Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет89/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
181 
дцнйайа эятирир, ондан ики цчлцк (топлусу алты едир) доьулур.
Биринъи цчлцк барядя мятндя дейилир ки, эюйдян шца 
дцшцр. Оьуз эюрцр ки, Эцняшдян ишыглы, Айдан парлаг ишыьын 
арасында эюзял бир гыз отурмушдур. Башы гызыл гцтб улдузлу 
бу гыздан онун цч оьлу олур: Эцн, Ай вя Улдуз. Цч гар-
дашын нясли сонралар Бозохлар – позухлар ады иля таныныр.
Икинъи цчлцкля баьлы мифдя эюстярилир ки, Оьуз эюл орта-
сында бир аьаъ эюрцр. Аьаъын ойуьунда эюзял бир гыз отур-
мушду. Эюзляри эюйдян дя эюй, сачлары дальа кими, дишляри 
инъи тяк олан бу гыздан да Оьузун цч оьлу дцнйайа эялир: 
Эюй, Даь, Дяниз. Бу цч гардашдан тюряйян нясилляр ися 
Цчохлар адыны дашыйыр. Азярбайъан тцркляринин сой кюкцндя 
щям Бозох, щям дя Цчох тайфалары иштирак едир.
Алтылардан ися алты дюрдлцк мейдана эялир: БОЗОХЛАР 
(позухлар). Оьузун космосдан эялян гадындан доьулан 3 
оьлунун щярясинин 4 оьлу дцнйайа эялир. 12 нявядян 
тюряйян нясилляр оьуз тцркляринин саь ганады щесаб едилир. 
Она эюря Бозохлар адланырлар ки, Оьузун цч оьлу - Эцн 
хан, Ай хан вя Улдуз хан аталарынын тапшырыьы иля дцнйаны 
эязиб гейри-ади варлыг ахтараркян бир гызыл йай тапырлар. Ону 
цчц юз арасында бюлмяли иди. Лакин аталарынын вясиййятиня 
эюря гызыл йайы позулмамыш сахлайырлар. Вярясялийя ясасян 
бу йай цч гардашын тюрямяляриня чатырды. Цч йеря бюлцнцб 
позулмасы йайы эяряксиз бир яшйайа чевирир, маэик эцъцнц - 
ох атмаг функсийасыны ялиндян алырды. О сябябя дя 3 оьлун 
вя 4 нявянин ардыъыллары символик шякилдя юзлярини йайын цч 
парчасы – позуьу сайырдылар. Вя гызыл йай кими бцтювлцкля-
рини – бирликдя олмаларыны нцмайиш етдирирдиляр. Бозохлар юз 
араларында дюрд олмагла цч групдан ибарят идиляр: Биринъи 
дюрдлцк Эцн ханын ювладларыдыр: Кайы, Байат, Алкаравлы 
(Алка-евли), Гара Авул (Гара-евли); Икинъи дюрдлцк Ай ханын 
ювладларыдыр: Йазыр, Доэяр, Додурьа (Дурдурга), Йапарлы 
(Ъайурлу); Цчцнъц дюрдлцк Улдуз ханын ювладларыдыр: Авшар 
(Яфшар), Кызык, Бяэдили, Каркын (Байат, Яфшар, Бяэдили со-


Бярпа, эенезис 
182 
нралар ясасян Азярбайъан тцркляринин ичярисиндя яримишдир);
ЦЧОХЛАР - Оьузун Йер гызындан (ону су вя аьаъла 
ялагяляндирирляр) доьулан оьланлары Эюй хан, Даь хан вя 
Дяниз ханын дцнйа сяйащятиндя тапдыглары цч гызыл оху бил-
дирир. Оьузларын сол ганады да 12-дир, ейни иля 3-цн 4-я нис-
бяти иля артыб чохалыр: Дюрдцнъц дюрдлцк Эюй ханын ювладла-
рыдыр: Байандур, Беченя (Печенег), Чавулдур, Чяпяни; 
Бешинъи дюрдлцк Даь ханын ювладларыдыр: Салур, Еймур, 
Алайуртлу, Цряэцр; Алтынъы дюрдлцк Дяниз ханын ювладлары-
дыр: Игдыр, Бяэдцз, Йыва, Кынык. Бу бойлардан Байандур, 
Бечяня, Чавулдур, Салур, Алайуртлу, Бяэдцз Азярбайъан 
тцрклярини формалашдыран тайфалардандыр.
Оьузларын Байандур, Салур вя Яфшар сойу Азярбайъан 
тарихинин мцхтялиф дюнямляриндя иътимаи-сийаси щадисялярдя
Байат ися тцрклярин мядяни щяйатында бюйцк рол ой-
намышдыр.
Беляъя каинатын оьуз-тцрк мифик моделиндя дцнйанын 
вя оьуз ъямиййятинин формалашмасынын башланьыъ мярщяля-
синдя 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 12, 24 вя 33 сайлары иштирак едир; 
щяр бири дцнйагурмада дашыдыьы мцяййян рола эюря ди-
эяриндян сечилиб сакраллашыр. Башга примитив мифоложи систем-
лярдян фяргли олараг Оьуз-тцрк сакрал сай системиндя онлуг 
рягямляр дя нязяря чарпыр. Сай етибары иля дя сакраллыг 
функсийасыны юз цзяриня эютцрян рягямляр диэяр мифоложи 
системлярля мцгайисядя даща чохдур, мцхтялиф йозумлу вя 
фярглидир.
Оьуз-тцрк пантеонунда иштирак едян рягямляри вя онла-
рын функсийаларыны нязярдян кечиряк: Бир (1) – Йарадыъынын 
ишарясидир; мифдя яр/ОЬУЗу - киши башланьыъы билдирир. Ики 
(2) – Оьузун арвадлары - гадын башланьыълардыр // Оьуз 
сойунун голларыны вя йерля эюйцн бирлийини - вящдятини шярт-
ляндирир. Цч (3) – [1 (Ващид –Танры; Оьуз - яр) + 2 (1-ъи 
арвад - эюйдян йеря енян ишыг шцасы + 2-ъи арвад – аьаъ вя 
су) = 3] Оьузун евлилийини вя мадди дцнйанын гурулмасыны 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет