Е. Жұбанов). Әдеби тілдің сыр-сипатын ашатын басты-басты белгілері мыналар:
әдеби тілдің сұрыпталған, өңделген нормаларының болуы;
сол нормалардың жұртшылықтың бәріне міндеттілігі және ұзақ уақыт сақталуы;
функциональдық-стильдік салаларының болуы;
қоғамдық қызметтің әр алуандығы.
Халық тілінің екінші бір түрі сөйлеу тілі. Әдеби тілмен салыстырғанда сөйлеу немесе ауыз-екі тіл керкемдік, дәлдік, оралымдылығы жағынан сұрыпталмаған, шыңдалып жетілмеген, олпы-солпы жақтары көп. Осы тұрғыдан апғанда әдеби тіл белгілі бір жердің тұрғындары қолданатын диалектіге, адамдардың шағын әлеуметтік тобы сөйлейтін жаргон, қарапайым тілге /просторечие/ қарама-қарсы қойылады. Мысалы, бойлай (диалект) — үнемі (әдеби), маңпай (диалект) — маңдай (әдеби), шекейін (диалект) — шейін (әдеби), барсаңыз (диалект) — барасыз (әдеби), не нәсте (қарапайым) — не нәрсе (әдеби), аял (қарапайым) — әйел (әдеби), үптеу (жаргон) — урлау (әдеби), көжеле тою (жаргон) — екіқабат болу (әдеби) т. т.
Қазақ әдеби тілінің даму көшін дәуірлерге бөлместен бұрын, оның басын қай кезден бастау алатындығы жайлы пікірлермен танысу қажет. Мұнда да біркелкілік жоқ. Қазақ әдеби тілінің басталар тұсы жайындағы көзқарастарды беске бөліп топтастыруға болады:
XIX ғасырдың II жартысынан басталады (Қ.Жұбанов, Н.Сауранбаев, С.Аманжолов, І.Кеңесбаев). Бұл тұжырымды ұстаушылар XIX ғасырдың II жартысына дейін де қазақта әдеби тілді танытатын үлгілер болды дегенді қоса айтады. Сірә, бұл жердегі пікір қазақтың ұлттық әдеби тілін көздей айтылған болу керек.
Достарыңызбен бөлісу: |
