Әдебиет туралы жалпы түсінік әдебиет – араб сөзі, ол «үлгілі сөз»
XIX ҒАСЫРДЫҢ 1-ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ
жүктеу/скачать 462,66 Kb.
|
| XIX ҒАСЫРДЫҢ 1-ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ
ДУЛАТ БАБАТАЙҰЛЫ (1802–1871)9 Туған жері: қазіргі Семей облысы, Аягөз ауданы. Қызметі: жыршы, заманы туралы терең толғаған ойшыл, әсем тілмен өрнектеген ақын. «Зар заман» ақындары аталған ағымның алып тұлғасы. Қазақ халқының қиын халін көрген, орыс отаршылдығын жаны ауыра жырлаған шайыр. Мұсылманша сауат ашып оқыған, өз кезіндегі көзі ашық, алдыңғы қатарлы адамдардың бірі. Оны Абай ақынның ұстазы деуге болады. Шыққан тегі – Найманның Қаракерей табы. Ақын жырлары XIX ғ. 30–40 жылдарындағы тарихи жағдайларға байланысты туған. Дулаттың өзіне тән ерекшеліктері: 1) поэзияда бірінші рет қазақ жұртын тұтас алып қарай отырып, оны ел басшысынан бұқара халықты айыра бөліп алып сөз етуі; 2) патша өкіметінің отаршылық езгісін қоса сынау дәрежесіне дейін көтеру; 3) ол сыпыра жамандап, түңілудің ақыны емес, әрі көзсіз дақпыртпен мадақтауға да жоқ; 4) ол бұқара халықтың мұңын мұңдап, жыртысын жыртты. Дулат өлеңдерін алғаш жеткізген – Байділда (1839–1919). 1880 ж. өлеңдері «Өсиетнама» деген атпен алғаш Қазанда басылып шыққан (баспаға даярлаған Мүлкен Сейілұлы). Жинақтағы жыр көлемі 800 жолдай. «Еспенбет» атты поэмасы бар. 1939 ж. құрастырылған хрестоматияда (С.Мұқанов, Қ.Бекхожин) ақын аты алғаш рет кездеседі. Дулаттың атын ақтап, қазақ еліне таныстырған ғалымдар: Х.Сүйінішәлиев, Қ.Жұмалиев, Р.Сыздықова, Қ.Өмірәлиев, М.Мағауиндер болды. Дулат өлендері еркін ұйқасты 7-8 буыннан тұратын жыр үлгісінде болып келді. Ақының кіргізген бір жаңалығы кейбір толғауларының шумақтарында өзара қайталап отыратын заңдылық бар. Өлеңдері: «О, Ақтан жас, Ақтан жас» «Аягөз, қайда барасың?» «Тегімді менен сұрасаң» «Кеңесбайға» «Сүлейменге» «Атаны бала алдады» «Ақжайлау мен Сандуғаш» О, Сарыарқа!...» «Ақтан жас» «Ешенге» «Саршымшық» «Айтпасымды айтқызды» «О, Барақ жас, Барақ жас» «Еспенбет» дастаны жүктеу/скачать 462,66 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|