Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет88/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
179 
аилянин тямялинин гойулмасыны да шяртляндирир. Епик яня-
нядя той шянликляринин мцддяти 40 эцн, 40 эеъя 
мцяййянляшир. Демяли, инсан доьуланда, евляняндя вя 
дцнйасыны дяйишяндя гырх рягями иля цз-цзя дайаныр: кюр-
пяликдя гырхдан чыхмасы иля щяйата вясигя алыр, ъамаат 
цзцня чыхарылыр. Ъаванлыгда гырх эцн, гырх эеъя тойц олур. 
Вя юляндя рущу гырх эцня бядянини тярк едир. 
Сакрал рягямлярин епик янянядя комплекс шяклиндя 
иштиракына да раст эялирик. Мясялян: «Гуш Мяликмяммядин 
бикеф олдуьуну эюрцб деди: «-Ей Мяликмяммяд, гырх 
аьаълыгда бир падшащын юлкяси вар. Бир яждаща эялиб суйун 
габаьыны кясиб. Ня гядяр ярзуман пящляванлар вар, ону 
юлдцря билмяйиб. Йедди илди ки, доггузбашлы яждаща суйун 
габаьыны кясиб. Щяр эцн бир гыз апарыб онун аьзына атырлар. 
Яждаща гызы йейяндя бир аз су ахыр, ъамаат да су эютцрцр. 
Инди эюрцрям сян гцввятли пящлявансан, олса-олса, о яжда-
щаны да сян юлдцря билярсян. Эет о яждащаны юлдцр. Падша-
щдан гырх шагга ят, гырх тулуг су ал» [68, 17]. Кичик бир 
мцкалимядя «бир», «йедди», «доггуз» вя «гырх» мцхтялиф 
мифик образларын кейфиййят-кямиййят эюстяриъисиня чеврилир. 
Еляъя дя «Мяликмяммяд» наьылынын яввяли 1, 2 вя 3 ря-
гямляринин сакрал анламлары иля башлайыр, щадисяляр 3, 7, 9-
ун уьур вя уьурсузлуглары иля давам етдирилир, 40-ын мцтляг 
хошбяхтлийи иля тамамланыр.
Оьуз-тцрк мифик дцнйа моделинин гурулмасында сакрал 
рягямлярин ролу вя функсийалары. Яски чаьларда топлумун 
цзвляри тябиятин щазыр мящсуллары иля кифайятлянмяйиб юзля-
ри примитив истещсала башлайанда ялляринин зящмяти иля йарат-
дыгларынын сайыны эцнц-эцндян артырмыш (йайын кяшфи иля ох 
уълуглары, якин-бичин цчцн мцхтялиф алятляр, кясиъи лявази-
матлар, ибтидаи тохуъулуг гурьулары вя с.), бу андан мадди 
варлыглары груплашдырмаьа, бир-бириндян айырмаьа, йахшыны 
писдян фяргляндирмяйя ещтийаъ дуймушдулар. Беляъя инки-
шаф едян мядяниййятлярдя рягямляр мифоложи анламларла 


Бярпа, эенезис 
180 
йанашы эерчяк функсийа да дашымаьа башланылмышдыр. Ря-
гямлярин сакраллыгла йозулан тяряфляри ися бядии йарадыъы-
лыгда поетиклийи гцввятляндирмяк васитясиня чеврилмиш, епик 
янянядя мифоложи ящвалатларла, мярасимлярдя ойун-тамаша
няьмя вя рягслярля, инанъ системляриндя ися фетишляшдирилян 
ъисимлярля ялагяляндирилиб инсанларын мяишятиня, фяалиййяти-
нин бцтцн сащяляриня сирайят етдилмишдир. Сакрал рягямляр 
системляшдирилиб айры-айры силсиляляря айрылмышдыр.
Беляъя мцхтялиф йолларла дярк олунан сайлар бцтювлцкдя 
бир-бири иля дахили ганунауйьунлугла баьланараг дцнйанын 
мифоложи моделини мейдана эятирмишдир. В.Н.Топоровун 
эюстярдийи кими, «бцтцн обйектляр (хцсусиля сакрал анламлы-
лар) мцяййян системдя иерархик васитялярля бир-бири иля 
ялагялянир» [311, 629-630]. Цмумиййятля, мифик дцнйа 
моделиндя щяр елементин рягямля юз ишаряси мювъуддур ки, 
сонракы мядяниййятлярдя онлар фяал метофорик дил фактору 
кими архетипик символ функсийасыны дашымышдыр. Айры-
айрылыгда сайларын биринин диэяриндян цстцнлцйцнцн сябяби 
ися дцнйанын йаранмасында щансы функсийаны йериня йетирян 
цнсцрц ишарялямясиндян асылы олмушдур.
Дейилянляри ясасландырмаг цчцн гядим Мисир эелиопол 
вариантындакы «Доггуз бюйцк аллащ»ла шяртлянян мифик 
дцнйа моделини йада салаг: Ващид (Атум-Ра) бир ъцтц - ики-
ни (Шу вя Тефнуту), онлар да башга ъцтц - икини (Щеб вя Ну-
ту), бу ъцтляр бирляшиб дюрдц (Осирис, Исида, Сет вя Нефтид) 
йарадырлар - щамысынын бцтювляшмясидян доггуз алыныр. Миф-
дя дцнйа рягямлярин нювбяляшмяси, даща доьрусу, бир-бири 
иля баьланараг артмасы нятиъясиндя формалашыр. Сакраллашан 
рягямлярин схемини гурсаг, эюрярик ки, мисирлилярин мифик 
тясяввцрцндя дцнйа 1, 2, 4 вя 9-ун маэик эцъцнцн щеса-
бына мейдана эялир: 1 + (2 + 2) + 4 = 9 (Ъядвял бах). 
Гядим оьуз-тцрк мифолоэийасында бу цсулла йаранан 
башга сай системиндя дцнйанын даща дольун, мцкяммял 
вя там моделиня раст эялирик: Ващид башга бири (Оьузу) 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет