын йяштляриндя бюйцклцйц, чохлуьу, узаглыьы, 
сонсуз эцъц эюстярмяк цчцн бир нечя йердя 9 дюрд дяфя 
тякрарланыр. Вя «Короьлу» епосунда 7 вя 8 рягямляринин 
ейни гайдада тякрарланмасы иля дялилярин сайы вя Гыратын 
дяйяри мцяййянляшдирилир: 7777, 8888. Бц сыраланмада ян 
бюйцк рягям ися Эцняшин шцалары – сач щюрцйц иля ялагя-
ляндирилян 9999-дур.
Доггуз – йералты, йерцстц вя эюйцзц дцнйа цчлцйцнцн 
цч дяфя артырылмасы кими дя мяналандырылыр. Беляликля, 
яввялляр беля бир гянаят формалашмышды ки, мисирлилярин 
дцнйа модели 9 рягями иля бцтювляшдийи цчцн онлара 
мяхсусдур. Фактлар тамам башга шей дейир. Улу Тцркцн 
доггузоьузларла баьлы тясяввцрлярини вя садалананлары ня-
зяря алсаг, бу рягямин сойдашларымыза аидлийи даща инанды-
рыъы эюрцняр. Лакин архетипик символлары мцтляг шякилдя 
щансыса етносун адына баьламаг елмиликдян узагдыр. 
Он ики – гядим инанъларда, хцсусиля тцрк тягвиминдя 
дцнйанын ил тамамында мцхтялиф щейванлар цстцндя дяйи-
шмясиндя иштирак едян сакрал варлыгларын (щейванларын) бир-
лийинин ишарясидир. Сонралар Шярг халгларынын яксяриййяти 
тяряфиндян гябул едилиб юзцнцнкцляшдирилмиш, чинлиляр онун 
йени системини йаратмыш, халгын давранышы, яхлаг нормалары 
иля ялагяляндирмиш вя щяр щейванла баьлы хцсуси ритуаллар 
формалашдырараг дювлят сявиййясиндя эениш йайылмасына 
шяраит йаратмышлар. Тясяввцрлярдя «он ики»нин сакраллашмасы 
космосдакы бцрълярля, дюврлц зодиак ишаряляри иля баьланыр. 
Улу яъдадларымызын ягидясиндя он ики тамлашманы, 
бцтювляшмяни билдирирди. Инсан дцнйайа эяляндян сонра он 
ики или баша вурурдуса, йеткинляшдийи зянн олунурду. Йалныз 
он ики йашын тамамында йенийетмяляр мцстягил щяйата 
вясигя алырдылар. Оьуз тцркляринин адятинъя, оьланлар юмцр-
ляринин илк он ики илини адламагла ова чыхмаг, йарышларда ишти-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет