Бярпа, эенезис
164
сарай тикдиляр», «йедди эцн, йедди эеъя дюйцш олду» вя с.
мифоложи дцшцнъянин ясас атрибутлары кими халгымызын шифащи
вя йазылы епик янянясиня дахил олмушдур.
«Йедди» рягяминин маэик характери барядя даща чох
фикир мцбадиляси апарылмыш вя бир-биринин яксини тяшкил едян
мцхтялиф гянаятляр мейдана атылмышдыр. Бязиляри «йедди»дя
эюй гуршаьынын рянэлярини, бязиляри – планетляри эюрмцш, бя-
зиляри дя башга ики мцгяддяс рягямин – «цч»ля (там дцнйа
иля) «дюрд»цн (ясас цнсцрлярин: су, од, торпаг, щава) ъями
кими баша дцшмцшляр. Еляъя дя щяфтянин эцнлярини
«йедди»нин мяншяйиндя дуран васитя санмышлар. Беля бир
изащат да иряли сцрцлмцшдцр ки, «йедди» - щцдуд билдирян
рягямдир, инсанын чохсайлы яшйалары,
варлыглары ейни анда
гаврамасы щяддини андырыр. «Йедди»нин мяншяйи щаггындакы
сон гянаятлярдян бири дя Нущун туфаны барядяки мяшщур
мифдя, эяминин гуруйа чатмасындан сонра биширилян хюрякля
ялагяляндирилмясидир. Нущ дцнйадакы бцтцн хейирли биткиляр-
дян истифадя едяряк щазырладыьы йемяйи «йеддицнсцрлц»
(йяни чохцнсцрлц) адландырмышды. Бу бахышын изляри Азяр-
байъан халгынын мяишят вя инанъларында индийядяк горунуб
сахланмышдыр: «йеддилюйцн» хюряк,
йеддигат туман,
йеддинювлц хонча, йеддирянэли эцнбяз, йедди эюзял вя с.
«Йедди» рягяминин сакраллашмасы улу яъдадларымызын
илкин астрал анлайышларындан иряли эялмишдир. Гядим тцрк ми-
фолоэийасында яъдада - атайа култ кими йанашырдылар. Ола
билсин ки, онлар улу бабаларыны эюй ъисимляри иля ялагяляндири-
рдиляр. Чцнки, Бюйцк Айы бцръц иля баьлы йаранан ясатирляр
яъдадларымызын эцндялик щяйатыны, мяишятини якс етдирирди.
Мащмуд Кашгарлынын «Дивани-лцьяти-тцрк» (ХI яср) ясярин-
дя «Йетаган» (Бюйцк айы бцръц») сюзц «Эюйцн йеддинъи
гаты» демяк иди. Сюзцн щямин мифик-астал образдан йаран-
дыьы эюз габаьындадыр. Азярбайъан фолклорунда «йедди»
образларын (йедди гардаш, йедди иэид, йедди кюмякчи, йедди
гулдур, йедди пяри вя с.), яшйаларын (йедди щядиййя, йедди