Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Театр
гректің théatron – көруге арналған орын, театр; theáomai – қарау, көру сөздерінен шыққан. Дейктикалық риторикада бұл – «ол дыбысталған жағдайды жəне… кеңістікті» қалыптастыратын тіл; қараңыз : Serpieri, 122. 46. Мьюр: «Лир үшін Корделияны көргендегі қуанышы – өзінің өліміне алып келетін күрделі эмоциалы үрдіс, бізге адасу сияқты көрінетін сенім (liii). Джозеф Саммерс менің дəлелдеріммен қатар, Брэдлидің осы көзқарасын қайта қарап, Лирдің көруі де, тірі жүруі де Корделияның оны жақсы көруге үйретуінің арқасы» дейді; қараңыз : «Əне, əне, қараңыз » – King Lear » in English Renaissance Studies , John Carey, ed. (Oxford: Oxford UP, 1980), 74–93. Саммерс мұның эмоциалық ырғақтарын көрсетеді (92). Мьюрдің пікірін Мейнард Макнин де қайталайды: King Lear in Our Time (Berkeley: U of California P, 1965), 114; Barroll, 250; and recently by R. A. Foakes in Hamlet versus Lear: Cultural Politics and Shakespeare’s Art (Cambridge: Cambridge UP, 1993), 218–219. Бұл көзқарастың сыншылдығын қараңыз : Ian J. Kirby, «The Passing of King Lear», Shakespeare Survey 41 (1989): 145–157. 47. Əлемді түсіндіру ғана емес, оны дұрыс анықтау – білім мен философияны анықтаудың дəстүрлі амалы. Философиядағы этикалық мағынаның шектеулі екенін ескере отырып, Бернард Уильямс түсіндіруге қатысты теорияның басқа түрлерінің осындай шектеулерімен қоса, оның баламасын да ұсынады; қараңыз : Ethics and the Limits of Philosophy (Cambridge, MA: Harvard UP, 1985). Мəселе түсіндірудің ең күшті формасының теорияны жоққа шығаруында емес. Мұндағы мəселе – теорияны түсіндіруден тыс немесе жоғары тұрған сияқты көрсетіп, түсіндірудің барлық əдістерінің талаптарына күмəн тудырмау. 48. Брэдлидің алданған қуаныш идеясымен таласа отырып, Кирби Лирдің көрген нəрсесі жаңарған өмірдің емес, өтіп бара жатқан, рух шақырған өмірдің иллюзиясы деп есептейді (156–157). Сьюзен Снайдер пьесаны Кюблер-Росстың өлім туралы көзқарасы тұрғысынан зерттейді; қараңыз : « King Lear and the Psychology of Dying», Shakespeare Quarterly 33 (1982): 449–460. Ол Лир мен Корделия бөлек тұлғалар ретінде емес, бірге өледі деген қорытынды жасайды; ал аз ғана уақыт айырмашылығы «Лирдің өзінің өлімін сезініп, өрескел қателігіне өкінуі үшін қажет болды» (459). Роджер Фаулер Гристің терминін енгізеді, оның дəлелдерін жалпылайды жəне көрсеткіштер тізімін береді; қараңыз : Linguistic Criticism , 2d ed. (Oxford: Oxford UP, 1996), 135–36 and 159. 49. Джонатан Голдберг «кейіпкердің түбегейлі тұрақсыздығын Шекспир мəтініндегі ойдың үзігі» ретінде қарауды ұсынады («Textual Properties», SQ 37 [1986]: 213–17, esp. 215). Егер сіз белгілі бір мəндерді нақты бейнелермен теңестіргіңіз келсе, бұл түсінік дұрыс болуы мүмкін. Егер көптеген бейнелерді толық немесе кластерленген мəндердің құрылу үрдісіне тартылған деп қарастырса, онда жағдай Голдбергтің Мальволионы талдағанынан біршама тəуір деуге болады. 50. Мұндай қораштық кейіпкердің өзгеруін аз сипаттайтын, бар кейіпкерге қосылған жаңа элементке қарсылық тудыруы мүмкін. Мұндағы қарсылық негізгі терминдерді – кейіпкерді, тұлғаны, денені, дауысты, өзгерісті, оқиғаны жəне əдеби пікірталастағы құрылым жайлы өзіміз күткен жағдайларды қайта қарауға мəжбүрлеуі мүмкін. Дауыстың физикалық сапасы үшін дене мен мінездің делдалдығын қарастырған Бернард Уильямстың пікірін пайдалы деп есептеймін; қараңыз : Problems of the Self: Philosophical Papers 1956–1972 (Cambridge: Cambridge UP, 1973), 11–12. Ролан Барт «дауыстың сыңғырынан» жəне «дене мен тілдің артикуляциясынан» қуанышты байқаған: бұл кейіпкердің физикалық немесе материалдық дауыста болуын көрсетеді ( The Pleasure of the Text , trans. Richard Miller [London: Jonathan Cape, 1975], 66–67). 51. Ludwig Wittgenstein, The Blue and Brown Books (New York: Harper and Brothers, 1958), 175. 52. Қараңыз : Gombrich, 181–287. Бұрын ол бейнелеу өнеріндегі шарт жасау, түзеу мен жасау үрдісіндегі «сызбаның» қызметін талқылаған болатын. (84–90). Бұл экспозицияны басқа пəндерде де қолдануға болады. Мұндағы əдеби сипат – риторикалық жəне əдеби сызбалар, олармен жасаған автордың эмоциясы, əртүрлі көрермендердің зердесі мен жады. Бұл жағдайдағы бейне парақтағы жай ғана таңбалар деңгейіне түспейді. 53. PMLA журналына шыққан «The Status of Evidence»-те Хизер Дюбро құндылықты «эмпирикалық мəліметтер» жəне «жеке есеп» ретінде қарастырған («Introduction: The Status of Evidence», PMLA 111 [1996]: 7–20). 54. Мак. « Біздің заманымыздағы король Лир ». 114. Мактың дəлелдері мен ойлағаннан да салмақты болып шықты; ол мағына дəрежесін адамзаттың жақындық сезіміне байланысты сезімдермен жəне əдеби тарихтың əртүрлі тəжірибелерімен белгілейді (78–80). 55. Бұл айырмашылықты дамыта отырып, Витгенштейн көрген бағытты көрінген бағытпен шатастыруға болмайтынын айтады (176). 56. Э.Д. Наттолл «Трагедия неліктен лəззат сыйлайды?» деген сұрақты тақырыпқа қатысты етіп қояды (Oxford: Clarendon Press, 1996), тақырып Лир екеуінің пікірталасымен жəне оқиғаның қайғымен аяқталған соңына дейінгі көріністерді біртүрлі лəззатпен тамашалауымен аяқталады (104). 57. Сахна бағыты Q жəне F-те біркелкі (ілеспелі бейнелерге сілтеме əртүрлі болады). Арден Мьюр «Лирдің өлген Корделияны қолына көтеріп қайта кіруін» көрсетеді (5.3.256). Өйткені Лир сахнаға ерте шығады, Дайс «кіруді» «қайта кіруге» ауыстырды; Роу Корделияның жағдайындағы екіұштылықты біржақты ету үшін «өлген» дегенді қосты. 58. Албани көпше түрде айтады («Кəрілерде бары...») жəне бұл Лир мен Глостерге қатысты; Эдгар жекеше түрде айтады («Кəріде бар...») жəне бұл тек Лирге қатысты. Аяқталу мəселесі Лирдің əрекетін мемлекеттің жағдайына бейімдеуде болып тұр. Фолиодағы қойылым соңында Эдгардың рөліне басымдық беріп, Лирдің өлімін əсірелеп көрсетеді 5.3.309–10. Сөйтіп, Албаниді бөлектеудің орнына, түрмеде болған Эдгар Лирдің тірілерге қалай əсер ететінін болжау үшін соңғы адаммен сөйлеседі. 59. Элен Сиксудің кейіпкерлерді нағыз əдеби қуаттың дара əрі жазалы медитациясы ретінде көрсетуі бір мезетте ынталандырады əрі арандатады; «The Character of «Character» trans. Keith Cohen, New Literary History 5 (1974): 383–402. Оның еңбегін кейіпкерге қарсы деп сипаттауға болғанымен, ол тұжырымдамаға орай, басқа пікірталас ұйымдастыруға тура келеді. 60. Арден редакторлаған бұл « Қысқы ертегілер» кітабында (London: Methuen, 1965), Д.Г.П. Паффрод Овидийдің Metamorphoses (xxxiv) кітабындағы Пигмалионды назарға алады. Линн Энтерлайн The Winter’s Tale кітабында: «Əйел даусының сəтті шығуы риторикаға байланысты», – дейді; «Сіз мен түсінбейтін бір тілде сөйлейсіз»: The Winter’s Tale- дегі анимация риторикасы» SQ 48 (1997): 17–44. «Король Лирде» мəселе басқада: əйелдің даусы трагедия арқылы сəтті шығады. 61. Кейіпкерлер мен сөздер арасындағы ұқсастық жайын қараңыз : Martin Price, Forms of Life: Character and Moral Imagination in the Novel (New Haven, CT: Yale UP, 1983), 55. Мен шығармадағы кейіпкерді жан-жақты талдауды пайдаландым. |